مصاحبه آیت الله هاشمی رفسنجانی با خانم الیسون بارتل، سردبیر نشریه بین‌المللی صنعت آب و برق

 

س- افتخار عمیقی است برای من که شما موافقت فرمودید به حضور شما شرفیاب شوم و خوشحالم از اینکه وقتی را برای ما درنظر گرفتید.

ج- شما زحمت کشیدید و این سفر را آمدید.

س- من خوشحالم از اینکه سفری به ایران داشتم. روزنامه ما قبلاً مقالات متعددی درباره ایران به چاپ رسانده بودند. البته فرق می‌کند تا اینکه خودمان بیائیم و با مهندسین ایران صحبت کنیم و مناطق توسعه یافته را از نزدیک ببینیم. من طی چند روز گذشته توانستم طی یک برنامه فشرده از چهار پروژه بزرگ شهید رجایی، کرخه، کارون و مسجد سلیمان دیدار داشته باشم و این برای ما بسیار جالب و حائز اهمیت است که تحولات و توسعه‌ای که در حکومت حضرت‌عالی در ایران به وقوع پیوسته را برای خوانندگان خودمان که در 164 کشور دنیا منتشر می‌شود، بنویسم و لذا من مسائلی را به عنوان سؤال می‌خواستم حضور حضرت‌عالی طرح کنم که یکی در زمینه مسائل فنی این پروژه‌ها و دیگر در خصوص سیاست‌گذاری‌ها در نحوه انجام این پروژه‌ها است.

ج-این سدها را چگونه رفتید با چرخبال یا با ماشین؟

س- با چرخبال رفتیم. از دو استان دیدن داشتم که این سفر فرصت شد تا از دو استان خوزستان و مازندران بازدید کنیم و توانستیم از بالا چرخی برروی بعضی از پروژه‌ها بزنیم مثل کارون یک.

ج- شما اهل کجا هستید؟

س- از نقطه‌ای نزدیک لندن.

ج- بسیار خوب، من آماده‌ام که به سئوالات پاسخ دهم.

س- اوّلین سؤال من در خصوص این است که هنگامی که به ریاست جمهوری رسیدید، هشت سال قبل چه چیزهایی را برای اولویت‌ها در زمینه منابع آبی در نظر گرفتید؟

ج- شما حتماً مطلع هستید که کشور ما یک کشور کم باران است. حدود 250 میلی‌متر به صورت معمول باران در سال داریم و در بسیاری از نقاط ایران تبخیر با درجه بالا داریم و زمین زیاد و آب کم در ایران داریم. اکثر ایرانی‌ها معمولاً ارزش آب را می‌دانند و احساس کمبود آب می‌کنند به جز بعضی از مناطق مثل شمال. من هم چون خودم اهل منطقه کویری هستم، بیشتر به این مسائل توجه داشتم. منطقه ما در سال کمتر از 100 میلی‌متر باران دارد. خیلی آسان پیشنهاد اولویت دادن به مهار آب در مراجع تصمیم‌گیری پذیرفته شد. هشت سال پیش، آن هم بعد از جنگ در خیلی از چیزها مشکل داشتیم ولی آب بیشتر از همه چیزها مورد توجه بود. لذا در برنامه اوّل و دوّم آب را در اولویت قرار دادیم و بودجه قابل توجه‌ای به این بخش اختصاص دادیم.

س- بالاترین زمینه ضرورت نیاز آب در کدام یک از زمینه‌های زیر بود؟ زمینه آبیاری، نوشیدن و یا برای تولید برق؟

ج- بیشتر برای کشاورزی. آب شهری کم و بیش تأمین می‌شد، ولی کیفیت آن خوب نبود و برای نیروگاه هم آن موقع احساس جدی نبود. چون می‌توانستیم نیروگاه‌های فسیلی و بخاری هم بسازیم. ولی در مراحل بعدی هر دوی این در اولویت آمدند هم آب شهری و هم نیروگاه‌ها.

س- ممکن است بفرمایید در طول ریاست جمهوری چند پروژه مربوط به منابع آبی آغاز به کار شد؟

ج- من فکر می‌کنم، مجموعاً حدود 230 سد را ما در دستور کارمان قرار دادیم. از اینها حدود 60 سد ساخته شده است. از سدهای متوسط و بزرگ و حدود همین مقدار هم الان داریم می‌سازیم و 130 سد در دست مطالعه داریم که برای نهایی کردن مسائل آن دارند بررسی می‌کنند. علاوه بر اینها 90 سد انحرافی ساختیم که آب را از جایی به جایی دیگر منتقل کنیم. البته اگر شما می‌خواهید آمار دقیق بگیرید باید از روی گزارش‌های رسمی بگیرید. به ذهن من همین مقدار می‌رسید.

