حیدر علی اف:

رئیس جمهور محترم، خانم‌ها و آقایان گرامی.

آقای هاشمی رفسنجانی، رئیس محترم جمهوری اسلامی ایران و هیأت عالی رتبه همراه وی سه روز است که در آذربایجان تشریف دارند. لازم به ذکر می دانم که پس از دستیابی جمهوری آذربایجان به استقلال دولتی خود این اولین هیأت بلند پایه ایرانی در آذربایجان می‌باشد. اسنادی که در نتیجه این مذاکرات بین جمهوری آذربایجان و جمهوری اسلامی ایران امضا شد، نیز نخستین اسنادی است که دولت مستقل آذربایجان با جمهوری اسلامی ایران به امضا رسانده است. ما از این سفر و دیدار و گفتگوهای انجام شده رضایت خاطر داریم و به نظرم، اسنادی که امروز امضا شد، سرآغاز مرحله تازه روابط دوستی و همکاری آذربایجان و ایران می‌باشد.

مدت سفر رئیس جمهور ایران و هیأت همراه او به آذربایجان با مشکل جدیدی برای جمهوری آذربایجان مصادف بوده است. اخیراً گروههای مسلح ارمنی به حملات تازه‌ای به چند تن از مناطق جمهوری آذربایجان دست زده‌اند. شهرستان زنگیلان آذربایجان چند روز است در شرایط محاصره قرار می‌گیرد. ما در این گفتگوها به تبادل نظر مفصلی پیرامون وضعیت جنگی آذربایجان و تجاوز ارتش ارمنستان به خاک کشورمان پرداخته‌ایم. جناب هاشمی رفسنجانی نیز در این زمینه به تلاشهایی مبادرت نمود و بمنظور توقف آتش در منطقه از دیروز چند بار گفتگوهایی با طرف ارمنستانی انجام داد. گمان می‌کنیم که فعالیتهای مقامات جمهوری اسلامی ایران و شخص جناب هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور محترم در این زمینه ادامه خواهد یافت و او با استفاده از امکانات خود در راستای رهایی جمهوری آذربایجان از تجاوز ارمنستان فعالیتهای لازم را بکار خواهد گرفت.

من هم مانند جناب هاشمی رفسنجانی مایلم خاطرنشان سازم که ما از مذاکرات و دیدارهای انجام شده و اسنادی که امروز به امضا رسید، خیلی راضی هستیم. معتقدیم که این سفر خیلی مثمر ثمر واقع شد و به نظرم، روابط دوستی و همکاری ما منبعد نیز بسرعت توسعه پیدا خواهد کرد. تشریف فرمایی جناب هاشمی رفسنجانی به آذربایجان را مجدداً شادباش می گویم و برای مهمانان کل ایرانی آرزوی موفقیت دارم. سپاسگزارم.

سؤال: آقای هاشمی رفسنجانی، سه روز است که شما در آذربایجان بسر می‌برید و دیدار و گفتگوهایی انجام داده‌اید. سؤال من این است که کدام یک از این دیدارها نه بعنوان رئیس جمهوری اسلامی ایران، بلکه بعنوان یک شهروند ایرانی برای مدت طولانی در یادداشت شما خواهد ماند؟

هاشمی رفسنجانی: پاسخ دادن به سؤال اینکه کدام یک از این روزها را بیشتر بیاد خواهم داشت، برای من سخت است. زیرا همه آنها برای من خوش گذشت. از لحظات ورود به کشورتان مورد استقبال گرم و صمیمانه جناب علی اف رئیس جمهور محترم و سایر مقامات دولتی قرار گرفتم. احساس می‌کنم که به خانه خودم آمده‌ام. همه مکانهای مورد بازدید ما- هم مراکز فرهنگی و هم مؤسسات برای ما خیلی جالب بود. بازدید از سربازان مجروحی که (بر اثر جنگ با ارمنستان) در بیمارستان نظامی درمان می‌شوند و همچنین حضور در مدفن شهدا در خاطره من آثار فراموش نشدنی بر جای گذاشته است. آنچه که مهمترین و عملی‌ترین جهت برای من است اینکه بین ما تفاهم متقابل و ارتباط حسنه حاکم است که این هم بلحاظ روابط آینده ما مهمترین ضمانت می‌باشد. مهم‌ترین مسأله این است که در اینجا مردم آذربایجان با نشاط از ما استقبال کردند. این هم نسبت به پیشرفت و توسعه همه مسائل در آینده امید می‌بخشد.

