مصاحبه آیت ا... هاشمی رفسنجانی در خصوص حفظ خاطرات و آثار علمای عالی‌قدر
Èدر آغاز از حضرت عالی تشکر می‌کنیم که با این همه مشغله و مشکلات، دوستان را به حضور پذیرفتید. حاضران در جلسه ترکیبی از مدیران مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما و مدیریت معارف شبکه سراسری صدا هستند.
دلم می‌خواست از این فرصت استفاده می‌کردم و مقداری در مورد کار مرکز پژوهشهای اسلامی توضیح می‌دادم و از حضرت عالی درباره اصلاح و بهبود روند حرکت مرکز استفاده می‌کردیم که گویا وقت ضیق است. امّا اجمالا عرض می‌کنم.
مرکز پژوهشهای اسلمی به دنبال حکم انتصاب آقای دکتر لاریجانی توسط مقام معظم رهبری تأسیس شد. رهبر در حکم خویش فرموده بودند: «باید ارتباط حوزه و صدا و سیما برقرار شود.»
مؤسسه‌ای است که عمدتآ فضلای حوزه در آن مشغول فعالیت هستند. در واقع پشتیبان علمی و فرهنگی سازمان درکلّ کشور است. بخشی به نام «ضبط و تحقیق در مورد فرزانگان مسلمان در قید حیات» در این مرکز تأسیس شد. این به این خاطر بود که احساس کردیم متأسفانه از موجودیت فرهنگی غافل هستیم و آن گونه که باید به شخصیتهای درقید حیات نمی‌پردازیم. برای جبران این خلا کار تحقیقاتی آن از 4 سال پیش آغاز شد که در سه بخش :
1- فرزانگان مسلمان حوزه
2- فرزانگان مسلمان دانشگاه
3- فرزانگان مسلمان از خارج از کشور
کار می‌کنیم. از همان موقع با رایزنی‌های مختلف مکاتبه شد و شخصیتهای فرهنگی را معرفی کردند و هیئت علمی آنها را گزینش کرد. به دلیل حجم وسیع کار، از فرزانگان داخل کشور شروع کردیم. قبل از این کار، صدا و سیما حرکتهای را شروع کرده بود. کار فرزانگان صدا که جمعه‌ها پخش می‌شد، خیلی موثر و مفید بود. نظر دکتر لاریجانی این است که این کار به صورت متمرکز و یک جا باشد تا آرشیو کاملی از این شخصیتها داشته باشیم. یعنی یک طرح ملّی باشد. الان کار تحقیقاتی شخصیتهای درجه 1 را انجام دادیم. محققان مرکز برای شناسایی شخصیتهای درجه 2 به سراسر کشور رفتند و مصاحبه‌های اولیه انجام گرفت. الان در مرحله تصویری شخصیتهای درجه اول نظام هستیم که حدود 60 نفر در اولویت اوّل قرار گرفتند. شیوه کار به این صورت است که قبلا تحقیقاتی روی اسناد، مدارک و زندگی آنها انجام می‌شود. با شخصیتهایی که با آن فرزانه در ارتباط بودند، گفت و گوهای اولیه صورت می‌گیرد. بعد از سؤالات مشخص، وارد مصاحبه تصویری می‌شویم که بستگی به میزان سعه کاری و فرهنگی افراد است. مثلا با بعضی از فرزانگان حدود 13 ساعت مصاحبه داشتیم. طبعآ سعی می‌شود این کار متنوع باشد. یعنی مثلا اگر درباره دوران تحصیل است، وارد آن فضا شویم و تصویر بگیریم.
خدمت حضرت عالی رسیدیم تا اولا با تجربیاتی که دارید راهنمایی فرمایید چه کار کنیم تا این کار ماندگارتر و قوی‌تر شود؟ ثانیآ می‌خواهیم اجازه بگیریم حضرت عالی وقتی را در اختیار این مجموعه قرار دهیم تا کارهای تحقیقاتی و تصویری در محضر شما انجام گیرد.
Éکار خوبی است. ولی خوب است که اول با آقایان آشنا شویم.
