مصاحبه آیت الله هاشمی رفسنجانی با مسئولان خبرگزاری شبستان
به نظر حضرت‌عالی آیا مساجد می‌توانند دوباره نقش، مهم خود را در جامعه ایفا کنند یا خیر؟
● شک ندارم که الان هم بهترین جا برای ایفای نقش سازنده مساجد هستند. مسجد از این جهت می‌تواند و این قدرت را دارد، همه ابزاری که الان در دنیا برای تبلیغ استفاده می‌شود، ابزار الکترونیک، دیجیتالی و همه تریبونها و امکاناتی که هست، می‌شود همه اینها را در خدمت مسجد درآورد. منعی ندارد. اگر تنظیم شود و نظام حمایت کند، از تریبون مسجد و مشافعه با مخاطبانی که به خاطر تقدس مسجد و به خاطر خودسازی به آنجا می‌آیند، این کار را انجام دهید و از آنجا برای دیگران هم بفرستید، شما همیشه در مساجد مخاطبهایی دارید که به آنجا می‌آیند تا پاک شوند و تکامل معنوی پیدا کنند. این حالت برای انسان در همه جا نیست و در هر محفلی و جایی که می‌رود، یک حالت دارد، اما آنهایی که مسجد را می‌شناسند. به آنجا می‌آیند تا در محضر خدا باشند و از تقدس مسجد استفاده کنند. لذا سعی می‌کنند پاک باشند و واجب هم هست و سعی می‌کنند با وضو بیایند. حال انسان برای گرفتن مطلب خیلی مهم است.
این مهمترین چیز در تعامل هدایتی این است که گیرنده حال مساعدی برای پذیرش داشته باشد. غیر از مسجد چنین مخاطبانی را چه کسی دارد؟ فکر نمی‌کنم بتوانید جای دیگری را با این ویژگیها پیدا کنید. ظرف هم محدود نیست و اگر کسی بخواهد حرف حسابی بزند، هیچ حدّی ندارد. مبلّغ، امام مسجد و هرکس که مسئولیت اطلاع‌رسانی را دارد، دستش باز است. آنچه را که نیاز است و مهم می‌داند، با مردم مطرح می‌کند. ممکن است مسجد محدود باشد.
وقتی در رادیو حرف می‌زند، با یک دنیا حرف می‌زند، ولی همین کار را در مسجد هم می‌تواند بکند. مسجد هم می‌تواند از این امکان استفاده کند. البته سازماندهی می‌خواهد و شصت هزار مسجد نمی‌تواند شصت هزار فرستنده رادیویی داشته باشد، ولی اگر سازماندهی شود و این ارتباط Onlin (باز) که می‌گویند، وجود داشته باشد و این کانونها باشند، می‌توانند جامع‌تر از این باشند و تکامل یابند.
مدیریتی لازم است که این کانونها چه کارهایی انجام بدهند و بررسی شود که چه چیزهایی از اینها عمومی و برای دنیا قابل عرضه است. الان خوشبختانه اینترنت وجود دارد و رسانه‌ها خیلی مشتاق هستند که به آنها مطلب بدهید. خیلی از جاها اگر مطلب خوب وجود داشته باشد، به دنبال آن می‌آیند و آن را طی قراردادی می‌خرند. به نظر می‌رسد چیزی که جایش در مساجد خالی است، همین سازمان درست است. می‌شود رسیدگی کرد که چرا سازمانی نداریم و ریشه‌های تاریخی آن را پیدا کرد، دیر نشده و نظام جمهوری اسلامی خیلی جوان است، تا به حال از انواع راهها و مساجد استفاده کردیم، ولی الان زمان آن رسیده که سازماندهی شروع شود.
فکر می‌کنم اگرچند مرکزی که متصدی مساجد هستند، وارد شوند و استفاده کنید و مشاور بگیرید، الان خودتان هم صاحب‌نظر هستید، ولی مشاوران علمی اطلاع‌رسانی بگیرید. الان در عالی‌ترین سطوح دانشگاهها این رشته تحصیل می‌شود. آنها با علوم روان‌شناسی، جامعه‌شناسی، تاریخ و ... کاملاً عالمانه هستند. اگر یک سازماندهی برای مساجد داشته باشیم و این سازماندهی ابتکار دانش را به خرج بدهد و از این شبکه بی‌نظیر که اسلام دراختیار ما گذاشته استفاده شود، حدود شصت هزار مسجد در کشور است که همه ایران را پوشش می‌دهد. هرکسی می‌تواند به مسجد دسترسی داشته باشد. اگر فرض کنیم در همین مساجد به طور مشافهه، صد نفر را در حداقل ممکن تحت پوشش قرار دهیم، رقمی بزرگ خواهد شد.