س- سرمایه‌گذاری در بخش مربوط به آب کلاً بیشتر از بخش‌های دیگر مثل ارتباطات، حمل و نقل و غیره بوده است. آیا صحیح است؟

ج- همان‌طور که گفتم، اولویت داشته است. ما در بقیه بخش‌ها چون با برنامه کار کردیم، آن بخش‌ها هم سهم خود را گرفتند. مثلاً پتروشیمی، فولاد، مخابرات و یک مقدار زیادی روستاهای دورافتاده و بخش‌های محروم. به هر حال با برنامه بود. این‌طور نبود که برای دیگر بخش‌ها مشکلی به وجود بیاید.

س- به نظر می‌رسد که شما یکی از پیشرفته‌ترین و بیشترین توجهات خودتان را در زمینه توسعه مربوط به نیروگاه‌های تولید برق آبی نمودید که شاید یکی از بالاترین‌ها در مقایسه با دیگر کشورهای دنیا باشد و با توجه به اینکه شما دارای منابع غنی نفت و گاز در داخل کشور می‌باشید، ممکن است نظر خودتان در خصوص توجه خاص به تولید برق آبی با توجه به این ذخایر که در کشور داشتید، بیان بفرمایید.

ج- فکر می‌کنم ادلّه‌ای روشنی داشته باشد تا این کارها با هم باشد. اولاً برای محیط زیست نیروگاه‌های آبی خیلی مناسب است. واقعاً برق تمیزی تحویل می‌دهد. ثانیاً برای کشور ما ارزان‌تر تمام می‌شود. گرچه ما نفت و گاز فراوان داریم، ولی می‌توانیم آن را بفروشیم و بخشی از آن را صرف نیروگاه بکنیم. ایران یک ویژگی دارد که به ما دیکته می‌کند که ما از این پتانسیل استفاده بکنیم. شما حتی اگر در این سفرتان هم کوه‌های البرز و هم کوه‌های زاگرس را دیدید. زاگرس در جنوب و البرز در شمال. عمده باران‌های ما در این دو رشته کوه هستند. رودخانه‌های ما با یک شیب بسیار تندی به سوی کویر و دریا می‌روند. در مسیر این رودخانه ما برای تولید برق پتانسیل‌های فراوانی داریم که تا به حال هدر می‌رفت. مثلاً همان رودخانه کارون که شما رفتید، می‌تواند نزدیک 15 هزار مگاوات برق برای ما تولید کند. این رقم بزرگی است و نباید بگذاریم ثروت ملّی به هدر برود. مشکل اوّلیه ما این بود که برای این کار تکنولوژی داخلی نداشتیم.

این را در جریان همین برنامه حل کردیم و امروز تکنولوژی را کاملاً در اختیار داریم. مثلاً اگر یک مگاوات برق در اوّل کار برای ما یک میلیون دلار تمام می‌شد الان 100 هزار دلار ارزبری دارد. بنابراین وقتی که این پتانسیل و کنولوژی را داریم و مصالح هم در کشور هست، دلیلی نداریم که این کار را انجام ندهیم. یک دلیل دیگر هم برای خود من دارد که آن هم جالب است. در دوران جنگ تمام نیروگاه‌های حرارتی ما بمباران شد و تخریب شد. ولی این نیروگاه‌ها که در زیر کوه‌ها، بودند مثل سد دز و کارون از این جهت آسیب ندیدند. برای ما این احتیاط هم جزو عوامل تصمیم‌گیری بود.

س- البته حالا باتوجه به تلاشی که برروی ساخت نیروگاه‌های برق آبی متمرکز ساختید این بدین معناست که شما در زمینه‌های دیگر تلاش‌های خاصی برای ایجاد نیروگاه‌های دیگر قوای برق نخواهید نمود یا مسائلی دیگر هم درکنار آن انجام می‌دهید؟

ج- چرا می‌کنیم. دنبال یک نیروگاه اتمی هستیم، برای اینکه این تکنولوژی را به دست بیاوریم و آن بوشهر است و به علاوه ما تعداد زیادی نیروگاه گازی در زمانی که عجله داشتیم برای تولید برق، ساختیم و الان داریم آن نیروگاه‌های گازی را سیکل ترکیبی می‌کنیم.

