مصاحبه آیت الله هاشمی رفسنجانی با خبرنگار واحد مرکزی خبر صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران
برنامه‌های سفر به کشورهای تاجیکستان و ترکمنستان
س- لطفاً در مورد دستاوردهای اجلاس اکو در خصوص مسئله نفت و گاز توضیحاتی ارائه نمایید.
ج- آن چیزی که تأثیر زیادی بر روی انرژی و اقتصاد دنیا دارد، منابع نفت و گاز دریای خزر در جمهوری‌های آسیای میانه است و این تصمیماتی که امروز گرفته شد، مبنی بر اینکه کمیته‌ای تعیین شود و خطوط انتقال انرژی، نفت، گاز، برق و راه‌های ارتباطی را دور از ملاحظات سیاسی و فقط بر اساس مقتضیات اقتصادی تعیین کند، کار بزرگی را برای دنیا، بیش از آنچه که الان تصور می‌شود، انجام خواهد داد. بدون شک هر نقطه‌ای از اینجا روی سرد و گرم کردن دنیا تأثیر دارد و نظر همه ما این است که به‌گونه‌ای عمل کنیم که هم کشورهای منطقه از منابعشان استفاده کنند و هم دنیا بهره ببرد. متأسفانه الان آسیا مرکزی فقط از یک راه، یعنی از خطوط شوروی سابق می‌تواند به دنیا وصل شود و این امر در عرصه رقابت درست نیست. باید به‌گونه‌ای عمل شود که این کشورها دستشان باز باشد که در مقتضیات اقتصادی بتوانند کالاهای خودشان را تأمین نمایند. به نظر من اجلاس بعدی که در قزاقستان خواهد بود، برای کل منطقه و دنیا سرنوشت‌ساز است. ایران هم به عنوان یک قطعه مناسب برای عبور و مرور، در اختیار این اجلاس است و هر طور که تصمیم بگیرند، ما نیز همکاری می‌کنیم.
س- از تاجیکستان شروع می‌کنیم که به عنوان یک کشور فارسی زبان است و نخستین سفر یک مقام عالی‌رتبه جمهوری اسلامی ایران، پس از تحولات آسیای مرکزی به این کشور صورت گرفته است. دیدارتان چگونه بود و چه مسائلی مطرح شد و نتیجه این سفر چه بود؟
ج- به خاطر شرایط اختلافات داخلی که در تاجیکستان بود، به آنجا نرفته بودیم. تاجیکستان به خاطر اینکه فارسی زبان است، می‌تواند علاوه بر دیگران، موارد زیادی از همکاری‌های ادبی و فرهنگی با ما داشته باشد. نرفتن ما برای مردم آنجا یک مقدار سنگین بود، ولی عذر ما نیز درست بود. جنگ داخلی بود و ما نمی‌خواستیم برویم و بیشتر نزاع‌ها را تقویت کنیم. این اواخر که مذاکرات صلح جدّی شد و تقریباً در آستانه صلح هستند، مناسب بود که این سفر انجام شود و ما رفتیم که نتایج خوبی هم داشت. بعداً معلوم شد که مردم آنجا خیلی با ایران تعاطف دارند و حقیقتاً عاشق ایران هستند. هم در شهر دوشنبه و هم در شهر کولاب که رفتیم، آن قدر مورد استقبال مردم قرار گرفتیم که هم برای خودمان و هم برای مسئولان آنجا غیرقابل انتظار بود. بسیار با محبت و صمیمی با هیأت ایرانی برخورد می‌کردند و هر جا که دستشان به ما می‌رسید، اظهار اشتیاق می‌کردند که همکاری و رفت و آمد بین دو کشور زیاد شود. آنها باید نزاع‌ها را بردارند و طرفین درگیر بیشتر با هم همکاری کنند و ما هم علاقمند هستیم. ضمناً اینجا کارهای نسبتاً خوبی شروع کرده‌اند، سازمان‌های ما چند کارخانه تعطیل شده آنها را فعال کردند و طرح‌های دیگری را هم در زمینه آلومینیوم و سدسازی در دست مطالعه دارند.