ممکن است یک رادیو خیلی برد داشته باشد، ولی اینجا ارزش دیگری دارد. ما می‌توانیم بهترین چیزها را تولید کنیم و خلاصه‌ای از آنها را که قابل نشر جهانی، منطقه‌ای و کشوری است و یا در مدارس و دانشگاهها قابل استفاده باشد، در جای خود پخش کنیم. فکر می‌کنم این امکان در دنیا منحصر بفرد باشد. الان کلیساها هم چنین چیزی دارند. فعلاً این ظرف برای ما بسیار با ارزش است، سرمایه مساجد ارزشمند است. امروزه اطلاع‌رسانی جهانی شده است و ضرورتی است که ما از این سرمایه بهتر استفاده کنیم. من هم حاضرم اگر بعضی از این خودخواهی‌ها را کنار بگذاریم و بخواهیم سازماندهی درست کنیم، همکاری بکنم که این سازمان مرکزی بوجود بیاید.
○ اطلاع دارم که مقام معظم رهبری چنین گروه کاری را که آقای مروی مسئول آن است، تشکیل دادند و اگر حضرت‌عالی از طریق ایشان پیگیری کنید و سیاستهای این کار تنظیم شود، به نتیجه برسیم. در حوزه مسجد استمرار کار تربیتی عمر یک فرد را برمی‌گیرد و بچه از کودکی با این شبکه پیوند می‌خورد و تا دانشگاه و ... این ارتباط را ادامه دارد. هیچ شبکه‌ای نداریم که این‌قدر وقت و زمان برای تربیت مشافهتی داشته باشد که در مکان مقدسی مثل مسجد باشد. مشکل ما مربیان و ائمه جماعات هستند، به نظر شما ما چگونه می‌توانیم این مشکل را حل کنیم؟
● سؤال اول شما این بود که آیا مسجد می‌تواند امروز این نقش را ایفا کند که من گفتم می‌تواند و شرطش هم این است که از ابزار اطلاع‌رسانی درست استفاده کند. اگر ائمه جماعت وامام مسجد شرایط لازم را نداشته باشند، خود آنها مهمترین مانع خواهند شد. لفظ و واقعیت امام این است که پیشوای آنجاست و نگاه مردم به ایشان است و مردم به او به عنوان عادلترین مردم در نماز اقتدا می‌کنند. پیداست که به او اعتماد کردند و با عشق، علاقه و اعتماد می‌آیند. این امام بسیار بسیار اهمیت دارد و شاید رکن است. بقیه چیزها در رکنیت به این عظمت نیستند. تا به حال وضع ما این‌گونه بود و آدمهایی که مقبولیت بیشتری دارند، امام می‌شوند که چیز بدی نیست. الان بهترین شبکه انسانهای خوب را در مساجد داریم. بعضی‌ها ممکن است زیاد باسواد و یا اهل مسائل روز نباشند و به فنون تبلیغ آشنایی نداشته باشند. هریک از آنها ممکن است اشکالی داشته باشند، ولی انسانهای خوبی هستند، اینها نخبه هستند و ارثی نیست. بخاطر صلاحیتهایشان به این درجه رسیدند. اگر برای تربیتی که به طور عادی در حوزه می‌شوند، برنامه داشتیم که تربیت امام باشد، جواب می‌دهد. دانشگاهها برای مبلغ کلاس دارند، در حوزه طلبه‌ها خودشان تمرین و مطالعه می‌کنند. اگر برای امام مساجد رشته‌ای داشتیم، مسائل عمومی را همه می‌خواندند. مسائل خاصی است که بعد از اینکه از یک فیلتر عبور می‌کردند، وارد این مرحله شوند. افرادی باشند که از لحاظ استعداد، معلومات، چهره، بیان و چیزهایی که در یک امام جماعت خوب شرط و موجب نفوذ است، از یک امتحاناتی عبور کنند و دوره خوبی ببینند و وقتی وارد می‌شوند، مجهز باشند. ممکن است الان کسی فکر کند که ما استاد برای تربیت این افراد نداریم، ولی داریم. در مساجد ما آدمهای برجسته‌ای هستند و اگر دعوت کنید شاید صدها جزوه برای شما بیاید که جزوه درسی باشد. اگر ضعیف هم باشد، به تدریج قوی می‌شود. در دانشگاهها هم از محیط کوچکی شروع شد و الان این همه مسائل پیچیده شکل گرفتند که کتاب، جزوه، مقاله، پایان‌نامه، ... شده است. پایان نامه‌ای که شما در این دوره بدست می‌آورید، خیلی مطالب را به ما می‌دهد. بنابراین بهترین کار این است و باید عالمانه انجام شود. پس تربیت امام جزو بهترین کارهاست و اگر شما امام صالحی در یک مسجد داشته باشید و ابزار کار را هم در اختیارش بگذارید، چیزی بهتر از این نمی‌شود و مردم با عشق خودشان را به آنجا می‌رسانند و بچه‌هایشان را در برنامه‌های اینها وارد می‌کنند، زنها، جوانها و همه ... می‌آیند.