Èدکتر پورحسن، مدیر مرکز سراسری معارف صدا، جناب آقای شریف زاده سردبیر برنامه فرزانگان صدا، جناب آقای علی سلمان طاهری، سردبیر برنامه‌های معارف صدا، جناب آقای سبحانی مدیر مرکز پژوهشهای اسلامی، آقای امیر کاوه، مدیر اطلاع رسانی مرکز، جناب آقای علوی مسؤول واحد فرزانگان مرکز، جناب آقای پور طباطبائی مدیر واحد تحقیق و فیلم‌نامه در مرکز، جناب آقای رحیم‌زاده، قائم مقام مرکز
Éآقای پور طباطبائی! فیلم نامه‌ها را با تخصص می‌نویسد یا سلیقه‌ای انجام می‌دهید؟
Èواحد فیلم نامه ما برای جبران کاستی‌ها و نقاط ضعف که در مجموعه شبکه‌های سیما وجود داشته، یک مجموعه پژوهشی تشکیل می‌دهد و با استفاده از افراد حرفه‌ای، متدین و مسلمان و با رعایت مولفه‌های زیاد کار می‌کند.
Éپس یک گروه هستید.
Èبله، شخص من در سالهای اخیر در شورای بررسی فیلم نامه‌های وزارت ارشاد بودم. تقریبآ نیروهای حرفه‌ای کشور را می‌شناسم.
کار گروه رادیو
در برنامه فرزانگان
لزوم تهیه شرایط زمانی
برای تهیه زندگی نامه فرزانگان
Éچند نفر در مرکز پژوهشها کار می‌کنند؟
Èحدود 100 نفر که بعضی قراردادی و بعضی‌ها پروژه‌ای هستند.
Éتهران هستید یا قم؟
Èدر جام جم دفتر داریم. ولی مرکز اصلی در قم است.
Éدر اختیار صدا و سیما است؟
Èیکی از ادارات کلّ صدا و سیماست.
Éبا آشنایی کمی که با برنامه فرزانگان صدا دارم که گاهی اوقات گوش می‌دهم، لزوم تکامل کار را احساس می‌کنم. کمی یکنواخت است. ولی مدتی است که متنوع شده است. به نظر می‌رسد همانطور که اشاره کردید بهتر است به فضای زمانهای مورد بحث برویم تا مطالب معنادارتر باشد. در بعضی از برنامه‌ها فقط شخص معرفی می‌شود. باید فضای زمانی را مهیا کنیم تا شرایط زمانی اشخاص را از لحاظ سیاسی، علمی، اقتصادی، فرهنگی و چیزی که در شخصیت فرد مورد اشاره متبلور است، بررسی کنیم. اگر این مراعات شود، هر زندگی نامه‌ای که تهیه می‌شود، مفیدتر و گویاتر خواهد بود.
Èدر این پروژه که حالت تصویری دارد، به اینها توجه کردیم. حتّی موقعیتهای محلی را در نظر گرفتیم. مثلا فردی اهل شمال بود، به آن روستا رفتیم و با پیران آن روستا که در طفولیت خود، جوانی این فرد را درک کردند، صحبت کردیم آنها از آن شرایط برای ما می‌گویند. اصلا در چه خانواده‌ای بود. حتّی بخشی را بازسازی کردیم. مثلا درباره آیت الله بهجت این کار صورت گرفت. حتّی مستند نمایشی ساختیم.
ارزش تاریخی کار
روی زندگی نامه فرزانگان
مشکلات کار روی زندگی
فرزانگان
لزوم تحقیقات میدانی در تهیه
زندگی نامه فرزانگان
لزوم برخورد محققانه
در نگارش تصویری تاریخ
Éکار خوبی است. در مجموع کار مفیدی است. همان مقدار که از صدا پخش می‌شود هم کار موثری بود. با این وسعت که الان دارید کار می‌کنید، برای آینده تاریخ ارزشمند خواهد شد. مشکلی که در پخش است، محدودیتی است که برای زندگانی افراد در قید حیات وجود دارد. نمی‌توان همه چیز را گفت. واقتیها برای مردم منعکس نمی‌شود. امّا اگر این مطالب و تصاویر در آرشیو باشد، در جاهای مناسب استفاده‌های مناسب خواهد شد. اگر با این شکل که می‌گویید، انجام شود، بی سابقه خواهد بود. در مورد افراد چنین چیزی نداریم. بعدها حتی اگر تحقیق شود، به کنه همه مطالب نمی‌رسیم.
