مصاحبه مکتوب آیت الله هاشمی با دفتر نشر فرهنگ اسلامی
* سؤالات مصاحبه برای آیت‌الله هاشمی رفسنجانی فرستاده شد و ایشان
جواب نوشت
کارهای علمی، فرهنگی و
آموزشی طبیعی‌ترین و
مطبوع‌ترین کارها
مبارزه مشکل‌ترین فعالیتها
و سازندگی پر جاذبه‌ترین
فعالیتها
تحصیل‌یک‌کارخوب‌ومفید
1- جناب آقای رفسنجانی، جنابعالی شخصیتی چند بُعدی هستید که هم مبارزات سیاسی در حد ارتباط با گروه‌های زیرزمینی چریکی اسلامی در پیش از انقلاب داشتید، هم مبارزه فرهنگی و قلمی با رژیم پهلوی و در کل، استکبار جهانی و هم در بُعد مسائل دینی و فقهی اندیشیده‌اند. ضمن آن که در تمام، سالهای طولانی پس از انقلاب، همواره در خط مقدم جبهه انقلاب و جنگ تحمیلی جزء سرداران عرصه عمل و سیاست در بالاترین رده‌های اجرایی مملکت بوده‌اید. از میان همه این فعالیتها کدام یک بیشتر مورد علاقه شما بوده است و آن را مؤثرتر از بقیه می‌دانید؟
سرگذشت فلسطین اولین
کتاب و امیرکبیر
کتاب دوم
پاسخ : طبیعی‌ترین و مطبوع‌ترین کارها، کارهای علمی و فرهنگی و آموزشی است. بقیه کارها بر اثر احساس تکلیف و امکان انجام در هر زمان بوده. مبارزه، کارهای پارلمانی و قانونگذاری، اجرائی جنگ و...مدیریت سیاسی.
2- کدام یک از این فعالیتها را مشکل‌تر و حساس‌تر از بقیه می‌دانید؟
پاسخ: مشکل‌ترین آنها مبارزات است که با خطر جدی مواجه بوده و پُرجاذبه‌ترین آنها سازندگی است.
3- اگر شرایط خاص سیاسی و اجتماعی پس از انقلاب نبود، ترجیح می‌دادید بیشتربه کدام یک از این رشته‌ها بپردازید؟
پاسخ : به امور تخصصی و تألیف و آموزش
4- امروز پس از گذشت سالهای قابل توجه از عمر پربارتان، اگر به فرض-فرض محال که محال نیست- با همین تجارب فعلی به ابتدای جوانی بر می‌گشتید، فکر می‌کنید از میان این فعالیتهای متنوعی که داشته‌اید، کدام یک را بر دیگران رجحان می‌دادید و آن را به عنوان کار اصلی‌تان انتخاب می‌کردید؟
پاسخ : باز هم تحصیل را انتخاب می‌کردم امور دیگر را بر حسب تکلیف و اقتضاء زمان و امکانات. ]انجام می‌دادم[
محیط حوزه قم عاملی برای
مطالعه و تحقیق
کمبود نشریه در حوزه
عاملی برای نوشتن کتاب
5- جنابعالی از روستا برخاستید و با تحصیل در حوزه علمیه قم وارد دنیایی گسترده‌تر شدید و با مسائل اجتماعی و تاریخی تازه‌ای آشنا شدید تا به موضعی که امروز در آن هستید رسیدید. اولین کس یا موضوعی که سبب افروخته شدن عشق به مطالعه و تحقیق و کتاب در شما شد چه کسی یا موضوعی بود؟ (اگر خاطره خاصی از آن دارید، بفرمایید).
پاسخ : تأسیس مدیریت یک سیستم و همکاری با محققان، این فکر را در من تقویت کرد و اصل آن را محیط حوزه قم در من ایجاب کرد.