○ آقای هاشمی، الان مشکل ما این است که این کار داوطلبانه انجام می‌شود. حرف ما این است که وقتی ما شصت هزار پایگاه داریم، تشکیلات، آموزش و نظام می‌خواهد و نظام امتیازدهی هم لازم است. کسانی که این‌سمت را می‌گیرند، باید این مسیر را بگذرانند. مستندات نشان می‌دهد محله‌ای که امام جماعت با ویژگیهایی که برشمردید، داشته باشد، آمار جرم پایین‌تر است و امنیت بیشتری برقرار است. لذا ضرورت حرکت جمعی برای ایجاد سازمان لازم است.
● کاملاً درست است. اصلاً هر ساله می‌گویند در ماه رمضان جرم و جنایت کمتر می‌شود. این به خاطر نزدیکی بیشتر مردم به مساجد است.
آقای تاج‌الدینی مسئول پژوهش در حوزه ستاد دبیر محتوایی: در بحث پژوهش بیشتر وقتمان را در باب معضلات مساجد در ایران صرف کردیم و تا حدی فکر کردیم که بدون سانسور باشد و از افراد کارشناس دعوت کردیم که چرا مساجد با این همه قدمت، سازمان و سامانی ندارند و استفاده لازم از آن نمی‌شود؟ متأسفانه حوزه نشر مسجد در ایران بسیار فقیر و رغبت ناشرین به چاپ کتاب مساجد بسیار ضعیف است. وزارت ارشاد ساز و کاری درست نکرد که ناشرینی که وارد این حوزه می‌شوند، تشویق شوند و کتاب آنها خریداری شود. در حال حاضر ما بخش پژوهش را در آنجا راه‌اندازی کردیم. یک موسسه مطالعات مسجد را به ثبت رساندیم که کارش این است که با هرکسی که دیدگاهی دارد و می‌تواند وضعیت مسجد را بیشتر به ما بشناساند، از او استفاده و اینها را منتشر کنیم. چندین جلد کتاب داریم. اداره مساجد بصورت مردمی درست است ولی این به معنی نداشتن تشکیلات نیست. ولی مشکل ما این است که تعاملی بین سازمانهایی مثل بسیج، مرکز رسیدگی به امور مساجد و ارشاد و ... نیست. کاری که ما شروع کردیم و بنیان نهاده شد و درست هم هست، الان مشکل دارد که چگونه می‌توانیم این کار را ادامه بدهیم. خوب است مجمع تشخیص مصلحت نظام به این بحث توجه داشته باشد. موضوع مسجد برای مسلمانان یک موضوع محوری است و در ایران باید به آن توجه زیادی شود و احساس می‌کنیم که‌این توجه نیست. لذا حضرت‌عالی راهنمایی بفرمایید که این تحقیقات متوقف نشود.
