مصاحبه آیت ا... هاشمی رفسنجانی درباره مرحوم حافظ اسد

Èدر یک نگاهی کلّی نظر شما درباره حافظ اسد چیست؟

Éبسم‌اللّه الرحمن الرحیم. قبل از اینکه انقلاب در ایران پیروز شود، از دور سوریه و آقای حافظ اسد را به‌عنوان پیشتاز و خط مقدّم جبهه‌ی مبارزه با اسرائیل و دفاع از فلسطین و پیشتاز و مترّقی در کشورهای عربی می‌شناختیم. به‌خاطر اهداف مشترکی که احساس می‌کردیم، هم کشور سوریه و هم شخص حافظ اسد برای ما جاذبه داشت، بدون اینکه ایشان را دیده باشیم. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، طبعآ خودمان را در یک خندق و سنگر دیدیم. احساس مسؤولیت بیشتری برای دفاع از مردم مظلوم فلسطین داشتیم و در منطقه بهتر از آقای حافظ اسد، کسی را به عنوان همرزم نمی‌دیدیم. سوریه را به‌عنوان یک کشور دوست و همراه و هم‌هدف دیدیم و در عمل هم تجربه کردیم. با این زمینه، بعد از پیروزی انقلاب، رفاقت ما با سوریه و همچنین شخص حافظ اسد خیلی زود شروع شد.

اوّلین سفری که به خارج رفتم، به سه کشور عربی سوریه، لیبی و لبنان بود. همان‌طوری که در ذهنم از آقای حافظ اسد به‌عنوان به یک انسان آگاه، شجاع و هوشیار تصوّر داشتم، در ملاقات‌ها ایشان را همین‌طور یافتم. بحث‌های زیادی کردیم. من حالت طلبگی و جوانی داشتم و خیلی صریح و آشکار با هم بحث می‌کردیم. احساس اشتراک در مواضع برای ما خیلی شیرین بود. بعدآ براساس همین ارتباط فکری و هدفی که بود و هماهنگی

مواضع خردمندانه حافظ

اسد در جنگ ایران و عراق

همراهی سوریه با ایران

در تمام سال‌های جنگ

هماهنگی ایران و سوریه در

مسئله فلسطین

کمک ایران به اقتصاد

سوریه

سوریه نزدیک‌ترین کشور

اسلامی به ایران

که داشتیم، روابط ما با سوریه گرم‌تر از دیگر کشورها شد. نقطه‌ی دوّمی که برای ما هم جاذبه و هم مایه‌ی تشکّر بود، مواضعی بود که ایشان در مسأله جنگ ما و عراق گرفتند.

طبیعی است که آقای حافظ اسد یک رهبر عربی هستند. کشورهای عربی از ایشان انتظار داشتند که با جانبداری از یک کشور عربی، در جنگ موضع بگیرند. امّا ایشان خیلی صریح جنگ را ارزیابی کردند و حزب بعث عراق را مقصّر معرفی کردند و در کنار جمهوری اسلامی تا آخر ایستادند.

قبلا در قضیه فلسطین با ایشان هماهنگ بودیم. این بار دو محور پیدا کردیم. هم‌جنگی که خودمان در منطقه داشتیم و هم‌جنگی که آقای حافظ اسد در آن‌جا با اسرائیل داشتند. مواضع مشترک انقلابی داشتیم. فکر می‌کنم در اکثر مسایل اشتراک نظر داشتیم. جزو وظایف خودمان دیدیم، چون شما هزینه زیادی در مقاومت در برابر اسرائیل داشتید، وظیفه خودمان می‌دیدیم که به اقتصاد سوریه کمک کنیم. با اینکه خودمان در جنگ بودیم و مشکل داشتیم، در مجلس تصویب کردیم که یک مقدار نفت مجانی بدهیم. البته چیز کمی است. امّا به‌عنوان سمبلیک و رمزی مهمّ است. یک مقدار وام بدون بهره بدهیم به‌عنوان اینکه بگوییم ما در مبارزه با اسرائیل با شما برای دفاع از مردم فلسطین شریک هستیم.

از آن زمان تا آخر عمر حافظ اسد، روابط دوستی ما همیشه اضافه شده و هیچ‌وقت کم نشده است و این خیلی مهمّ است که سال‌های طولانی در حوادث مهمّ این احساس اعتماد و دوستی اضافه شود. شاید بیشترین ارتباط با کشورهای خارجی را ما با کشور شما و شخص آقای حافظ اسد داریم. من در این مدّت هفده پیام برای حافظ اسد فرستادم و آقای حافظ اسد شش پیام برای من فرستادند. برای آیت‌اللّه خامنه‌ای و دیگران هم

مذاکرات متعدد حافظ اسد

با مسؤولین ایرانی

نظرات مشترک حافظ اسد

با مسؤولان ایران

مواضع مشترک، ریشه

دوستی‌های ایرن و سوریه

لزوم گسترش روابط ایران

و سوریه

مجاهدات سوری‌ها در

مقابله با اسرائیل

فرستادند. بارها تلفنی با هم مذاکره کردیم. در مسایل فوری تلفنی با هم حرف می‌زدیم. ملاقات‌های فراوانی در دمشق و تهران داشتیم. فکر می‌کنم 5 ملاقات در تهران و 4 ملاقات در دمشق داشتیم و همه‌ی آن ملاقات‌ها بسیار طولانی بود.

چون عادتشان این بود و وقتی بحث می‌کردیم، طولانی‌تر می‌شد. ساعت‌ها مسایل دنیای اسلام، عرب و منطقه سوریه و ایران و خلیج‌فارس و کشورهای استعماری و جهان سوّم را با هم بحث می‌کردیم. در حداکثر مسایل هم نظرات ما شبیه به هم بود.

