نامه دکتر مصدق در باره کتاب آیت الله هاشمی رفسنجانی

در صفحه 448 کتاب «دشتی به وسعت تاریخ» یکی از نامه های دکتر محمّد مصدق نخست وزیر نهضت ملّی ایران را منتشر کرده ام که درباره فلسطین است. این نامه در 11 آذر 1343 در روستای احمدآباد از توابع شهرستان نظرآباد واقع در استان البرز خطاب به شیخ مصطفی رهنما بنیانگذار «حزب وحدت مسلمین» نوشته شده است. براساس این نامه، دکتر مصدق مبلغی پول را برای خرید کتاب «سرگذشت فلسطین یا کارنامه سیاه استعمار» ترجمه آیت الله علی اکبر هاشمی رفسنجانی و توزیع آن در بین علاقه مندان اختصاص داده است. مصدق در این نامه نوشته است: «از کتاب سرگذشت فلسطین بسیار استفاده نمودم و حیفم آمد که این کتاب در گوشه‌ ای بماند و مورد استفاده قرار نگیرد.این است که چک ناقابلی را تقدیم می کنم که بتوانید از آن بیشتر ابتیاع فرمایید و آن را در معرض استفاده عموم قرار دهید.» کتاب القضیه الفلسطینیه یا سرگذشت فلسطین نوشته اکرم زعیتر سفیر وقت اردن‌ در ایران‌ (درگذشت 1375)، تاریخچه فلسطین را از زمانی که یهود شکل گرفته، بیان کرده است. هم اکنون این کتاب در ایران به چاپ ششم رسیده است.

آیت الله هاشمی رفسنجانی در آذر ماه 1392 در دیدار شرکت‌ کنندگان در «نشست هم ‌اندیشی علمی پژوهشی روز جهانی همبستگی با ملّت فلسطین» در این باره گفته است: «دکتر محمّد مصدق نیز که در سال 1343 در احمدآباد مستوفی؟ محبوس بود، با مطالعه کتاب سرگذشت فلسطین گفت که از آن نهایت استفاده را کردم و حیف است که این کتاب در گوشه ‌ای بلا مطالعه بماند.» گفتنی است که احمدآباد مستوفی واقع در شهرستان اسلامشهر غیر از احمدآباد مصدق واقع در شهرستان نظرآباد (تبعیدگاه و مدفن دکتر مصدق) است.