آقای علیزاده: کمبودها در این بخش زیاد است. نظامی که دین محور است و می‌تواند از طریق مسجد کارهای عظیم و اثرگذاری را انجام بدهد و این‌همه آوازه اسلام از مسجد و قرآن است، و نقش مساجد را در پیروزی انقلاب اسلامی شاهد بودیم. الان نگرانی وجود دارد که فضای مساجد امنیتی و نظامی شده و این موارد باعث می‌شود که از ظرفیتهای مساجد خوب استفاده نمی‌شود. ما از این ظرفیت استفاده نمی‌کنیم و حتی منفی‌کاری می‌شود و افراد رغبت نمی‌کنند به سمت برخی مساجد بروند. به خاطر اینکه افراد و جریانهایی حاکم شدند که قدرت جذب خیلی از مساجد آنها برعکس شده و افراد دوری می‌کنند. در این بخش مجمع تشخیص خیلی می‌تواند مؤثر باشد و مسجد از حالت یک سو نگریها خارج شود. لذا اگر به مسجد نگاهی مردمی و اسلامی شود و همه جذب خانه خدا شوند و مجمع هم با حساسیت بیشتری به این بحث بپردازد، بهتر است.
● بحث شما به اینجا رسید که سازمان ایجاد شود که ثبات و استقرار داشته باشد و بتواند برنامه‌های دراز مدت تهیه کند و گرفتار سلیقه‌های سیاسی و باندی و تحولاتی که معمولاً در کشور رخ می‌دهد، نشود و ثبات آن حفظ شود. این جزو نگرانیهای همیشگی حوزه‌ها بوده است. لذا معمولاً علما و روحانیت پرهیز می‌کردند که مساجد با حکومتها مرتبط شوند. حکومتها در گذشته اسلامی نبودند و اگر گاهی حکومتهای اسلامی پیدا می‌شدند، بخاطر سوابق و نگرانیهای آینده سعی می‌کردند که این وضع پیش نیاید و مسجد مستقل باشد و علما روی استقلال حوزه و مسجد از حکومت با حساسیت نگاه می‌کردند، هنوز هم رسوبات آن در دولت اسلامی است. خیلی از بزرگان و ائمه جماعات هستند که فکر می‌کنند اگر مرتبط نباشند، بهتر است.
این اصالتی دارد و فکر می‌کنند وضع خودشان به خود آنها مربوط است. ولی حالا که ما در نظام اسلام زندگی می‌کنیم و همه امید، برنامه و فکر ما این است که این نظام دائمی باشد و با مساجد کار کند، باید با این فرض اقدام کنیم. با این فرض که حکومت جمهوری اسلامی باید با مساجد کار کند و از هم استفاده کنند. شما وقتی گفتید مجمع، دیدم اتفاقاً راه طبیعی‌اش از همینجا شروع می‌شود. اینکه مجلس قانونی بگذارند و مجلس بعد اصلاحی بزند، نمی‌شود. اگر قانون خوبی بنویسند، خوب است. در این‌گونه موارد وضع ما روشن شده است. در مجمع سیاستهای کلی مساجد را تصویب کنیم، خاصیت سیاستهای کلی تداوم است، یعنی یکی از نکات تعریف سیاست کلی این است که دراز مدت است. دوم این است که دیگران نمی‌توانند این را نقض کنند و رهبری می‌توانند از طریق مجمع آن را نقض کنند. چون باید با مجمع مشورت کنند. بنابراین ثباتی پیدا می‌کند و دراز مدت است. بعد هم قوانین و مصوبات نمی‌تواند بر خلاف سیاست کلی آن باشد. یعنی هیچ‌وقت مجلس نمی‌تواند چیزی تصویب کند که این را لغو کند.