یعنی کنارشان نیروگاه بخار هم می‌گذاریم که از انرژی‌هایی که در نیروگاه‌های گازی تلف می‌شود، در نیروگاه بخاری استفاده کنیم.

حتماً شما می‌دانید که سیکل ترکیبی راندمان خیلی خوبی دارد و دنبال نیروگاه‌های هم بادی هستیم، چون در مناطقی از ایران باد فراوانی می‌آید. شما اگر از راه زمینی منجیل به رشت بروید در آن دره از شمال تا تهران یک باد شدیدی همیشه می‌وزد و همچنین در شرق در اطراف زابل ما باد دائمی شدیدی داریم. ما چون در ایران آفتاب خیلی شدیدی داریم به فکر ساخت نیروگاه خورشیدی هم هستیم. الان ما در روستاهای خیلی دور نیروگاه‌های خورشیدی می‌سازیم که برق را تا مسافت‌های دور منتقل نکنیم. در هر راهی ما انرژی‌های نور را هم تجربه کردیم و الان تکنولوژی آن داخلی است. در اردبیل و خوی منابع زمین گرمایی زیادی داریم. داریم آنجا نیروگاه‌هایی می‌سازیم که از گرمای زمین استفاده کنیم که این خیلی جدید است ما هنوز نیروگاه زمین گرمایی نداریم و در راه است.

س- این‌گونه متوجه شدیم که در سرتاسر کشور یک شبکه سراسری برق وجود دارد. حضرت‌عالی اشاره فرمودید در مناطق دورافتاده برای اینکه شبکه گسترده نشود از انرژی خورشید و روش‌های تولید برق در آن مناطق استفاده می‌کنید. آیا نقاط دیگری در کشور هستند که از نعمت برق بی‌بهره باشند؟

ج- شبکه برق ما تقریباً سراسری است. خراسان جدا بود که تا آخر امسال به شبکه سراسری وصل می‌شود. سیستان و بلوچستان هم به زودی در کرمان وصل می‌شود. در این صورت همه ایران به شبکه برق سراسری وصل می‌شوند. ولی در هر جا ممکن است روستاهای دور افتاده‌ای باشند برای استفاده از نیروگاه خورشیدی و آبی کوچک برای روستاهای دورافتاده آن‌گونه روستاها به جای خط انتقال برق از نیروگاه خورشیدی یا آبی کوچک استفاده می‌کنیم.

س- لذا شما یک برنامه ایجاد نیروگاه‌های کوچک برای مناطق مختلف درنظر گرفتید؟

ج- مثلاً در یاسوج در حال ساخت نیروگاه کوچک هستیم در کوه‌های البرز در قسمت شمال، از این نیروگاه‌ها ساختیم. این‌ها برای مناطق اطراف خودشان وسیله خوبی هستند.

س- آیا شبکه سراسری برق شما به شبکه برق کشورهای همسایه متصل است؟ برای من جالب است زمینه‌های صادرات برق شما را بدانم.

ج- بله، الان به ترکیه وصل هستیم و به آن کشور برق می‌فروشیم. به نخجوان و آذربایجان وصل هستیم و مشغول وصل به ارمنستان هستیم و مشغول مذاکره با ترکمنستان هستیم تا برق‌مان را وصل کنیم به آسیای میانه و از طریق ما و ترکیه به اروپا وصل شود. آن‌ها هم می‌توانند برق را ارزان تولید کنند.

س- آیا در مناطق دورافتاده و روستایی زمینه‌های نیاز برای رساندن آب و برق به آنها وجود دارد؟

ج- بله، من فکر می‌کنم هنوز 10 تا 15 درصد از روستاهای ما از برق و آب محروم هستند. ولی در پایان برنامه دوم یک روستای محروم از این جهت نخواهیم داشت یعنی دو سال دیگر.

س- آیا این در گرو تکمیل پروژه‌هایی است که در حال انجام است یا پروژه‌های دیگر هم در کار است؟

ج- بعضی‌ها در حال ساختن است و بعضی هم باید بعداً ساخته شود.