سؤال: رئیسان جمهور محترم، آیا اراضی ایران بعنوان مسیر تقریبی انتقال خط لوله نفتی که قرار است در آینده تا دریای مدیترانه احداث شود، موضوع بحث قرار گرفته و اگر جنگ موجود در خاک آذربایجان مقیاس وسیعتری پیدا کند، آیا رهبری آذربایجان برای دریافت کمکهای نظامی به روسیه، ایران و یا کشور دیگر مراجعه خواهد کرد؟

هاشمی رفسنجانی: آیا قسمت اول سؤالتان را تصحیح کنیم؟ منظور من عبور خط لوله نفتی دریای مدیترانه از خاک ایران است. آیا این سؤال شما برای کدام یکی از ما است؟

خبرنگار: خواهش می‌کنم، هر دو رئیس جمهور پاسخ دهند.

هاشمی رفسنجانی: مسأله عبور این خط لوله نفتی از خاک ایران به مرحله پروتکل سازی و یا سند تفاهم متقابل نرسیده است. و آنچه که مربوط به عبورویا عدم عبور خط لوله نفتی از ایران می‌شود، ایران اراضی و میهن خودمان است و هر موقع می‌توانیم در این باره گفتگو کنیم.

حیدر علی اف: نظر من هم این است که مسأله عبور کدام خط لوله از کدام منطقه هنوز چندان معلوم نیست، نیازی به پیشی گرفتن از مسائل نیست. این امور در نتیجه مذاکرات و توافقهای چند کشور قابل تحقق می‌باشد. با توجه به نتایج این مذاکرات و موافقت نامه‌ها اقدام خواهد شد. من از جناب رئیس جمهور متشکرم که نسبت به عبور هر خط لوله آذربایجان از خاک ایران از هم اکنون رضایت می‌دهد. در مورد بخش دوم سؤالتان نیز، اینجانب بر این باورم که حالا ما در وضع کاملاً متشنج و در شرایط جنگ بسر می‌بریم. بدون شک، خودمان بایستی از سرزمینهای خود دفاع کنیم و به قدرت خود امیدوار باشیم و با نیروی مردم خود نیز سرزمینهایمان را از اشغالگران پاک سازیم. هنوز معلوم نیست که در این راستا از کدام وسایل دیگری استفاده خواهد شد.

سؤال: سؤال اول من به رئیس جمهور محترم ایران است. بعلت حوادث اخیر در منطقه زنگیلان آذربایجان اوضاع در مرز ایران به تشنج گرویده است. آیا در این ارتباط طرف ایرانی در آینده نزدیکی هرگونه اقدام عملی انجام خواهد داد یا نه؟

هاشمی رفسنجانی: ما دیروز از طرف اینجانب به رئیس جمهور ارمنستان مراجعه نمودیم. به او خاطرنشان ساختیم که به ما قول داده بودید، از محلی که قرار دارید، حتی یک وجب نیز جلو نخواهید رفت. به وی گفتم که باید به قول خود عمل کنید. حتی به او یادآور شدم که بدلیل حملات تازه تعداد آوارگان زیادی ایجاد شده که این هم باعث بروز مشکلات جدیدی می‌شود. بعد از ظهر به من خبر دادند که آتش متوقف شده است. جناب حیدر علی اف نیز چنین گزارشی دریافت نمود که در منطقه زنگیلان آتش متوقف شده است. با وجود این، البته، ما هرگز به ایجاد وضع خطرناک در مرزهای خود تحمل نخواهیم کرد. امیدوارم که اوضاع رو به بهبود است.

سؤال: سؤل دوم من به رئیس جمهوری آذربایجان است. جناب آقای علی اف، قراردادهای زیادی منعقد شد، ولی بین این اسناد قرارداد دفاعی و یا نظامی به امضا نرسید. آیا چنین قراردادهایی در نظر گرفته می‌شود؟

حیدر علی اف: اگر در نظر گرفته می‌شد، منعقد می‌گردید.

سؤال: جناب آقای علی اف، به اعتقاد ناظران، اوضاع پیش آمده در زنگیلان بعلت این است که آذربایجان پیشنهادات روسیه را نپذیرفت. بحث سر بازگشت ارتش روسیه به آذربایجان و عدم پذیرفته شدن پیشنهاد روسیه در مورد وضعیت حقوقی دریای خزر است. مایلم نظرات شما را در این باره بدانم.

حیدر علی اف: ممکن است، این نظر خصوصی شما است، ما چنین اطلاعی در دست نداریم. چرا که هیچگونه پیشنهادی در مورد بازگشت ارتش روس به آذربایجان به ما ارائه نشده است. شاید، این نظر شما است.