6- همچنان که مستحضرید مطالعه موضوع دیگری است و نوشتن موضوعی دیگر. این دو مقوله هرچند با هم ارتباط تنگاتنگ دارند، اما اولی به مراتب عام‌تر و دومی بسیار خاص است. بعد از آن علاقمندی اولیه به مطالب، چه عاملی سبب روی آوردن شما به امر نوشتن کتاب شد؟ آیا کس یا کسانی در این راه مشوق شما بودند؟
پاسخ: نبودن نشریه در حوزه احساس کمبود را به وجود آورد. توفیق نسبی مکتب اسلام راه را به ما آموخت. خواست و تقویت آنها راه ما را به مکتب تشیع رساند و آن کار نوشتن را پیش آورد.
7- ظاهرآ نخستین کتاب به چاپ رسیده از شما "امیر کبیر قهرمان مبارزه با استعمار "است، که کتابی حجیم است و اولین بار در پیش از انقلاب به چاپ رسید و ظاهرآ مورد استقبال خوب مخاطبان هم قرار گرفت. به طوری که این کتاب با گذشت چند دهه از انتشار اولیه آن، هنوز به تجدید چاپ می‌رسد و مخاطب دارد. با توجه به اینکه شما یک روحانی بوده‌اید و هستید، دلیل جلب توجه شما به شخصیتی سیاسی همچون امیرکبیر و نوشتن درباره او چه بود؟
پاسخ : اولین کتاب من سرگذشت فلسطین است. ولی مقالاتی قبل از آن در مکتب تشیع نوشته‌ام و امیرکبیر کتاب دوم است. من قانع به کار طلبگی خالص بودن و عدم دخالت در امور جامعه نبودم. در آن وقت احساسات ضد استعماری در من قوی بود فصلی از کتاب میراث خوار استعمار نوشته بهار درباره امیرکبیر من را به شخصیت و عملکرد این شخصیت کشور آشنا کرد. تصمیم گرفتم آن را کامل کنم و ضمنآ با معارف اسلامی منطبق کنم و ضمنآ حوزه رابه این مسائل نزدیک کنم.
8- بخشی از تلاش شما در این کتاب، نشان دادن وجه مذهبی شخصیت امیرکبیر، بوده است. در مقابل، کتابهای متعددی که در آن زمان راجع به این شخصیت بزرگ نوشته و منتشر می‌شد تقریبآ همگی بر وجه ملی و روشنفکری امیرکبیر تکیه داشتند،
لزوم توجه حوزه به مسایل
سیاسی و اقتصادی
توجه به مسأله فلسطین در
نشریه مکتب تشیع
سرگذشت فلسطین
ترجمه‌ای از کتاب
القضیة‌الفلسطینیه
بسیاری از خوانندگان شاید برای اولین بار از طریق همین کتاب شما متوجه بُعد اعتقادی و دینی امیرکبیر (مثلا اینکه او هیچ صبح جمعه‌ای خواندن "زیارت عاشورایش" ترک نمی‌شد و مانند آن) شدند. آیا یکی از انگیزه‌های مهم شما در نگارش این کتاب، معرفی همین وجه مقبول از شخصیت این مرد بزرگ نبود؟
پاسخ : چون نقص حوزه و بطور کلی مذهبی‌ها را در آن زمان کم توجهی به مسائل سیاسی و اقتصادی و کشورداری می‌دانستم، می‌خواستم بگویم این گونه خدمات می‌تواند و باید جزء وظایف ما باشد و آن را نمونه خوبی برای خودمان دیدم و ضمنآ نویسنده‌های مغرض تلاش کرده‌اند برای این که حساب این افتخارات کشور را از اسلام جدا کنند.
9- آیا از نوشتن کتاب امیرکبیر، قصد ارائه "الگو" برای جوانان نداشتید؟ و اصولا به نقش معرفی و شناساندن "الگوها" در تربیت جامعه، به ویژه نسل جوان، تا چه حد معتقدید؟
پاسخ : در جواب سئوالات قبلی جواب داده شده و جواب مثبت است.