ارتباط خانوادگی هم داشتیم. خانواده‌ی ما با خانواده‌ی حافظ اسد رفت و آمد داشتند. صمیمی بودند و هنوز هم صمیمی هستند. واقعآ بین دو خانواده دوستی حاکم بود. شخصیّت‌های سوریه هم خیلی فراوان بودند. این فقط یک مسأله سیاسی یا عاطفی نیست. ریشه‌اش در مواضع مشترک، به‌خصوص در مسأله فلسطین و مسایل منطقه و مسایل مهم جهانی بود و درگیری با استعمار، استکبار و زورگویی این‌ها ما را به هم نزدیک کرده بود. صداقت و صمیمیّت دوستی ما را عمیق‌تر کرد.

برای آینده هم فکر می‌کنم دلیلی ندارد که وضع ایران و سوریه از گذشته عقب برود. باید جلو برویم. چون مسایل ما همان است. خوشبختانه آقای بشار اسد هم روح خوب پدرشان را همراه دارند و می‌بینیم در همان مسیر مشترک حرکت می‌کنند. امیدواریم با هم بتوانیم پیروزی فلسطینی‌ها را جشن بگیریم و مشکلات شما که واقعآ زیاد است و در جبهه و خط مقدّم و مورد تهدید هستید، مشکلات ما هم حساب می‌شود. کارهای بزرگی را شما در لبنان کردید. کشور را از آن جنگ داخلی و ناامنی نجات دادید. البته گاهی به اندازه‌ی کافی قدرشناسی نمی‌شود. امّا در مجموع لبنانی‌ها

همراهی همیشگی ایران با

سوریه برای مقابله با

اسرائیل

صراحت و صداقت حافظ اسد

اعتماد به نفس بالای

حافظ اسد

همراهی مردم سوریه با

حافظ اسد

می‌فهمند که کار بزرگی کردید. ما در کنار شما برای آزاد شدن بخشی از کشور شما که در تصرّف اسرائیل است و همچنین برای کمک به مردم فلسطین، خواهیم ماند.

Èاگر از شما بپرسیم، چه ویژگی‌هایی از حافظ می‌شناسید که ایشان را ممتاز کرد، به چه مواردی اشاره می‌فرمایید؟

Éآن‌چه که از لحاظ شخص ایشان برای من جالب بود، اوّلا صراحت و صداقت ایشان بود و ایشان سلطه بسیار خوبی بر تاریخ معاصر داشتند. وقتی ایشان بحث را شروع می‌کرد، قطع بحث آسان نبود. حوادث مهمّ تاریخی را پشت هم مرور و استنتاج می‌کرد. برای مطلبی که دنبالش بود، جدّی مطالعه می‌کرد.

نکته دوّمی که بای برای من بسیار جالب بود، آن اعتماد به نفس و شجاعتی بود که ایشان داشت. من هیچ‌وقت ایشان را خائف ندیدم. گاهی که در شرایط تهدید بود، ما با هم تلفنی یا حضوری ملاقات می‌کردیم. به خداوند زیاد متکّی و به مردم علاقه‌مند بود و ایمان داشت. مطمئن بود که مردم از او دفاع می‌کنند. آمادگی خوبی داشت که با مردم همراه باشد. من هیچ‌وقت ندیدم که ایشان از همکاری مردم سوریه نگران باشد. این برای رهبر خیلی مهمّ است. نشان هم داد. ایشان هر وقت به مردم مراجعه کرد، مردم جواب دادند. بعد از وفات ایشان هم مردم علاقه خودشان را در آرا نشان دادند که از جانشین ایشان حمایت کردند. از آقای حافظ اسد این‌ها برای من جالب بود.

Èبا توجه به تهدیدات اسرائیل، آینده فلسطین و روابط ایران و سوریه را چگونه می‌بینید؟

Éمن این حرف را در قسمت‌های قبلی گفته بودم. باز هم تأکید می‌کنم.

تهدیدات عملی اسرائیل

در فلسطین

لزوم هماهنگی دنیای اسلام

برای مقابله با اسرائیل

خسارات سوریه در شکستن

یک سدّ بزرگ آبی

الان همان‌طور که معلوم است، اسرائیل واقعآ تهدید عملی گرفته است. روزانه از مرز عبور می‌کند و وارد شهرهای فلسطینی می‌شود و گستاخانه مردم را می‌کشد. به خانه‌های مردم وارد می‌شود و مردم را بازداشت می‌کند. بیمارستان‌ها را می‌بندد. تهدید بسیار جدّی است. در لبنان هم حالت تهدید به خود گرفته است. فکر می‌کنم الان یکی از قطعات تاریخ است که دنیای اسلام، خصوصآ ما که سابقه‌ی بیشتری با هم داریم، نشان بدهیم که سوریه در مقابل اسرائیل تنها نیست و همراه زیادی دارد و ما این کار را می‌کنیم. سلام مرابه همه‌ی مردم خوب سوریه برسانید. ما هم از آن‌ها تشکّر می‌کنیم.

Èدر سوریه بسیار تأکید داشتند که حتمآ این گفت‌وگو را با حضرت‌عالی انجام دهیم.

Éاز شما تشکّر می‌کنم که به اینجا آمدید. امیدواریم این مسایل زودگذر باشد و مشکلات دنیای اسلام و شما کم شود. الان همه‌ی همّت شما صرف همین مسایل است. متأسفانه این مسأله سد هم مشکلی درست کرد. من از این متأثّر شدم. اوّلا شما به آب نیاز داشتید و ثانیآ به شما خسارت زد.

Èبه خاطر احساسات دوستانه شما تشکر می‌کنیم.

Éموفق باشید.