البته یک شرط اساسی دارد. مثلا وقتی از من می‌پرسید، من نقاط مثبت زندگی خودم را می‌گویم. داوری کردن در این مسئله خیلی آسان نیست، مگر اینکه با تحقیقات قبلی مطالبی در دست داشته باشید که در سئوال و جواب به آنها بپردازید. باید در بین شما یک گروه ارزیابی باشد. چون بناست در تاریخ بماند. نمی‌خواهیم آینده تاریخ را منحرف کنیم. می‌خواهیم مثل آیینه مقابل آیندگان قرار دهیم. از این جهت جای تعارف نیست. شما که نمی‌خواهید برای افراد تبلیغات کنید. کار شما نگارش تصویری تاریخ است. باید به صورت محققانه برخورد کنید. سعی کنید به صورت عاطفی برخورد نکنید.
Èبرای این کار دو تدبیر اندیشیدیم: یکی بررسی آثار و اسناد فرزانگان و دوم گفت و گو با نزدیکان آنهاست.
نمی‌خواهیم برای پخش آماده کنیم. می‌خواهیم تراجم تصویری درست کنیم. شاید گوشه‌هایی از آن در صدا و سیما پخش شود و گوشه‌هایی به عنوان مدارک تاریخی باقی خواهد ماند.
سیستم تصویری مرکز
پژوهشهای وزارت امور
خارجه
تفاوت کار محققان رژیم
سابق با محققان انقلاب
É با این گزارشات حتمآ کار جاودانی خواهد بود.
È مثلا یک بخش از کار ما در مورد عکسهاست. موردی پیدا کردیم که شخصی در شهرستانی بر اساس علاقه خودش عکسهای علما را جمع کرد که منحصر به فرد است. یا مثلا ارث یک عکاس قدیمی قم به نوه‌اش رسیده بود که می‌خواست آنها را دور بریزد. حدود 20 هزار نگاتیو عکس است که مرکز همه آن را خرید. عکسهای منحصر به فردی از تاریخ قم به دست آمد. مثلا 50 تا 60 عکس از دیدارها و مجالس درس علما به دست آمد که اصلا نمونه‌ای از آنها وجود ندارد. ما این عکسها را به صورت اسکن در CDنگه می‌داریم که از بین نرود.
É در بازدید از مرکز پژوهشهای وزارت خارجه دیدم که یک سیستم تصویری برای تاریخ تهیه کردند. کار اینها نیست. سازمانی در آمریکاست که خیلی وسیع است. امکانات جهانی دارند. از نمایندگی‌های خود در سراسر کشورها استفاده می‌کنند. تصاویر حوادث مهم تاریخ و گذشته‌های دور را بازسازی می‌کنند. یک دوره تاریخی تصویری درست کردند. محور کار شما، افراد است. محور کار آنها تاریخ است. کتب زیادی جمع‌آوری کردند. بد نیست از آن مرکز بازدید کنید. برای من جالب بود.
È نمونه این کارها در کشور ما کم است.
É رژیم قبل زمانی به این توجه کرده بود. ولی متوقف شد. آنها با مراکز این چنینی ارتباط داشتند. تفاوت کار ما با محققان رژیم قبل تفاوت ارزشهاست.
È می‌خواستیم از حضرت عالی هم وقت بگیریم. کار با یک ساعت و دو ساعت تکمیل نمی‌شود.
É با آقای سلیمانی هماهنگ کنید. انواع این کارها را کردیم. ولی به این صورت نیست. چنین کاری را شبکه دوّم سیما انجام می‌داد. مگر با آنها کار نمی‌کنید؟
È چرا، همه‌ی آرشیو گذشته را گرفتیم. حتّی کار آنان در ارتباط با مرکز پژوهشهاست.
É آنها هم با زاویه مخصوصی سؤال می‌کردند. البته با زاویه دید شما متفاوت است. اگر می‌توانید از آن استفاده کنید. اگر نه، سئوالات خود را طراحی کنید. شاید مقداری از جوابهای سئوالات شما در آن مصاحبه باشد. اگر موردی خواستید و در آن مصاحبه‌ها نیست، هماهنگی کنید تا مصاحبه کنیم. مخالفتی ندارم. جزو کارهایی است که باید در این فصل از زندگی من انجام شود، می‌توانیم وقت بگذاریم.
È با توجه انواع خاطره‌نویسی که این روزها به بازار کتاب می‌آید، اگر در مقابل آن یک کار مدوّن و ریز انجام نشود، آینده تاریخ انقلاب مخدوش می‌شود. می‌خواهیم خاطرات حضرت‌عالی را برای رفع این نیاز انقلاب داشته باشیم. باید کمی تفسیری‌تر باشد. شاید بخشی را قبلا گفته باشید. ولی باید الان کمی جامع‌تر باشد.
