آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در مصاحبه با شرکت فیلم سازی فرانسوی آرتین فیلم که برای شبکه‌های تلویزیونی فرانسه برنامه‌سازی دارد، به سئوالات آن‌ها پاسخ گفتند که شرح کامل سئوال و جواب در ذیل می‌آید:

س) از شما خیلی تشکر می‌کنم که به ما وقت دادید. شما نقشی بسیار اساسی در پدید آمدن جمهوری اسلامی ایران داشتید و روابط شما با حضرت آیت‌الله خمینی تاریخی و تاریخ سازبود و اقدامات شما به عنوان رئیس مجلس، رئیس جمهور، فرمانده جنگ و الان رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام از شما به عنوان یکی از شاهدان تاریخ انقلاب ساخته است و حضور شما در برنامه ما بسیار اساسی است.

ج) خیلی خوش آمدید و آماده‌ام به سئوالات شما پاسخ بدهم. از حسن نیت شما هم تشکر می‌کنم.

س) از آنجایی که به امام خمینی (ره) در زمان تبعید و بعدها در مراحل مختلف نزدیک بودید و به نوعی نمایندگی افکار ایشان را به عهده داشتید، بفرمایید که امام خمینی (ره) از آغاز ورود به صحنه سیاست چه نوآوری‌هایی نسبت به پیشینیان خود داشته‌اند؟

ج) بسم الله الرحمن الرحیم. امام در خیلی جهات با سایر علما مشترک بودند، امّا امتیازی که داشتند، این بود که در یک موقعیت حساس اقدامی کردند که سایر علما نکرده بودند. از بین نکات مهمی که در زندگی ایشان بود، به چند نکته اشاره می‌کنم. یکی اصل اقدام ایشان بود تا یک نوع حکومت مردمی را در چارچوب دین اسلام به وجود بیاورند. چنین اقدامی در تاریخ ما سابقه ندارد که یک مرجع تقلید این گونه وارد عمل شوند.

نکته دوم این بود که ایران در آن زمان گرفتار استبداد واستعمار، یعنی حکومت دیکتاتوری درداخل و سلطه خارجی بود.

نکته سوّم این بود که در نهضتی که به راه انداختند، به مردم متکی بودند و نمی‌خواستند از شیوه‌های مسلحانه و حمایت خارجی‌ها استفاده کنند. فقط ایشان می‌توانستند اکثر قاطع مردم را به صحنه بیاورند که شاید یادتان باشد چه صحنه‌هایی به خاطر حضور مردم خلق می‌شد!

نکته چهارم این بود که ایشان نوآوری‌هایی در فقه و احکام اسلامی داشتند تا بتوانند حکومت را اداره کنند و این نوآوری‌ها در اسلام کم سابقه و حتّی بی‌سابقه است.

س) هنگام بازگشت امام خمینی (ره) به کشور چه ارتباطی بین نیروهای مذهبی و مترقی برای تقسیم قدرت برقرار شد؟ انقلاب اسلامی در وهله اوّل خصلت انقلابی دارد یا اسلامی؟

ج) قبل از اینکه ایشان از فرانسه به ایران برگردند، این ارتباط بین نیروهای مذهبی و غیرمذهبی که هر دو در یک مسیر حرکت می‌کردند و مترقی بودند، به وجود آمده بود. در زندان‌ها که بودیم، همه نوع افکار بود. مثلاً خود ما قبل از آنکه امام بیایند، یک شورای انقلاب غیررسمی را تأسیس کرده بودیم که شخصیت‌های روحانی، دانشگاهی و مدیران با سابقه با افکار متفاوت در آن عضو بودند. همه نوع افکار با هم جمع شده بودیم و انقلاب را در داخل هدایت می‌کردیم. ایشان که به ایران آمدند، آن شورا تقویت شد.

در خصوص سئوال دوّم شما باید بگویم که ماهیت مبارزه ما، هم انقلابی و هم اسلامی بود. ما که مذهبی‌های پیرو امام بودیم، علیه استبداد و استعمار انقلاب کرده بودیم و کار ما در چارچوب اسلام بود. جمعی هم بودند که به اسلام زیاد توجه نداشتند و می‌خواستند انقلاب شود که اندیشه ملی گرایی، سوسیالیستی و تفکرات مختلف انقلابی داشتند. به هر حال مجموعه مبارزه، انقلابی و بخش اعظم آنها در عین حال اسلامی بودند.

س) در مطالعه تاریخ می‌بینیم که بلافاصله پس از پیروزی انقلاب جنگ پیش می‌آید. نقش قدرت‌های غربی را در شروع، ادامه و پایان جنگ عراق علیه ایران یعنی در سه مقوله بسیار حساس چگونه ارزیابی می‌کنید؟

ج) در شروع جنگ سه اردوگاه غرب، شرق و ارتجاع که در منطقه ما حضور دارند، برای جنگ با ایران پشت سر صدام بودند. غربی‌ها، کمونیستی‌ها، یعنی شوروی و ارتجاع منطقه نقش‌های خاصی داشتند و هرکدام برای همکاری با صدام دلیل خاصی داشتند. قدرت‌های غربی فکر می‌کردند منافع خود را در ایران از دست دادند. کمونیست‌ها فکر می‌کردند در ایران یک انقلاب اسلامی اتفاق افتاده و با ایدئولوژی الحادی و وجود مسلمانان زیادی که درشوروی بودند، نمی‌خواستند انقلاب ایران موفق باشد. علاوه بر اینکه آن موقع صدام در اردوگاه شرق بود. ارتجاع منطقه هم به دلیل نگرانی از سرایت انقلاب به کشورهای خود مخالف انقلاب اسلامی بودند.