س- در خصوص برنامه‌های آبیاری که درنظر گرفته‌اید، علاقمند هستم در تعدادی از زمینه‌ها جویای مسائل خاصی شوم. به طور مثال میزان سطح زمین هم‌اکنون برای آبیاری و استفاده کشاورزی افزوده شده است و دوّمین به معنای افزوده شده میزان تولید محصولات کشاورزی که در حقیقت بتوانند منجر به ایجاد زمینه صادرات شوند و سومین مسئله اینکه در زمینه تغییر نوع برداشت برخی از محصولات که قبل از این به واسطه عدم وجود آب میسر نبوده و هم‌اکنون به خاطر آب نوع دیگری از محصولات می‌تواند کشت شود.

ج- آن‌طور که در آمار برنامه ما است، این هشت سال محصولات کشاورزی ما رشد شش درصدی داشته است. این یک مقدار تحت تأثیر بهتر کردن شیوه کشاورزی بوده است. ولی بیشترش به خاطر مهار آب و انتقال آب بود. این در سال‌های آینده وضع بهتری پیدا می‌کند. چون سدها پروژه‌های درازمدت هستند و تازه دارند به نتیجه می‌رسند. مثلاً با سد کرخه که شما دیدید حدود 300 هزار هکتار زمین زیر کشت اضافه می‌شود. ما یک شیوه‌های دیگری فعلاً در کارمان شروع کردیم که آنها در بالا بردن محصول تأثیر بیشتر خواهد داشت. برنامه وسیع الان در دست اجرا داریم که آبیاری سنتی را به آبیاری تحت فشار تبدیل کنیم.

آبیاری تحت فشار بدون شک راندمان را دو برابر می‌کند. یک کار جدیدی هم شروع کردیم به نام آب‌خوان‌داری که آب‌های ذخیره به جای اینکه تبخیر شوند دوباره به زمین تزریق می‌شوند تا منابع زیرزمینی را غنی‌تر کنند. من میل دارم یکی از این پروژه‌ها که این‌گونه است را بروید ببینید. این برای کشورهای صحرایی که آب کم دارند خیلی مفید و ارزان است. مثلاً در بم من خودم رفتم آنجا آب فراوانی در بهار به کویر می‌رفت و شور می‌شد. ما در مصب رودخانه با ایجاد شیارها و کاشت درخت آن را تبدیل به جنگل کردیم. آب هم در زمین فرو می‌رود و هم به انبوهی جنگل کمک می‌کند. سفره‌های آب پایین است این طرح الان پرآب شده است. اگر شما مایل باشید به شما کمک کنیم که بروید یک نمونه تکمیل شده موفق ما را در فسا ببینید. حتماً می‌توانید در مجله خود به کشورهای دیگر آموزش دهید تا این کار را بکنند.

س- یقیناً جالب خواهد بود و خوشحال خواهم شد اگر چیزی در این مورد به چاپ برسانم.

ج- من نمی‌دانم شما در کشورهای دیگر این کار را دیدید یا نه؟

س- من ندیدم.

ج- من فکر می‌کنم فکرش را از فرانسوی‌ها گرفتیم. ولی قطعاً برای مجله شما یک برنامه ترویجی خوبی باشد. من خودم تحت تأثیر آنجا قرار گرفتم. ما الان دویست طرح این‌گونه را در همه جای ایران داریم اجرا می‌کنیم.

س- یقیناً تلاش خواهیم کرد چیزی در خصوص این مطلب بنویسیم.

ج- اگر نمی‌توانید بروید، اینجا تصویر و گزارش آن وجود دارد.

س- در این سفر چون فردا عازم انگلستان هستم بازدید از چنین مناطقی میسر نخواهد بود. ولی جمع‌آوری چنین اطلاعاتی می‌تواند زمینه را برای سفر بعدی فراهم کند.

ج- خیلی خوب.

س- مطلب دیگری که برایم جای سؤال بود در خصوص ارزیابی اثرات زیست محیطی برنامه‌هایی است که کلاً در جریان است. همان‌طور که مستحضر هستید، در همه دنیا روند فزاینده در خصوص توجه به مسائل زیست‌محیطی و کاستن از اثرات سوء این پروژه‌های مختلف بر روی مسائل زیست محیطی است. خواستم ببینم شما در پروژه‌هایی که برنامه‌ریزی کرده‌اید و در دست اجرا داشتید، تخفیف مسائل آسیب‌رسان به محیط زیست درنظر گرفته شده است؟

ج- این نوع کارهای آبی نوعاً به محیط زیست کمک می‌کند. چون بر فضای سبز کشور اضافه می‌کند. ولی اصولاً در مقررات ما است که هر طرح که می‌تواند اثرات مخرب در محیط زیست داشته باشد. قبلاً باید موافقت محیط زیست را کسب بکند. بدون موافقت آنها هیچ طرحی نمی‌تواند اجرا شود.