سؤال: سؤال اول من به جناب حیدر علی اف رئیس جمهوری آذربایجان است. جناب رئیس جمهور، در شرایطی که هوا کمی سرد شده و اقلیم قدری بیشتر تشدید یافته و این امر مصادف با تشدید جو نظامی و سیاسی در آذربایجان است، مایلم نظر جنابعالی را جویا شوم: آیا با جناب اکبر هاشمی رفسنجانی هرگونه صحبتی در مورد استقرار سیل آوارگان داشتید و طرف ایرانی به شما قول داد که چنین اقدامی انجام خواهد داد؟

حیدر علی اف: بله، بین من و جناب هاشمی رفسنجانی در این باره گفتگوهای زیادی صورت گرفته و ما امیدواریم که جمهوری اسلامی ایران و شخص جناب هاشمی رفسنجانی از این پس نیز کمکهای خود را در اختیار آوارگان ما قرار خواهند داد.

هاشمی رفسنجانی: من در جریان مذاکرات این نظرات خود را به جناب حیدر علی اف اظهار داشتم که آوارگان شما برای ما بمثابه آوارگان ما در دوران جنگ ایران است. هر موقع که بخواهند ساکن سرزمین ایران باشند و در اینجان زندگی کنند. ولی ما به این اولویت قائل هستیم که بهتر است آنها به خانه و کاشانه خود باز گردند. آوارگی، البته شرایط بسیار وخیمی است. و ما می‌خواهیم که آنها فعلاً در محلی که مستقر هستند، بمانند. ما از تجربه جنگ خود به این یقین رسیدیم که وقتی مردم مناطق خود را ترک نمی‌کنند، زودتر به خواسته خود می‌رسند. به تجربه فلسطین نظری بیفکنید: فلسطینی‌هایی که سرزمینهای خود را ترک کردند، بار دیگر نمی‌توانند به مناطقشان باز گردند. برعکس، افرادی که در سرزمینها و خانه و کاشانه خود ماندند، با اشغالگران اسرائیلی مبارزه می‌کنند. در بوسنی نیز وضع مشابه است. ما کمک می‌کنیم، لیکن مردم را برای آواره شدن تشویق نمی‌کنیم. با اینکه زنان و کودکان به ناچار آواره می‌شوند، اما جوانان بهیچ وجه نبایستی اینرا برای خود روا ببینند، بلکه مردانه و دلیرانه بجنگند. متشکرم.

سؤال: از موضع گیری ایران در برابر حوادث آذربایجان، افغانستان و بوسنی- هرزگوین همه دنیا به این نتیجه رسید که واقعاً ایران یک کشور صلح دوست است. می‌خواهیم نسبت به حوادث تاجیکستان نیز از منظر خود بنگریم و بگوییم که آیا در زمینه احیای صلح و آرامش در تاجیکستان از طرف ایران انجام چه نوع اقداماتی انتظار می‌رود و صورت می‌گیرد؟

هاشمی رفسنجانی: ما حین سفر به جمهوری‌های آسیای میانه- کشورهای همسایه تاجیکستان با دولتمردان و سران آنها چنین تصمیم گرفتیم که اقدامات مشترکی بعمل آید. بعنوان اولین اقدام تصمیم گرفته شد تا وزیران امور خارجه ایران و تاجیکستان در ایران دیدار کنند و راههای برقراری صلح و آرامش در منطقه را مورد مذاکره قرار دهند. انشاء الله، پس از مراجعت به تهران اولین کار ما این پیگیری مسأله خواهد بود.

سؤال: سؤال من به جناب حیدر علی اف است. آیا پس از عضویت آذربایجان در جامعه کشورهای همسود مواضع کشورهای عضو آن نسبت به حوادث موجود در آذربایجان چگونه است و چه اقداماتی انجام گرفته است؟

حیدر علی اف: آذربایجان موقع عضویت در جامعه کشورهای مشترک المنافع چنین در برابر خود چنین هدفی قرار نداد که در جنگ آذربایجان با ارمنستان اقدام جدیدی بعمل خواهد آمد. ولی مسلماً، بعلت تجاوز نیروهای مسلح ارمنستان به خاک کشورمان اخیراً ما گفتگوهایی با میانجیگری وزارت امور خارجه روسیه انجام می‌دهیم و روسیه نیز در این گفتگوها شرکت می‌کند. ولی سایر کشورهای عضو این سازمان هنوز در برابر این مسأله اتخاذ موضع نکرده‌اند.

