س - مجلس برای احیاء حقوق زن اعم از اجتماعی، خانوادگی و سیاسی چه کارهایی انجام داده است؟

ج - من امیدوارم که در نظام جمهوری اسلامی، دچار مرض شعار و تبلیغ بی‌محتوا نشویم و فکر می‌کنم که این تفکّری که در گذشته وجود داشته و مسأله حقوق زن را در مقابل حقوق مرد مطرح می‌کرده و مقابله‌ای بوجود می‌آورده، تفکّر درستی نیست. یک زمانی در اروپا زنها به شدت محروم بودند و جزء انسانها به حساب نمی‌آمدند، بنابراین نهضتی برای احقاق حقوق زن برپا شد که کم‌کم به اسم حقوق زن، شخصیت واقعی زن را از او گرفتند. زن را به یک کالا تبدیل کردند، به استثنای تعدادی از زنان که خود را حفظ کردند. در اسلام زن و حقوقش به عنوان بخشی تقریبآ مساوی با بخش دیگر از جامعه (یعنی مردان) منظور شده البته ما نیاز به شعار و مطرح کردن این مسائل نداریم. مجلس هر کاری که می‌کند به همان اندازه که در خدمت مردها است، در خدمت زنان این کشور نیز هست.آنچه برای ما مهم است، تبلیغات نادرستی است که شده و توطئه‌هایی که علیه زنان ایرانی انجام
گرفته، و باعث شده که آنها را از وظایف اصلی‌شان جدا کنند و به جای اینکه الگویی مانند حضرت زهرا(س) برای آنها در نظر بگیرند، آنها را مانند ستاره‌های سینما و خانمهای روزنامه‌ای درآوردند. و جمهوری اسلامی جلوی این جریان را گرفت و مجلس هم در همان خط حرکت می‌کند. البته قانون خانواده و قانون مدنی در دست مطالعه است. به طور کلی اگر حقّی از زنان ضایع شده است، باید جبران شود و اگر انحرافی در تربیت زنان و در حضور آنان در اجتماع وجود داشته است، باید اصلاح شود. 

س - آیا فکر می‌کنید که زنان ما در جمهوری اسلامی نقش واقعی خویش را یافته‌اند؟

 ج - من فکر نمی‌کنم هنوز یافته باشند؛ زنان در انقلاب نقش اساسی داشتند و در تداوم انقلاب هم نقش اساسی دارند؛ هنوز جامعه و زنان خطوط صحیحی را که در آن باید حرکت کنند، درنیافته‌اند و ما به آن مرحله نرسیده‌ایم، بلکه در راه هستیم.در این باره می‌توانم بگویم که حداقل نیمی از جامعه زن هستند و زنان اگر نیازهای اجتماعی، سیاسی، تربیتی، فرهنگی و کارهای خدماتی بیشتر از مردان نداشته باشند، کمتر ندارند. به هر حال موارد بسیاری هست که مشترک است. و مسائل و مشکلات بسیاری است که همه دلیل بر این است که نقش زن در جامعه توجیه نشده است. در گذشته مطالبی افراطی به عنوان نقش زن مطرح شده بود، که مطلوب ما نیست. برای نفی آنها اقدام‌هایی انجام گرفته است، اما برای موارد مثبتش زمینه‌سازی بیشتری لازم است که باید در آینده بشود.البته گروهی از زنان هستند که نقش خود را کاملا یافته‌اند؛ در رشته‌های تربیتی، هنری، فرهنگی، سیاسی و در کارهای درمانی، پرستاری و پزشکی در پشت جبهه و همه‌جا حضورشان محسوس است. مادر شهدا در خانواده‌ها اعجاز کرده‌اند؛ زنان متعهد جامعه در نقشهای انقلابی حضور دارند و حضورشان کمتر از مردها نیست؛ در تظاهرات، نمازجمعه‌ها، اجتماعات و در خدمات پشت جبهه، نقش آنان را مشاهده می‌کنیم. چیزی که می‌خواهم بگویم این است که باید همه این وظایف به طور اصولی شناخته و ترسیم‌شده باشد. برای مثال مراجعه زنان به پزشک کمتر از مراجعه مردان به پزشک نیست. خانمها به خاطر وضعیت جسمی‌شان و مسؤولیتهای سنگینی که برای تربیت کردن، شیر دادن، و حمل بچه دارند، زیاد به پزشک مراجعه می‌کنند، با این توضیحات در مملکت ما الاَن کجا پزشک زن به اندازه مرد هست؟ در تعلیم و تربیت به ویژه در سطح تعالیم عالیه هم در حال حاضر اجبار داریم که برای زنان حتمآ استاد مرد داشته باشیم. شایسته است که محیطهای سالمی داشته باشیم که
زنان بتوانند آزادانه در آنجا درس بخوانند، تفریح کنند، ورزش کنند و پوششهای اضافی نداشته باشند؛ در محیطهایی که زنان خودشان بتوانند همه چیز را تأمین کنند.در کارهای اداری هم همین طور است. در کارهای سطح بالای اداری زنان زیاد حضور ندارند؛ بیشتر ماشین‌نویس ، تلفنچی و منشی هستند و حضور واقعی ندارند. خیلی کارها در اداره‌ها هست که زنان می‌توانند انجام دهند بدون هیچ تفاوتی با مردان. البته این کارها اجباری نیست. بلکه وظیفه اصلی آنها همان تربیت فرزند و اداره خانه است که نباید زمین بماند. و من در حال حاضر تا کنون نقش زنان مسلمان را در مدیریت جامعه و انجام خدمات مشاهده نکرده‌ام. 