س- آیا یک سازمان مرکزی و یک اداره دولتی متمرکزی برای دادن چنین مجوزی در کشور وجود دارد؟

ج- بله، همین سازمان محیط زیست که معاون رئیس جمهور است. همین خانم الان از کابینه برای همین آمده است.

س- چه ترتیبات و سیاست‌هایی را برای افراد که به واسطه ساختن یک سد یا مخازن مختلف آب مجبور به جابجایی شوند، اتخاذ کردید؟ آیا چیزی برای غرامت یا جبران خسارت‌های آنها اندیشیده شده است؟

ج- معمولاً آنها وقتی چنین اتفاقی می‌افتد، خیلی خوشحال می‌شوند. چون زمین و امکانات آنها را ما به قیمت‌گرانی می‌خریم. هر قیمتی که دلشان بخواهد آن روز می‌گویند. بعد هم معمولاً نزدیک آن سدها برای آنها کار و زندگی فراهم می‌کنیم. وقتی سدی جایی ساخته می‌شود، وضع مردم اطراف سد به کلی خوب می‌شود. سدها معمولاً در بیابان‌ها و کوه‌ها است که آباد کردن آنجا خیلی جالب است. شما خودتان حتماً وقتی کارون و کرخه را دیدید، متوجه شدید.

س- سؤال من تنها درباره افراد بومی آن منطقه نبود. زیرا با ایجاد سد و آوردن توسعه در منطقه به عنوان سدسازی ممکن است زمین‌های دیگر برای توسعه صنعتی، کشاورزی و غیره نیز مطرح گردد. آیا این مجموعه در اطراف پروژه‌هایی که شما احداث می‌کنید، امکان دارد؟ مثل صنایع جدید.؟

ج- نقاط فرق می‌کند. یک جایی است که آنجا چیزی نمی‌توان برد، ولی یک جاهایی است که خیلی چیزها اطراف سد به وجود می‌آید.

س- علاقمند مناطقی بودم که به طور مثال امکان توسعه جانبی صنایع به واسطه وجود راه‌ها و یا شرایط مناسب اقلیمی صورت گرفته است. آیا چنین مناطقی وجود دارد؟

ج- بله، مثلاً ببینید همین سد شهید رجایی که شما رفتید و دیدید. در اطراف آن دریا چه زمین‌های زیادی را اختصاص دادیم که یک منطقه توریستی بسازیم. یک جاده مستقیمی هم به تهران داشته باشد. چون منطقه جنگلی خوبی برای توریست‌ها است. یا در سد کرخه ما در فکر ایجاد یک شهر صنعتی هستیم. جمعیت زیادی که برای کشاورزی جمع می‌شوند، شرایط برای توسعه صنایع جنبی ایجاد می‌شود که باید شهر صنعتی ساخته شود.

س- آنچه که من توانستم از این بازدیدها و کلیه برنامه‌های توسعه شما دریابم این است که منهدسین ایرانی توانستند تخصص و توانایی لازم را در ساختن انواع سد که شما خودتان ساختید، به دست بیاورند. می‌خواستم بدانم آیا زمینه‌هایی برای بین‌المللی کردن کار متخصصین در دیگر جوامع بین‌المللی می‌تواند مطرح باشد؟

ج- بله، به طور جدی اخیراً مطرح شد. الان ظرفیت نیروی فنی ما بیشتر از کشش داخلی است. لذا در چند کشور رفتیم و در مناقصه‌های سدها شرکت کردیم. در سفر آفریقایی من، در زیمبابوه و اوگاندا پروژه‌های انتخاب شد. در تاجیکستان هم داریم مذاکره می‌کنیم تا یک سد بزرگی را بسازیم. ولی هنوز خیلی جدید است. ما هنوز در دنیا به عنوان قدرت بین‌المللی سدساز شناخته شده نیستیم. فکر می‌کنم در سال‌های آینده وضع خوبی خواهیم داشد.