10- "سرگذشت فلسطین" کتاب دیگری از شماست که در پیش از انقلاب منتشر شده است، تا آنجا که ما می‌دانیم، نخستین مرجع و روحانی بزرگی که با دیدی جهانی و وسیع، به مسأله فلسطین و سلطه صهیونیسم بر آن نگاه کرد و آن را به صورت یک مسأله دینی متعلق به همه جهان اسلام وارد مرکز توجه شیعیان جهان و بخصوص ایران کرد، حضرت امام خمینی "ره "بودند. با توجه به اینکه شما یکی از شاگردان و دوستداران امام در همان زمان بودید، در یافتن گرایش به سمت موضوع و نگارش کتاب مورد اشاره راجع به فلسطین تا چه حد تحت تأثیر مواضع انقلابی و روشنگرانه امام بودید؟ آیا اصولا با نوشتن این کتاب قصد اشاعه هرچه بیشتر نظر حضرت امام در مورد مسأله فلسطین را نداشتید؟
پاسخ : قبل از نوشتن این کتاب چیزی از امام در این مورد نشنیده بودم و سایر علماء هم به این موضوع علاقه‌ای نشان نمی‌دادند جز آیت‌ا...کاشانی مرحوم. من در جریان کار مکتب تشیع به این مسئله توجه کردم و مقاله‌ای برای شماره سالانه تهیه کردم و برای آن مقاله کتاب القضیه الفلسطینیه را که تازه منتشر شده بود خواندم که تحت تأثیر قرار گرفتم و آن را ترجمه کردم بعدآ امام به زحمت به دیگران قبولاندند که این موضوع در دستور کار مبارزه قرار گیرد.
مسأله فلسطین مسأله‌ای
اسلامی
سابقه همکاری با شهید
باهنر در مکتب تشیع
سواد، تفکر و پرکاری و
کم توقعی و پشت کار
از ویژگیهای شهید باهنر
11- طرح مبارزات ملل مبارز دیگر در کتابهای نویسندگان متعهد قبل از انقلاب، گاه صرفآ به قصد ارائه یک الگوی انقلابی به مردم خودمان و تحریک تلویحی آنان به پیروی از آن الگوها در مبارزه با رژیم جابر حاکمِ وقت بود. آیا شما، در زمان نگارش این اثر، با این جنبه کار هم فکر کرده بودید، یا صرفآ به وجه دینی آن فکر می‌کردید؟
پاسخ : اصل مسئله فلسطین را مسئله اسلامی می‌دانستم و کار برای نجات آن را وظیفه و ضمنآ تأثیر آن را در افکار ایرانی‌ها و طلاب برای شناخت ریشه‌های مشکلات و راه مبارزه مهم ارزیابی کردم.
12- از "جهان در عصر بعثت" کار مشترکتان با شهید دکتر باهنر بنویسید. نحوه تألیف یک کار مشترک، به هر حال، فرق دارد. چه شد اصلا به فکر انجام یک کار مشترک تألیفی افتادید و چه شد شریک راهتان را شهید باهنر، و نه کسی دیگر، انتخاب کردید؟ آیا تعلق هر دوی شما بزرگواران به یک استان (کرمان) نقشی در این انتخاب نداشت؟
پاسخ : اولا من با شهید مطهری در تهیه موضوعات کتاب اصلی همکاری داشتم به خاطر همکاری در کار مکتب تشیع. موضوعی که انتخاب شد برای من و آقای باهنر باید وسیع بود و کار یک نفر در آن مدت کوتاه نبود و به خاطر همکاری با آقای باهنر در مکتب تشیع سابقه همکاری داشتیم.