کار مهم دیگری که در آنجا انجام شد، اجلاس سه‌جانبه کشورهای فارسی زبان بود که لازم بود هم برای تقویت صلح در افغانستان و هم به خاطر برنامه‌هایی که انشاءالله بعد از صلح افغانستان می‌توانیم با این دو کشور داشته باشیم، این کار را انجام دهیم. تعدادی توافقنامه هم امضا کردیم که پایه خوبی برای همکاری‌های بیشتر است. بخش دولتی و بخش خصوصی طرح‌های زیربنایی زیادی در آنجا دارند. یکی از مهمترین مزیت‌هایشان فراوانی آب است. چون در دامنه‌های پامیر هستند، ارتفاعات خیلی بلندی دارند و برای استفاده از برق آبی شاید جزو غنی‌ترین کشورهای منطقه هستند و در سال می‌توانند 500 میلیارد کیلو وات ساعت برق تولید نمایند که تقریباً 6 برابر برق موجود در جمهوری اسلامی ایران است. این امکانات برای یک کشور کوچک مزیت خوبی است و ما هم خوب می‌توانیم به آنها کمک کنیم. انشاءالله اگر صلح برقرار و آرامش تثبیت شود، یکی از میدان‌های همکاری همین کار خواهد بود. به نظر من تاجیکستان از کشورهایی است که همه شرایط را برای همکاری دارد، ولی ناامنی مانع این کار است.
س- سؤال دیگر در خصوص روابط دوستانه و صمیمانه ایران و ترکمنستان است. لطفاً توضیح دهید که در این سفر در روابط دو کشور، به خصوص در مورد مسئله انتقال گاز چه پیشرفت‌هایی به دست آمد؟
ج- سفر ما به ترکمنستان در دو بخش بود. یک بخش مسائل دوجانبه و بخش دیگر کارهای اکو. در مورد روابط دوجانبه، یکی از نقاط مورد علاقه ما که خیلی می‌توانیم در آن زمینه همکاری داشته باشیم، منطقه چارجو در شرق ترکمنستان و در کنار رودخانه بزرگ جیحون بود. این رود خیلی اهمیت دارد. سالان ه به طور متوسط 2 هزار متر ثانیه آب وارد این رود می‌شود و دیدن امکانات صنعتی و کشاورزی آن لازم بود. در آنجا هم نکته جالب برای من، عشق و علاقه مردم آنجا به ایران بود. استقبالی که در چارجو از هیأت ایرانی شد، واقعاً نظیرش را در شهرهای خودمان ندیده‌ایم. حدود 20 کیلومتر در داخل و بیرون شهر در مسیر ما به سمت یک مزرعه، دو طرف جاده مردم به طور فشرده، یک اجتماع انبوه را تشکیل داده بودند. از روستاهای دور پیاده آمده بودند و ساعت‌ها منتظر رفت و برگشت ما بودند و با عشق و علاقه برخورد کردند. در مرو نیز چنین چیزی را شاهد بودیم. این روحیات سرمایه خیلی مهمی برای ایران است و فکر می‌کنم که برای هیچ رئیس جمهور کشور خارجی در کشور دیگری مردم آن کسانی که ظاهر لباسشان هم خیلی با افکار ما نمی‌خواند، این‌گونه با علاقه جمع نمی‌شوند. واقعاً عمق ارتباط معنوی ایران و مردم این منطقه سرمایه خیلی بزرگی است. من فکر می‌کنم این امر دشمنان ما را می‌لرزاند. آنها ارزش این کار را می‌دانند. خود مسئولان ترکمنستان تعجب می‌کردند که چنین جمعیتی برای تبلیغ حضور پیدا می‌کنند. در منطقه‌ای به طرف مرو می‌رفتیم که باران بود، واقعاً مردم زیر باران ماندند تا ما رفتیم و برگشتیم. آنجا نیز کارهایی داشتیم که از برخی بازدید کردیم. در مرو در منطقه‌ای که مردم روستاهای اطراف آن شیعه هستند، آقای نیازاف زمینی به ما داده بودند و ما مساجدی به نام امام خمینی (ره) را ساختیم. مسجدی کوچک با زمین خوب به مساحت 35 هزار متر است که ما هم 400 متر مسجد ساختیم و به خاطر اهمیت فرهنگی کار، آن را افتتاح کردیم. جهاد در آنجا کارخانه‌های سیلو می‌سازد و ما شروع یکی از آنها را افتتاح کردیم. در منطقه عشق‌آباد نیز از این کارها زیاد داشتیم.