بنابراین فکر می‌کنم یکی از کارهایی که الان می‌توانیم انجام بدهیم، این است که ما چند بندی راجع به سیاست مدیریت مساجد تهیه کنیم. وقت خوبی هم این بحث مطرح شد. چون ما الان سیاستهای فرهنگی را آماده کردیم و داریم آن را به صحن مجمع می‌آوریم که مطرح کنیم. شما اگر تفکری دارید و با بقیه هم صحبت کنید، با آقای قرائتی، نظام‌زاده و ... صحبت کنید و چند بند را که به عنوان سیاست لازم است، بنویسید که چقدر از دولت و بودجه نظام استفاده کنیم؟ چگونه بتوانیم منابع مالی مساجد را مستقل کنیم؟ چگونه رابطه مالی مردم را با مساجد تقویت کنیم؟ برای ما بفرستید. کمیسیون فرهنگی داریم. کمیسیون پشتیبانی داریم، شما این موارد را به ما بفرستید و من هم به آنها می‌دهم و از شما هم برای بحث آن دعوت می‌کنند. بعداً هم ممکن است از طرف شما کسی شرکت و دفاع کند. پس الان ما می‌توانیم کار را از اینجا شروع کنیم. پایدارترین نوع آن، این است که نیم صفحه‌ای بنویسیم که مساجد با این هدف و این‌گونه باید مدیریت باشند و ساختاری برای مساجد درست کنیم. حتی می‌توانیم مشخص کنیم که ساختار مستقل و یا وابسته باشد، ناشی از اداره مردم باشد، مجمع مساجد باشد، رهبری باشد. می‌توان برای همه چیز در آنجا فکر کرد.
اگر شما زود حرکت کنید، ما ظرف یک سال آینده آن را مصوب می‌کنیم. بعدها خودمان ناظر اجرای آن هستیم. موانعی هم داریم و نباید مأیوس شویم. باید همه موارد را در نظر بگیریم. لذا باید ساختاری ایجاد کنیم که بحثها و لوازم را تنظیم کند و خادم، امام، فضای مسجد و متعلقات مسجد چه باشد. می‌توان آن را تقویت کرد.
آقای حدادی: ما بعد از یک سال تلاش، فهمیدیم که بزرگترین مشکل کار دینی در کشور کمبود نیروی انسانی است که دغدغه دین و تخصص داشته باشد. در چندسال گذشته ما رشته اطلاع‌رسانی دینی را در دانشگاهها تأسیس نکردیم. این حوزه بسیار گسترده است و می‌توانیم خیلی از این بحثها استفاده کنیم. الان کسانی که در نمایندگیهای ما کار می‌کنند، آموزش دیدند. متأسفانه حوزه‌های دینی ما رسانه‌ای نیستند و مصاحبه با صاحب‌نظران حوزه دین سخت است. الان ویژه‌نامه‌های ما کاملاً کاربردی است. یکی از مهمترین موارد در چشم‌انداز، تولید علم و جنبش نرم‌افزاری است. بهترین مکان این جبنش مساجد هستند. شما چه راهکار و راهبردی برای جنبش نرم‌افزاری در مساجد حوزه‌های مذهبی دارید؟ جایگاه مساجد در تولید علم در چشم‌انداز بیست ساله را توضیح بفرمایید.
● این بحثی بود که من درجلسه ائمه مساجد گفتم. وقتی به تاریخ اسلامی نگاه می‌کنم، می‌بینم همه علوم در مراکز دینی شکل می‌گرفت و مدرسه و دانشگاه خارج از حوزه‌های دینی نداشتیم و طلبه‌ها درسهای محدود نمی‌خواندند. الان درسها و علوم متحول شده‌اند. ریاضیات، پزشکی و ... در حوزه‌ها وجود داشت و خواست اسلام بود. الان هم می‌توانیم روی این سوابق کار کنیم. چه دلیلی دارد مساجد از این راهها محروم باشند؟ اگر یک مسجد بخواهد کاری با این وسعت کند، امکان ندارد، ولی منطقه‌ای می‌شود. مثلاً مساجد شرق تهران جمع شوند و مجموعه آموزش سطح بالا درست کنند و دانشجو بگیرند و از اساتید استفاده کنند. در جاهایی مثل فرانسه و آمریکا بخش عمده آموزشها برای کلیساست و خیلی چیزهای مذهبی دارند. حوزه‌های علمیه که می‌توانند این کارها را بکنند و امکانات مادی جذب کنند، مبنای اسلامی باشد و مسجد نمی‌تواند از این موارد جدا باشد. در تهران چند حوزه باشد و در هر استان هم یک حوزه باشد و این جریان آموزش عالی مساجد خودش جای وسیعی خواهد داشت. سعی کنید خبرهای شما متقن باشد. به تبعات خبرها هم توجه کنید. سعی کنید خبرگزاری متینی باشد. حق‌گویی و حقیقت‌گویی را ملاک کار خودتان قرار دهید و دوام توفیق شما دراین مسیر باشد.