مصاحبه آیت الله هاشمی رفسنجانی با روزنامه جمهوری اسلامی

س) لطفاً در مورد استاد علامه طباطبایی و آثار و تألیفات ایشان مطالبی را بفرمایید.

ج) استاد علامه طباطبایی حق عظیمی بر گردن شیعه (بخصوص) و بیشتر از همه، بر گردن حوزه‌های علمیه ایران و طلاب آن دارند. ایشان مخصوصاً در سی سال گذشته، نقشی اساسی در حوزه علمیه و ایجاد حرکت فکری آن داشته‌اند. اولاً جلسات بحث فلسفی ایشان و مطالبی که در این زمینه تدریس می‌کردند، باعث رواج فلسفه، آن‌هم به شکل مقایسه‌ای با فلسفه غرب و فلسفه مادی مارکسیسم گردید و این موضوع، خود باعث شد که چنین مباحثی در حوزه رواج پیدا بکند. این مسئله برای حوزه خیلی باارزش بود. ثانیاً درس تفسیری که ایشان پایه‌گذار آن بودند و تا مدت‌ها آن را ادامه دادند، علاوه بر علاقه‌مند نمودن طلبه‌ها به بحث‌های تفسیری، در ضمن آن، برداشت‌های جدیدی از آیات قرآن و توضیح معارف اسلامی و تحلیل‌های بسیار خوب اجتماعی نیز ارائه می‌شد؛ که برای محصلین علوم دینی قم (به‌طور مستقیم) و تمام کسانی که می‌خواهند درباره اسلام تحقیق بکنند، خیلی سازنده بود.

    بعدازآن که حوزه علمیه قم تشکیل شد، به دلیل نوپا بودن حوزه جدید یعنی بعد از شهریور 20 و آمدن آیت‌الله‌العظمی بروجردی به حوزه - اصولاً این مرکز به ایجاد یک حرکت فکری در جهات غیردرسی نیاز داشت. درس‌های حوزه علمیه از قدیم بوده و هنوز هم هست؛ اما در حاشیه آن درس‌ها، مطالبی وجود داشت که برای طلبه‌ها خیلی مفید بود. ازجمله این موارد، همین بحث‌هایی بود که ایشان در زمینه مسائل فلسفی و اجتماعی وارد کارهای حوزه کردند.

    بسیاری از این طلبه‌های متحرک و فاضل، مدرسین و ائمه جماعات و جمعه مستقیم و غیرمستقیم شاگرد استاد علامه طباطبایی هستند. به‌علاوه، ایشان کتاب‌های زیادی تألیف کردند و (مخصوصاً) عنایت خاصی به معرفی مذهب شیعه و جوابگویی شبه‌هایی که از طرف محافل ضد شیعی مطرح می‌شد داشتند. من فکر می‌کنم که امروزه، نوشته‌های فلسفی و دوره تفسیر ایشان - که الآن در دسترس همگان است و ترجمه‌های فراوانی هم از روی آن صورت گرفته - از گران‌بهاترین ذخایر شیعه باشد. شاید بدون اغراق بتوانیم بگوییم که امروز، تفسیری به جامعیت تفسیر ایشان که ناظر بر مسائل فلسفی، مسائل اجتماعی، روایات و اقوال مفسرین باشد و (به خصوص) مسائل زمان را نیز در نظر گرفته باشد، نداریم.

    ما امیدواریم که ملت ما از آثار ایشان بیشتر استفاده بکنند. درواقع فقط این‌گونه آثار است که می‌تواند جای خالی ایشان را پر کند.