13- صحبت به شهید باهنر کشیده شد. جناب عالی بهتر آگاهید که از جمله کاملترین و بهترین الگوها برای نسل امروز، بویژه جوانان، و حتی نسلهای بعد، شهدای راه دین و انقلاب اسلامی‌اند. شما برجسته‌ترین وجوه شخصیتی شهید باهنر-و به طور کلی شهدای بزرگ انقلاب و جنگ تحمیلی-را که می‌تواند مورد پیروی دیگر دوستداران دستیابی به کمال قرار گیرد، چه می‌دانید؟
پاسخ : در مورد کل شهدا مسئله فداکاری و ایثار و تقدم خدا و جامعه بر خویش و روحیه اقدام و شجاعت، در مورد باهنر علاوه بر اجتهاد، ویژه‌گیهای شخصی ایشان به سواد و تفکر و پرکاری و کم توقعی و پشت کار و اخلاص و...
14- کتاب دیگر که به نوعی دیگر می‌تواند جنبه الگودهی به نسلهای تشنه و مشتاق رسیدن به کمال و نیکبختی باشد، زندگانی ائمه(ع) است. آیا در هنگام نگارش این کتاب، به این جنبه اثر هم توجه داشتید و جزء اهداف شما از نگارش این کتاب بود یا آنکه انگیزه‌های مذهبی صرف سبب نوشتن آن شد؟
سازنده بودن زندگی بزرگان
صالح
پاسخ : شاید تصور طرح زندگانی ائمه که در دست تحقیق است. توضیح علت و جریان کار و برنامه آینده و...
15- به طور کلی مهمترین اهداف و فواید آشناسازی انسانها با زندگانی مقدسانی چون ائمه(ع) چه می‌تواند باشد؟
پاسخ : زندگی بزرگان صالح الگو و سازنده است اما ائمه حساب دیگری دارند. معصوم و پاک و امام ]هستند.[
16- عدالت اجتماعی نام یکی دیگر از کتابهای شماست. موضوعی که بخصوص در سالهای اخیر پس از پذیرش آتش بس در جنگ تحمیلی جزء مباحث داغ روز کشورمان است و مقام معظم رهبری نیز از همان ابتدا روی آن تأکید فوق العاده داشتند و همچنان دارند. جنابعالی پس از تصدی مسئولیت ریاست جمهوری و در طول هشت سال داشتن این مسئولیت روی توسعه اقتصادی کشور تأکید بسیار داشتید و آن را جزء اُمهات و اهم برنامه‌های دولت خود تلقی می‌کردید. در مقابل عده‌ای قابل توجه از صاحبنظران و دلسوزان انقلاب معتقدند که توسعه اقتصادی بدون رعایت یک سلسله اصول دینی و اجتماعی هرچند در درازمدت بتواند سبب دستیابی به پیشرفتهایی در صنعت و اقتصاد شود، اما در مقابل باعث می‌شود که عده قابل توجهی از مردم دچار فشارهای طاقت فرسای معیشتی شوند. به نظر شما چگونه می‌توان این تعارض را حل کرد؟ یعنی هم به توسعه اقتصادی مورد نظر رسید و هم مانع بروز این آفات جدّی شد؟ آیا اصولا این دو قابل جمع هستند؟
پاسخ: باید با هم باشند.