این سه گروه تا آخر جنگ پشت سر صدام بودند و ما تنها بودیم

س) به نظر شما ظهور هلال شیعی- شاید این اصطلاح چندان مناسب نباشد- از مدیترانه تا اقیانوس هند که لبنان، سوریه، عراق، آذربایجان و بحرین را در برمی‌گیرد و در سر راه از یمن، امارات و افغانستان نیز می‌گذرد، مثبت و پایدار است؟

ج) این ظهور نیست. گویا اخیراً اردن برای اولّین بار به کار برد. این یک واقعیت موجود است. در این کشورها شیعه بخشی از جمعیت است. عرب، افغانی و پاکستانی و غیره هستند؛ یعنی ملیت کشورهای مختلف را دارند، ولی عقاید آنها شیعی است. در قرنهای اخیر همیشه در این کشورها بودند. منتها وقتی مردم عراق از استبداد صدام آزاد شدند، با توجه به اینکه اکثریت مردم آنجا، یعنی بیش از 60 درصد شیعه هستند، شرایط جدیدی به وجود آمد. نکته مهم این است که مردم عراق، عرب و شیعه هستند. عراق استعداد این را دارد که به کشوری با اکثریت قاطع شیعی تبدیل شود و شیعیان حاکمیت را در دست بگیرند. نگرانی‌هایی که برای بعضی‌ها پیش آمد، این بود که حرکت عراقی‌ها روی اعراب دیگر شیعی که در اطراف عراق هستند، اثر بگذارد. این یک واقعیت است که یک همبستگی جدّی عقیدتی و عواطف مشابه دارند که از مدیترانه تا هندوستان را به عنوان نیروهای واقعی تحت تأثیر دارند.

البته اگر چه جمع زیادی از جمعیت‌های کشورهای منطقه شیعه 12 امامی نیستند، ولی محّب اهل بیت هستند و قرابت زیادی با شیعیان دارند. مثلاً الان اکثر مردم کشور مصر محّب اهل بیت هستند که آن هم به سابقه حکومت فاطمی‌ها در آن کشور برمی گردد.

س) حضرت آیت‌الله! از ایران فردا در افق 50 یا 100 سال آینده چه تصویری به طور فی‌البداهه ارائه خواهید کرد؟

ج) ایران منابع خوبی دارد تا به یک کشور مرفه و پیشرفته تبدیل شود. از لحاظ انرژی که امروزه اهمیت زیادی در زندگی دنیا دارد، مرکز بسیار مهمی است و منابع بسیار غنی و خوبی دارد. در خاک ایران نمونه‌ای از همه انواع معادنی را که دردنیا وجود دارد، داریم؛ یعنی ایران کلکسیون معادن دنیاست. جغرافیای ایران در نقطه حساس است. از زمین و هوا چهار راه دنیاست و جایگاه حساسی در ارتباط غرب، شرق، شمال و جنوب دنیا دارد. ژن مردم دنیا به خاطر تمدن طولانی و چند هزار ساله، وارث تمدن و فرهنگ است و مردم با هوش و زیرکی هستند. مکتب اهل بیت در بین فرقه‌های اسلامی استعداد بسیار بالایی برای توسعه و تربیت انسان‌ها دارد. اگر منابع ایران مدیریت شود، خیلی آسان می‌توانیم به نقطه‌ای که مورد تصور شماست، برسیم.

ما در مجمع تشخیص مصلحت افق چشم‌انداز 20 ساله را با سیاست‌هایش مشخص کردیم و می‌دانیم در آینده به کجا می‌رویم.

س) خیلی ممنون. با توجه به اینکه به پایان سئوالات رسیدم و با توجه به اینکه آثار هانری کربن را مطالعه کردم که می‌گوید: «شیعه ایرانی این نیرو را دارد که می‌تواند بخش بزرگی برای تمام جهان اسلام باشد.» می‌خواهم یک بار دیگر مطمئن شوم که آیا چنین است؟

ج) من هم آقای هانری کربن را از جوانی می‌شناسم. سال‌ها پیش از انقلاب به ایران آمد و مصاحبه‌ای با علامه طباطبایی درباره شیعه و امام زمان (عج) کرد. سئوالات دقیقی کرده بود. ما آن مصاحبه را به صورت کتاب در آوردیم و در نشریه مکتب تشیع که آن موقع منتشر می‌کردم، در یک شماره مستقل پخش کردیم. با این کار ما، هانری کربن در ایران و به خصوص در حوزه‌های علمیه خوب شناخته شد و الان همه ایشان را می‌شناسند. این موضوع مربوط به حدود 50 سال پیش است.

س) باز هم تشکر می‌کنیم.

ج) امیدوارم با تلاش خود بتوانید یک فیلم آموزنده و تاریخی برای تاریخ معاصر به یادگار بگذارید.