بخش دیگری از کارهای ما برنامه‌های اکو بود که سران کشورهای عضو اکو آمده بودند. با توجه به شرایط جدیدی که غربی‌ها برای ما پیش آوردند، علاقمند هم بودند که از ما حمایت بکنند. خیلی گرم بودند و با همه آنها ملاقات‌های دوجانبه طولانی خصوصی و علنی داشتیم. جلسه اکو هم به خوبی گذشت. نکته جالب اجلاس این بود که بحث اصلی این بود که خطوط گاز، نفت، انرژی و راه‌های ارتباطی را چگونه و از چه مسیرهایی انجام دهیم. البته قرار شد که کمیته فنی بررسی نماید و راه‌های بهتری را پیدا کند. ولی عملاً در مصوبه راه ایران انتخاب شد. چون با توافق قبلی که وزارت نفت و دیگران کرده بودند، ما، رؤسای جمهور سه کشور، در همان جلسه و در حضور خبرنگاران که خیلی تعجب کردند، قرارداد انتقال 30 میلیارد متر گاز ترکمنستان از طریق ایران به ترکیه را امضا کردیم. کار خیلی مهمی بود که اتفاق افتاد. در شرایطی که اروپا و آمریکا به ما فشار می‌آوردند و بعضی از کشورهای منطقه مایل نبودند، این توافق بسیار ارزشمند بود. البته شاید برای ترکیه و ترکمنستان ارزش بیشتری داشته باشد که راه خوبی در اختیار آنها گذاشته شد. برای ما نیز منافع مادی، امنیتی و حیثیتی دارد. از لحاظ سیاسی نیز در منطقه بسیار مهم بود و مقدمات انعقاد قرارداد انتقال لوله نفت منطقه به جنوب و خلیج فارس هم آماده شد که بعداً باید تکمیل شود.
در هر دو کشور ملاقات‌هایی با دانشگاهیان داشتیم که برای من بسیار زیبا بود. بسیار خوشحال شدم از اینکه دیدم محققان خوب دو کشور سخت به پیشرفت‌های ایران علاقمند بوده و سازندگی را در ایران به عنوان سند افتخار منطقه، اسلام و کشورهای جهان سوم تعبیر و تفسیر می‌کنند. اظهارات و مقالات آنها خیلی گویا بود که علی‌رغم تحریم خبری که علیه ایران وجود دارد، مردم دنیا از آن چیزی که در ایران می‌گذرد، تا حدود زیادی مطلعند و به شدت دنبال این هستند که از الگوی حرکت اقتصادی و سازندگی ایران به نحوی استفاده کنند. من که به دانشگاه مختوم‌قلی که دانشگاه معتبر ترکمنستان است، رفتم، دانشجویان ساعت‌ها در صف مانده بودند تا ما به آنجا برسیم و مدت‌ها در آفتاب ماندند تا ما از جلسه برگردیم و این نشانه احترام آنها به هیأت ایرانی است.
این نشان خوبی برای مردم ماست و مایلم که مردم از این صحنه‌ها مطلع باشند و ببینند و خیالشان جمع باشد که بمباران تبلیغاتی غربی‌ها نمی‌تواند کارساز باشد و کشور جمهوری اسلامی ایران عزت خودش را در دنیا کسب کرده است.
س- در بخش فرهنگی روند همکاری‌ها با دو کشور ترکمنستان و تاجیکستان به چه گونه‌ای است؟ آیا پیشرفتی داشته است؟
ج- برای همان مسجدی که ما در آنجا ساخته‌ایم. یک امام شیعه درنظر گرفته‌ایم و کارهای دیگری هم داریم. البته رسانه‌ها و برخی از شیاطین، آنها را از کارهای فرهنگی می‌ترسانند. در عین حال آنها تقریباً مطمئن شده‌اند که هدف ما تقویت کشورهای آنهاست و تضعیف نیست. موارد مشخصی از برنامه‌های فرهنگی را در این سفر مورد مذاکره قرار دادیم و فکر می‌کنم پیش از تحقق آن، لازم نباشد که در مورد آن تبلیغ کنیم تا انشاءالله انجام شود.
در این سفر مقداری از برنامه‌ها فشرده شد. به خاطر اینکه وقتی در تاجیکستان بودم، حادثه تلخ زلزله قائنات و بیرجند پیش آمد. گرچه گزارشات آن را می‌گرفتیم، ولی هیچ خاطر جمع نبودم که چه می‌گذرد. چون اخبار متناقض و مختلفی می‌رسید. بالاخره طاقت نیاوردیم و چند ساعت از برنامه‌ها را قطع کردیم و از عشق‌آباد به مناطق زلزله‌زده رفتیم و خوب شد که رفتیم. وقتی که رفتم، بحمدالله دیدم کارها روبراه است و نگرانی‌های که گاهی در گزارشات ابراز می‌شد، رفع شده و خوب رسیدگی شده است. وزارت کشور، هلال احمر، وزارت بهداشت و درمان، کمیته امداد و بهزیستی حضور جدی داشتند و تقریباً همه جا رسیدگی کرده و کارهای اضطراری را انجام داده بودند. خوب شد که ما رفتیم و مردم را دیدیم و آرامش و روحیه خوب و نیازهای منطقه برایمان روشن شد و تصمیمات لازم را برای مراحل بعد گرفتیم. سپس به عشق‌آباد بازگشتیم و بقیه برنامه‌هایمان را بصورت فشرده انجام دادیم.
س- خیلی ممنون که وقت خود را به ما دادید.
ج- شما زحمت می‌کشید تا مردم از برنامه‌های کشورشان در کشورهای همسایه مطلع باشند.