17- تا آنجا که ما مطلعیم قصد جنابعالی از اولویت دادن به توسعه اقتصادی تبدیل ایران به کشور اسلامی پیشرفته مرفه و سالم و ارائه آن به عنوان یک کشور اسلامی نمونه به جهانیان است. به عبارت دیگر آنچه که شما را به این باور رسانده که توسعه اقتصادی را جزء اولویتهای برنامه دولت خود قرار دهید این بود که از طریق ارائه چنین الگوی زیبا و جذابی به جهان، به شکل غیر مستقیم و خارج از هر تحمیل و فشار و ظاهر خشونت‌بار، اسلام و انقلاب اسلامی و پیام آن را به جهان صادر کنید. این در جای خود فکر و طرحی دل چسب و معقول به نظر می‌رسد. در مقابل، تجهیز قسمت اعظم قوای دولت در راه رسیدن به این هدف خود بخود می‌تواند سبب کم توجهی به اقشار محروم و کم درآمد و در نتیجه، تحت فشار شدید معیشتی قرار گرفتن آنان شود. در مقابل عده‌ای از بهترین اندیشمندان دینی معاصر ما معتقدند که نشانه اولیه و ابتدایی یک جامعه اسلامی، ریشه کن شدن فقر و بیکاری و تأمین زندگی همگان در یک حداقل معقول، همچنین هرچه کمتر شدن فاصله بین طبقات فقیر و ثروتمند است. این را نمودی از آغاز پیاده شدن عدالت اجتماعی در جامعه می‌دانند. راه‌حل پیشنهادی شما در کتابتان، عدالت اجتماعی،
فکرضرورت‌عدالت‌اجتماعی
در قبل از انقلاب
عدالت اجتماعی یکی از
اهداف مبارزه
تأسیس دفتر مناطق محروم
در دوران ریاست جمهوری
تحقیق برای خطبه‌ها و
مطالب و کار بر روی قرآن
احساس خوشحالی در
زمان نوشتن
برای آشتی دادن این دو نظریه چیست؟
پاسخ : اولا فکر ضرورت عدالت اجتماعی را قبل از انقلاب و همراه با مبارزات داشتم و یکی از اهداف مبارزه‌مان بود و قبل از انقلاب یک دهه در مسجد حاج عبدالحسین درباره آن سخنرانی کردم و بعد از انقلاب همان مطالب را متناسب زمان در خطبه‌های جمعه ایراد کردم و بخشی از آن را دیگران کتاب کردند و ثانیآ در برنامه سازندگی، عدالت اجتماعی جای بسیار مهمی داشت. تأسیس دفتر مناطق محروم، توجه ویژه به مناطق محروم- توجه ویژه به روستاها، حفظ سوبسیدهای مورد نیاز محرومان، تفوق کار بنده و دیگران در این است که توسعه را برای تأمین عدالت مفید و لازم می‌دانم و نه تقسیم فقر را.
18- جناب آقای رفسنجانی صحبتها راجع به کتاب و مواضع فکری شما که به این زودی‌ها تمامی ندارد. اما ناچاریم ملاحظه وقت برنامه را بکنیم. در پایان اجازه بدهید یک سوال قدری خصوصی‌تر بکنم. شما در طول این سالها آیا برنامه منطقی برای تحقیق و نوشتن داشته‌اید؟ معمولا چه ساعاتی از روز را به این کار اختصاص می‌داده‌اید و می‌دهید؟
پاسخ : در سالهای قبل از انقلاب بیشتر وقت به تحقیق می‌رسید بعد از انقلاب منظم نیست.
1- برای خطبه‌ها و مطالب مربوط کارم تحقیق هم می‌کنم.
2- برای کار قرآن که در جریان است، تحقیق دارم
3- وقت منظم برای نوشتن فقط در حد نوشتن خاطرات است. ولی بعد از ریاست جمهوری کارهای بیشتری دارم. اولویت را به تنظیم یادداشت‌ها و کارهای ناتمام داده‌ام.
19- هنگامی که به کار نوشتن مشغولید چه احساسی دارید؟
پاسخ : خوشحال می‌شوم.
20- از بین آثار قلمی منتشر شده کدام را ترجیح می‌دهید؟ فکر می‌کنید کدام یک با استقبال بیشتر مخاطبان همراه بوده است؟
تفسیر راهنما و کلید قرآن
بعنوان مهمترین آثار
زندگی ائمه، کلید قرآن و
اخلاق، آثار دردست تألیف
]آقای هاشمی‌رفسنجانی[
پاسخ: تفسیر راهنما و کلید قران را مهمترین می‌دانم. استقبال از کتابهای فلسطین، خاطرات و امیرکبیر زیاد بوده است.
21- در پایان مختصری راجع به آثار در دست تألیفان توضیح دهید.
پاسخ : زندگی ائمه، کلید قرآن، اخلاق و تنظیم یادداشت‌ها.