É مخالفتی ندارم. اصل کار را می‌پذیرم. می‌توانم ماهی یک بار وقت بگذارم. فکر می‌کنید چند جلسه می‌خواهید؟
È با توجه به شکل پیچیده زندگی حضرت‌عالی حداقل به 15 جلسه نیاز داریم. فکر می‌کنم باید مقاطع زندگی شما را خیلی ریزتر کنیم تا فضاسازی مطلوب شود. مخصوصآ از سال 42 به بعد که از حضرت عالی چیزی به نام بینش‌افزایی را در قم و جامعه می‌بینیم. فکر می‌کنم چالشهای فراونی خواهیم داشت. می‌خواهیم خاطرات شما به صورت دیالوگ یا گفت و گو باشد.
É هر وقت خواستید شروع کنید. به کار شما علاقه‌مندم. دلم می‌خواهد به شما کمک کنم. مواردی دارم که می‌تواند به کار شما کمک کند.
È حتمآ از آقای لاریجانی استعلام می‌کنیم که کار آن گروه ادامه داشته باشد یا نه؟ چون قرار شده بود آن کار فعلا متوقف شود.
É بر اصل مصاحبه حرفی نداریم. بحث روی موضوعاتی است که قرار است مطرح شود. اگر مطالب جاذبه‌دار باشد، وقت می‌گذاریم. محدود نمی‌کنیم. اگر دیدیم حرفها تکراری است، از همان مصاحبه‌ها استفاده می‌کنیم.
È مطمئنآ مطالعه می‌کنیم. بعید می‌دانیم جلسات تکراری شود.
É منظور من مطالبی است که من باید بگویم.
È موضوع دیگر اینکه می‌خواهیم در همان فضا باشیم. برای شما امکان دارد که این مصاحبه را در همان جای مخصوص انجام دهیم؟
É یعنی به قم برویم؟
È بله؛
É مثلا در قم که بودیم، 6 نفر یک اتاق را در محله مسگرها اجاره کرده بودیم. چگونه می‌توانید این مصاحبه را آنجا انجام دهید؟
È با صاحبخانه صحبت می‌کنیم.
É الان آن خانه حتمآ خراب شده است. ولی در مدرسه حجتیه و حاج سید صادق اتاق داشتیم که شاید هنوز باشد. چند بار منزل عوض کردیم.
È منظور ما فضای خود قم است.
زندگی دوران طفولیت در
روستای نوق
É این کار مشکل است. چون دوره طفولیت من در روستای نوق گذشته است. می‌توانید شبیه‌سازی کنید. شاید بتوان در سفری که به روستا می‌روم، بیایید و آن مقطع را آنجا تصویربرداری کنید. حتمآ یک روز برای قم می‌گذارم. باید شیوه کار شما را ببینم.
È انشاءالله شروع خواهیم کرد.
É آقای سلیمانی! مقدمات کارآقایان را آماده کنید. من با کار آقایان موافقم.
È اگر اجازه بفرمایید از وقت استفاده کنیم و گزارشی از مرکز پژوهشها خدمت شما ارایه کنیم.
É بفرمائید.
È همانطور که گفته شد این مرکز با هدف ایجاد ارتباط بین حوزه و صدا و سیما تشکیل شده است. بخشی از کارهایی که الان انجام می‌دهد، پژوهشی است. بخشی از کارها هماهنگی تولیدات است که از لحاظ کارشناس، مشاوران سازمان صدا و سیما را پشتیبانی می‌کنیم. مرکز پژوهشهای اسلامی معبری برای ارتباط روحانیون با صدا و سیماست. بخشی هم برای شناسایی نخبگان حوزه است که می‌خواهیم مثلا محققین تفسیر قرآن را بشناسیم که در فاز اول حدود 4 هزار نفر را شناسایی کردیم که در این بین حدود 200 نفر برجسته‌تر هستند که مشغول کار تفصیلی روی زندگی و آثار آنان هستیم. می‌خواهیم محققان فقه، تفسیر، مسایل سیاسی و اجتماعی و به طور کلّی برجستگان را مانند اعضاء هیأت علمی دانشگاهها حداقل برای حوزه‌ها معرفی کنیم. بخشی مربوط به فیلم نامه است که مرحله اول این کار تحقیقات و تتبعات گسترده است. اگرچه این بخش از کار کُند پیش می‌رود، ولی خلاء موجود را در درازمدت پر می‌کند. بخشی با عنوان نقد و ارزیابی سازمان داریم که فضلای برادر و خواهر برنامه‌های شبکه‌های مختلف صدا و سیما را می‌بینند و می‌شنوند و ارزیابی می‌کنند.