س- امیدوار هستیم ما بتوانیم از طریق چاپ این مصاحبه در مجله خودمان سهم کوچکی در شناسایی شما به جهانیان داشته باشید.

ج- متشکر خواهیم بود. در آن صورت ما برای کشورهای ضعیف یک رقیب باانصافی خواهیم بود.

س- با توجه به توانایی‌های توسعه‌یافته در زمینه‌های منابع آبی و تکنولوژی مربوط به آن، مایل بودم سؤال کنم آیا ترغیب خاصی برای نسل جوان و ایجاد زمینه‌های آموزشی مناسب برای موضوعات خاص این زمینه صورت گرفته است؟ به طور مثال آیا در برنامه درسی دبیرستانی شما باتوجه به توانائیهای بالقوه و بالفعل عمرانی و استعدادهای مهندسین و متخصصین برای ترغیب جوانان شما کاری صورت گرفته است.؟

ج- در دبیرستان‌ها هنوز شروع نکردیم. اما در دانشگاه‌ها، ما رشته‌های آب و برق و رشته‌های جنبی آن در حد کافی داریم. خود وزارت نیرو یک دانشکده ساخته است که یک دانشکده کاربردی است و نیروهای فنی تربیت می‌کند. در همین تهران است و می‌توانید ببینید.

س- برای خودم به عنوان یک زن خیلی جالب بود که بدانم پست‌های کلیدی و سطوح بالای مسائل مربوط به توسعه منابع آبی در کشور شما به دست زنان صورت گرفته است. زیرا از طریق اخبار شنیدم به طور مثال همین معاون رئیس جمهور شما یک خانم است و تعداد خانم را در شرکت مهاب قدس دیدم و شاید ما شاهد رشد فزاینده حضور زنان در عرصه‌های مختلف مسائل مربوط به توسعه منابع آبی در کشور شما خواهیم بود. آیا همین‌طور است؟

ج- ما الان خیلی مهندس زن نداریم. ولی دانشجوی زن رشته آب و برق خیلی زیاد داریم. فکر می‌کنم در آینده خانم‌ها میدان را برای فعّالیت آقایان تنگ کنند.

س- فکر می‌کنم از این بابت شما در رأس کشورهای دنیا قرار خواهید گرفت. چون زنانی را در این رشته خاص آبی در کشورهای دیگر نداریم.

ج- بله، اینجا خیلی زیاد هستند. همین الان وقتی از طرح‌های آموزشی که بازدید دارم، می‌بینم که خانم‌های جوان فراوان هستند و باعلاقه دارند تحصیل می‌کنند.

س- به طور کلی آیا ممکن است در یک جمله بفرمایید که چه منابعی و مصالحی در حقیقت تأمین‌کننده‌ترین وسیله برای مواضع شما در خصوص منابع آبی در طول دوران ریاست جمهوری شما بوده است و چه مصالحی ارضاءکننده مواضع شما در مورد پروژه‌های آبی بوده‌اند؟

ج- من نمی‌توانم چیز خاصی را اسم ببرم. ولی فکر می‌کنم در این مدت توانستیم، نیروهای طراح و مشاء را تقویت کنیم. هم توانستیم مصالح ساختمانی سد را در ایران آماده کنیم. هم توانستیم ماشین‌آلات کارهای ساختمانی را به اندازه کافی در کشور بسازیم. دیگر چیز خاصی به نظر نمی‌آید که مورد توجه باشد. ما یک کار بزرگ دیگری را جدیداً درباره آب شروع کردیم که باید برای شما جالب باشد و مجله شما در کشورهای دیگر ترویج کند. قبل از برنامه در ایران هیچ شهری فاضلاب نداشت. در نتیجه آب‌های مصرفی شهرها همیشه آلوده می‌شد و در زمین فرو می‌رفت و آب‌های زیرزمین شهرها را هم آلوده می‌کرد. تصمیم گرفتیم هم برای حفظ بهداشت مردم و هم برای حفظ آب‌های زیرزمینی در همه شهرها فاضلاب درست کنیم. فاضلاب هر شهری مثل یک سد کوچک، آب تصفیه شده تحویل کشاورزی می‌دهد و آب‌های زیرزمینی ما هم برای استفاده محفوظ می‌ماند، شما در همین تهران، در خیابان‌های اصلی می‌بینید داریم فاضلاب را می‌کشیم. من فکر می‌کنم شما اگر ترویج کنید و کشورها دنبال این کار بروند یک کار چندمنظوره بسیار مفیدی خواهد بود هم برای بهداشت و هم برای اقتصاد. هزینه آن را هم خود طرح می‌دهد و دولت برای آن بودجه‌ای نمی‌دهد. چون مردم به جای اینکه در خانه‌های خود چاه بکنند پول آن را برای انشعاب فاضلاب می‌دهند.