ایشان همچنین در گفت و گو با وب سایت بنیاد نشر آثار شهید بهشتی در سال 1391 درباره چگونگی ارسال کتاب سرگذشت فلسطین به احمدآباد مصدق گفته است: «از اول تا آخر و تا همین امروز هم دیدمان نسبت به اصل موضع دکتر مصدق و مبارزات جبهه ملّی همیشه مثبت بوده است. مبارزه که شروع شد این‌ها کوتاه آمدند. در انقلاب هم محافظه‌ کاری را انتخاب کردند. شاید یک مقدارش هم عقیدتی بود که این نحو مبارزه را قبول نداشتند. آن‌ ها هنوز قضیه آقای کاشانی برایشان زنده بود. از‌‌ همان موقع وقتی که آقای کاشانی با آن‌ها اختلاف پیدا کرد، روحانیت بیشتر طرف آقای کاشانی بودند؛ شخصیت ‌هایی مثل آیت ‌الله خوانساری، آیت ‌الله صدر و بزرگان حوزه. من خیلی جوان بودم ولی وقتی که آقای کاشانی قم می‌آمد، قم متحول می‌شد. همه طلبه ‌ها جمع می ‌شدیم می‌ رفتیم استقبال ایشان. هر جا می ‌رفت همراهش می‌رفتیم، در خانه مراجع و... اصلاً ایشان برایمان یک قهرمان بود. فداییان هم همین‌ طور نیروهای خیلی حماسه ‌سازی بودند. با این اختلاف آن مسایل‌مان جدّی شد، ولی مخالفت با دربار و سلطه دربار برایمان همیشه محترم بود. اما اینکه آن کتاب را خودم برای دکتر مصدق فرستاده باشم، یادم نیست. یک آقای شیخ مصطفی رهنما بود که زمانی حزب وحدت مسلمین را تاسیس کرده بود، فقط یک عضو داشت آن هم خودش بود. آدم جالبی است و فکر می‌کنم ایشان کتاب را به آقای مصدق داد. او اصلاً مساله ‌اش، مساله فلسطین بود و خیلی به این مساله اهمیت می‌داد. کتابی هم نوشته بود. اولین کتابی هم  که من از ایشان خواندم‌‌ همان موقع آمار مسلمان ‌های جهان و جهان  اسلام را نوشته بودند، مجله ‌ای هم مرتّب منتشر می ‌کرد و هنوز هم گاهی منتشر می ‌کند. بعد از انقلاب هم رفت سراغ مبارزه با بهایی ‌ها که مرکزشان در اسراییل بود. او با سفارت اردن رفیق بود، به خاطر همین مساله فلسطین با اکرم زعیتر که سفیر اردن بود هم رفیق بود، آقای اکرم زعیتر تعدادی از کتاب ‌های فلسطین را با پول اتحادیه عرب خرید. گمان می ‌کنم دو هزار نسخه از آن کتاب را خرید. او کتاب را نوشته بود به نام «القضیه الفلسطینیه». آن ترجمه، تحول بزرگی در مساله فلسطین بود. چون در ایران کسی اصلاً مساله فلسطین را نمی‌ دانست، یک کتاب کوچک 50، 60 صفحه ‌ای در ایران به نام «خطر جهود» بود و همه اطلاعات ما‌‌ همان بود. آیت ‌الله کاشانی و طرفدارانشان شعارهایی داده بودند اما اقدامی برای اطلاع‌ رسانی صورت نگرفته بود. آن کتاب مهم‌ ترین اطلاع‌رسانی آن زمان بود البته هنوز هم آن کتاب طبق اسنادی که زعیتر جمع و خودش منتشر کرد، مهم‌ ترین است. شیخ مصطفی به خاطر علاقه‌ای که داشت و با آن‌ها مرتبط بود به آنجا می‌رفت و آقای اکرم زعیتر تعدادی از کتاب‌ هایی را که از ما خریده بود در اختیار ایشان گذاشت که در محافل روحانی و جاهایی که ایشان رفت و آمد دارد، بدهد. ایشان هم آدم شجاعی بود، هر جا می‌رفت پخش می ‌کرد. (با اینکه این کتاب را رژیم ممنوع کرده بود) حتی برای دکتر مصدق در احمدآباد هم فرستاده یا خودش برده بود. به هر حال دکتر مصدق هم توسط همین آقای شیخ مصطفی چکی فرستاده بود، گمان می‌کنم 300 نسخه خریده بود و داده بود به ایشان و رفقای دیگرش و گفته بود هدیه بدهید. برای دکتر مصدق این مساله خیلی مهم بود. در زمان دربار و شرایطی به آن شکل ‌چنین کتابی منتشر شد؛ به خصوص مقدمه ‌اش، متن دکتر مصدق است، مراجعه کنید. بله، در مورد مساله فلسطین همه ما متفق ‌القول بودیم. هنوز هم من فکر می ‌کنم همین گونه است. اگر اختلافی بود بر سر این بود که با مقاومت و مسلّحانه باید کار کنند یا با کارهایی که ابوعباس و بقیه می ‌کنند و از این نوع اختلافات وجود دارد. من فکر می ‌کنم مربوط به بعد از سال 40 است. این کتاب سال 40 به بعد منتشر شده است.»

شیخ مصطفی رهنما (درگذشت 1392) در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری فارس درباره رساندن کتاب سرگذشت فلسطین به دست دکتر مصدق گفته است: «از طریق پسرش دکتر غلامحسین مصدق که در زمان پدرش معاون وزیر راه بود. آدم خوبی بود و بعد از انقلاب هم پیش من می‌آمد. کتاب‌ ها و نامه ‌ها را می ‌دادم به ایشان و برای پدرش می ‌برد، منجمله کتاب سرگذشت فلسطین ترجمه آیت ‌الله رفسنجانی را دادم به ایشان و گفتم: بده به پدرت که بخواند. دکتر مصدق کتاب را که خوانده بود، آن نامه معروف را به من نوشت که در خیلی از منابع هم چاپ شده... بله، از جمله در کتاب خاطرات آیت‌الله رفسنجانی. ایشان در آن نامه اظهار لطف کرد و برایم پول فرستاد که تعدادی از این کتاب را بخرم و پخش کنم. من یک ‌مقداری خریدم و پخش کردم و مقداری از آن پول را هنوز نخریده‌ ام و همین ‌طور مانده!»

منابع: حسین عسکری، دشتی به وسعت تاریخ، ص 448؛ هفته نامه بهمن، ش 11، 16 اسفند 1374، ص 2؛ خبرگزاری فارس، مطلب شماره: 13920709000936،  9 مهر 1392؛  وب سایت تاریخ ایرانی، 1391؛ روزنامه شرق، 3 تیر 1391؛ وب سایت نواندیش، کد خبر: 4342، 6 آذر 1392؛ پایگاه اطلاع رسانی آیت الله هاشمی رفسنجانی،  کد خبر: 5136.