É این کار خارج از کار شماست؟ یعنی اداره جداگانه‌ای دارد؟
È واحدی در مرکز است. خود سازمان اداره ارزیابی دارد. ولی این از دیدگاه ارزشی و دینی است.
É فقط برنامه‌های معارف را ارزیابی می‌کنید؟
È نه، کلّ برنامه‌ها را از منظر دینی و ارزشی بررسی می‌کنیم.
É در این بخش چند نفر کار می‌کنند؟
È نزدیک 30 نفر
É اینها هم جزو همان 100 نفر اعضای مرکز هستند؟
È بله، خیلی از اینها به صورت موردی کار می‌کنند. حدود 3 2 این افراد خواهران طلبه حوزه علمیه هستند. آموزش هم دیدند. با اصول کلّی کار هنری و صدا و سیما آشنا هستند.
É آموزش دیدند یا ضمن کار می‌بینند؟
È ضمن کار دو سه دوره آموزش ضمن خدمت دیده‌اند.
É یعنی اول آموزش می‌بینند.
È بله، کار دیگر ما تشکیل بانک اطلاعات دینی است که نگاه تبلیغی دارد. در تحقیقات اولیه متوجه شدیم که بخشی از معارف ما برای عامه مردم قابل هضم نیست و بخشی هم در شرایط موجود نباید عنوان شود. فکر کردیم که باید گلچینی از معارف دینی را برای مردم ارایه دهیم. حتّی محققین هم می‌توانند از این بانک استفاده کنند. این مطالب الان روی اینترانت هست. ولی تلاش می‌کنیم که روی انیترنت هم بیاید تا محققان در سراسر کشور به آن دسترسی داشته باشند. برنامه دیگر ما این است که این اطلاعات را روی CD و دیسکت بیاوریم تا کار محققین آسان باشد.
در کنار این کار یک کار مستقل به نام خانه هنر و اندیشه داریم که کار آموزشی و علمی را برای طلبه‌ها انجام می‌دهد. تا به حال 5 دوره، درباره‌ی فیلم نامه نویسی و نقد فیلم برگزار شده است.
É با این حرفها، مرکز شما بیش از یک مرکز پژوهشی است. کارهای کاربردی هم دارید. خیلی خوب است که با 100 نفر این همه کار می‌کنید. خوب است که آثارش را هم ببینیم.
È یکی از محورهایی که در اساسنامه مرکز آمده، تولیداتی است که به صورت الگو انجام می‌شود تا دیگران در حوزه کارهای مذهبی براساس آن کار کنند. مثلا برنامه قرآن و زمان که آقای جوادی در شبکه دوّم دارند، از کارهای مرکز پژوهشهاست. ایشان قبلا به صورت سنتی، فقط منبر داشت. ولی الان وارد کارهای رسانه‌ای شدند. کار دیگری داریم که حدود 50 نفر از دانشجویان در جلسه‌ای با آقای مکارم می‌نشینند و به صورت آزاد پرسش و پاسخ دارند.
É سؤالات را شما تعیین می‌کنید؟
È نه، ما فقط موضوع را مشخص می‌کنیم.
É سؤالاتی که مطرح می‌شود، خوب است؟
È بله، درون مایه ذهن دانشجویان فعلی مطرح شده است. حتّی بعضی از سؤالات خیلی جدّی و گاهی اوقات تند مطرح شده است.
É قابل پخش است؟
È بله، آقای مکارم خوب جواب می‌دهند؟
È در سطح دانشجویان لیسانس خوب است.
É برای جوانان دلچسب است؟
È فکر می‌کنم خوب است. خود دانشجویان راضی هستند.
É جلسه خوبی بود. خوشحال کننده بود. می‌بینیم که کارها از شکل قدیمی به طرف بهتر شدن می‌رود.
È خیلی ممنون. متشکریم که ما را به حضور پذیرفتید.
É موفق باشید.