س- فکر می‌کنم تعداد پروژه‌هایی که در طول ریاست جمهوری شما در زمینه ساخت سد تکمیل شده است دو برابر آن مقداری است که تا آن زمان در کشور وجود داشته است که مورد توجه بین‌المللی قرار گرفته است. آیا این‌طور است؟

ج- از لحاظ عددی خیلی بیشتر است و فکر می‌کنم چهار برابر است، اما از لحاظ حجم آب نه، چون آنها سدهای بزرگتری ساخته بودند. سدهای بزرگ‌مان در سال‌های آینده به نتیجه می‌رسد.

س- فکر می‌کنید بزرگترین چالش در کشور با توجه به دولت جدیدی که روی کار آمده است و طرح‌ها که از پیش مطرح بودند و این دولت قرار است آنها را اجراء نماید، چه خواهد بود؟

ج- هیچ چالشی نیست. چون بودجه این طرح‌ها در اعتبارات برنامه‌ها تأمین شده است. ممکن است دولت تشخیص دهد که بعضی از طرح‌ها را عوض کند که آن را هم باید مجلس تصویب کند و تغییر برنامه کار آسانی نیست.

س- فکر می‌کنم که این مطلب نظر جامعی از تحولات و دستاوردهای سال‌های اخیر ایران است که ما تلاش خواهیم کرد آن را در مجله خودمان انعکاس دهیم.

ج- آیا مجله شما در همه کشورها پخش می‌شود؟

س- بله، در انگلستان به چاپ می‌رسد و در 164 کشور دنیا منتشر می‌شود که به نظر می‌رسد رقم قابل توجهی در مطبوعات بین‌المللی دارد.

ج- تیراژ آن چقدر است؟

س- چهار هزار، تیراژ ما زیاد بالا نیست، امّا خوانندگان ما بسیار زیاد هستند. چون مجله برای مؤسسات بزرگ جهانی ارسال می‌شود و برای هر مجله میانگین هشت تا ده خواننده درنظر گرفته می‌شود.

ج- بسیار خوب.

س- در آخرین شماره خودمان تصویری از مراسم افتتاح سد شهید رجایی توسط حضرت‌عالی و تصویری از شما را به چاپ رساندیم و همچنین نقشه بسیار بزرگی که طی آن تمامی سدهای عمده که در ایران برای سال‌های آینده در دست اجرا است را به چاپ رساندیم. که به عنوان یک هدیه ناقابل یک نسخه از مجله خودمان را تقدیم شما می‌کنیم.

ج- خیلی متشکرم. عکس زیبایی درآوردید.

س- بار دیگر از شما تشکر می‌کنم و این افتخار بسیار بزرگی بود که نصیب من شد که به حضور شما برسم و نظرات شما را در خصوص موقعیت‌ها و تحولات گسترده و عمیق کشور ایران شنوا باشم.

ج- امیدوارم از ایران راضی برگردید.

س- بسیار به یادماندنی است و عزت شما در ذهن ما جاودان خواهد شد.

در این قسمت خبرنگار از روی نقشه‌ای که از طرح‌های سدسازی ایران در مجله داشتند و آن را به صورت بسیار بزرگ هم چاپ کرده بودند و در یک قاب قرار داده بودند، به آیت‌الله هاشمی می‌گوید: توضیحات کامل داده شده است و نشان می‌دهد که شما در زمینه سدسازی از پیشگامان هستید در مقایسه با چین و ژاپن. البته آنها هم کارهای زیادی کردند.

ج- بله، ما تازه وارد این کار شدیم و امیدواریم تا چهار یا پنج سال دیگر این نقشه را اصلاح کنیم.

س- ده هزار نسخه از این نقشه در سراسر دنیا منتشر شده است.

ج- ما هم این را در موزه خودمان نگه می‌داریم. خداحافظ شما.