سؤال: سؤال من به آقای هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور ایران است. آقای رئیس جمهور محترم، آیا اقدام ایران از گفتگوها و بیانیه‌های پیرامون قره باغ کوهستانی به مرحله فعالیتهای عملی امکانپذیر است؟ اگر ممکن هم است، این امر در چه صورتی تحقق پذیر خواهد بود؟

هاشمی رفسنجانی: امیدوارم که هنوز نیازی به انجام اقدامات عملی نیست. می‌بینم که منظور شما کمکهای نظامی است. البته، ما سعی خواهیم کرد تمامی تلاشهای ممکن را انجام دهیم تا کار به اینجا نرسد.

سؤال: جنابآقایهاشمی رفسنجانی و جناب حیدر علی اف، مایلم بدانم که چنانچه حمایت‌های سازمان‌های بین المللی در حل این مناقشه بدون هیچ نتیجه‌ای تا آخر ادمه پیدا کند، امید نسبت به این فعالیت‌های آن‌ها تا چه اندازه صحیح است؟

حیدر علی اف: ما نسبت به فعالیت‌های سازمان‌های بین المللی امید داشته‌ایم و هم اکنون نیز امید داریم. به فعالیتهای سازمان ملل متحد و سازمان همکاری و امنیت در اروپا امیدواریم. تابحال بی نتیجه بودن فعالیت‌های آن‌ها در راستای حل مناقشه مشهود است. ولی ما نمی‌توانیم از این سازمانهای پرنفوذی که از طرف جامعه جهانی برسمیت شناخته شده و از ناحیه جامعه جهانی فعالیت دارند، امتناع ورزیم. بلکه برعکس، سعی کرده‌ایم و منبعد نیز سعی خواهیم کرد تا بتوانیم از امکانات این سازمانها حداکثر استفاده کنیم. اینجانب در ارتباط با تجاوز ارتش ارمنستان به خاک آذربایجان دیروز به سازمان ملل و شورای امنیت آن مراجعه کرده‌ام. درخواست کردم تا شورای امنیت فوراً این مسأله را مورد مذاکره قرار دهد.

هاشمی رفسنجانی: نظر من هم این است که فعالیت سازمانهای بین المللی می‌تواند مفید واقع گردد و لازم نیست آنها را رد کرد. البته، با وجود این، دو طرف خودشان بایستی به فکر سرنوشت خود باشند. زیرا فقط دو طرف می‌توانند نسبت به یک دیگر دلسوز باشند، ولی دیگران نمی‌توانند خیلی به حال آنها دلسوز باشند.

سؤال: سؤال من به آقای هاشمی رفسنجانی است. بویژه مطبوعات غرب با توجه به مشترکات تاریخی، اجتماعی و فرهنگی ایران و ترکیه نسبت به آذربایجان چنین ادعایی طرح می‌کند که ترکیه و ایران از لحاظ گسترش مناسبات خود با آذربایجان در حال یک رقابت کاملاً شدیدی هستند. آیا نظر شما در برابر این مسأله چه است؟

هاشمی رفسنجانی: البته، در مطبوعات محافل امپریالیستی این قبیل اعمال شیطانی همیشه خود را نشان داده است. حتی من از مطبوعات خودمان نیز گله می‌کنم که گاهاً این چنین نظرات در صفحات آنها نیز جای می‌گیرد. من طرفدار این هستم که هر دو دولت در روابط خود با آذربایجان بین خود همکاری کنند. البته، بعضی از روابط، بطور مثال، در زمینه ایجاد مناسبات اقتصادی رقابت ممکن است. حتی در داخل خود کشور نیز سازمانها و اتحادیه‌های مختلفی در برخی رشته‌ها با یک دیگر به رقابت می‌پردازند. این امر طبیعی است. البته، برقراری روابط اقتصادی ما با آذربایجان بمعنی این نیست که ما به بدنبال نفوذ به اینجا می‌آییم. بلکه فقط می‌خواهیم همکاری کنیم. امیدوارم که موضع ترکیه نیز اینچنین خواهد بود.

سؤال: جناب آقای رفسنجانی، سؤال من به شما است. آیا اشغال قسمت جنوب شرقی آذربایجان از سوی ارمنستان و بنابر گزارشات اخیر نظارت نیروهای مسلح ارمنستان بر قسمت ۷۰ کیلومتری مرز آذربایجان و ایران، بعلاوه مشکل آوارگان چه مسائل دیگری برای دولت ایران ایجاد می‌کند؟

هاشمی رفسنجانی: من در پاسخ قبلی‌ام نیز به این مورد اشاره نمودم که در ارتباط با این مسأله به رئیس جمهور ارمنستان مراجعه کرده‌ام و اعلام داشته‌ام که ما بهیچ وجه نمی‌توانیم به وضع فعلی تحمل کنیم.

(ترجمه شده از روزنامه «آذربایجان» مورخه ۲۹ اکتبر سال ۱۹۹۳)