س - چرا به زنان کارهای اجرایی و مهم واگذار نمی‌شود؟

 ج - هیچ برنامه‌ای نیست که واگذار نشود؛ در گذشته محیط به گونه‌ای بود که زنان متدین حدودی را مراعات می‌کردند و به خاطر همین مسائل، رژیم گذشته نگذاشت وارد میدان شوند، درس بخوانند و کار یاد بگیرند؛ اینها بیشتر به کارهای خانه، احیانآ کارهای حاشیه‌ای می‌پرداختند و ما نیروهای اجرایی از زنان که بتوانند کارهای شاقّ مدیریت را انجام دهند، کم داریم. ما آرزو داریم که این مرحله که زنان جوان وارد اجتماع شده‌اند، مرحله‌ای سازنده باشد که ما بتوانیم در آینده از این نیروی عظیم استفاده کنیم. آنچه قابل ذکر است، این است که زنان ما تا کنون آمادگی پذیرش مسؤولیتهای پرمشقت را نداشته‌اند. فرض کنید در مقاله‌نویسی دست کسی را نبسته‌اند، اگر مطالب خوبی ار طرف زنان ارائه بشود، در به چاپ رساندن آن کوشش خواهد شد. زمینه‌های تربیتی در گذشته صحیح نبوده است و من می‌دانم که در مجلس در کارهای اداری و خدماتی (کار نمایندگی که انتخابی است و به مجلس مربوط نیست و بیرون از مجلس انتخاب می‌شوند) هیچ اصراری نیست که زنان شرکت نداشته باشند؛ اگر مسؤولیتی را بتوانند انجام دهند، ما می‌پذیریم.

 س - چرا در هیأتهایی که به خارج مسافرت می‌کنند، زنان حضور فعّال ندارند؟

 ج - این حرف که در هیأتهایی که سفر می‌کنند، زنان نقشی ندارند، درست نیست. مثلا ما که از مجلس هیأت می‌فرستیم، با اینکه در مجلس چهار نفر زن بیشتر نیست، سعی می‌کنیم در هیأتهای رسمی یکی از خانمهای نماینده هم باشد، و جاهای دیگر هم این طرز فکر دنبال می‌شود؛ اما به تناسب حضور در کارهاست؛ مثلا در هیأت بازرگانی، متخصص‌های بازرگانی را می‌خواهند ببرند؛ معاون‌ها، مدیرکل‌ها، که مسؤولیت اجرایی دارند، می‌روند، طبعآ نمی‌خواهند
که کسی را بی‌جهت فقط برای نمایش ببرند. کسی که کاری را بهتر انجام بدهد، باید برود و باید دید که چه کسی می‌تواند آنجا طرف مذاکره قرار گیرد. پس به این دلیل که زنان در این کارها کمتر حضور دارند، به همان نسبت هم در هیأتها حضورشان کم است. همین گونه اگر اعزام هیأتها را دنبال می‌کردید، می‌دیدید که در بعضی از موارد خبرنگار زن هم همراه آنان بوده است؛ پس عمدی در کار نیست که زنان را کنار بگذارند. من فکر می‌کنم به همان نسبت که خبرنگار زن در جامعه وجود دارد، به همان نسبت هم همراه هیأتها می‌روند. البته قیودی هم هست که این هم قابل‌توجّه است.

 س - آیا فکر نمی‌کنید زمان آن فرا رسیده که زنان مسلمان ایرانی، سازمانی برای خود تشکیل دهند و با زنان مسلمان و انقلابی و آزاده جهان در ارتباط باشند؟

ج - من فکر می‌کنم نه تنها زمان آن فرارسیده، بلکه دیر هم شده است.این خود زنان هستند که باید فعالیت کنند؛ شما زنان آگاه و مسؤول باید جمع بشوید، مطالعه کنید و زنان مؤثر و کاردان را شناسایی کنید و ترتیب لازم را بدهید. البته مجلس و دولت نیز باید برای شما تسهیلاتی فراهم آورد. اگر بخواهید مثلا در روز زن یک سمیناری از زنان متشخص و متعهد دنیا داشته باشید، باید از پیش برنامه‌اش را مشخص کنید؛ به وزارت ارشاد و وزارت خارجه خبر دهید. به جاهای دیگر هم بگویید، اگر نیاز بود که ما کمک کنیم، راهنمایی کنیم، و کمک فکری بدهیم، این کار را خواهیم کرد. این کار خود شماست، برمی‌گردد به همان زمینه قبلی که شما زنان، مخصوصآ زنان مسلمان، به اندازه کافی آمادگی برای این گونه کارها، ندارید. کسانی در این صحنه‌ها حاضر بودند که الاَن نمی‌توانند با شما همکاری کنند، و کسانی که نبودند، تازه‌وارد هستند، شما باید سخت کار کنید تا آماده شوید. 

 س - فکر می‌کنید که شخصیت حضرت فاطمه(س) تا چه حد در جامعه ما الگو قرار گرفته است و راههای عملی برای مدد جستن از شخصیت این بانوی بزرگوار چیست؟

ج - شخصیت حضرت زهرا(س)، اگر جایی الگو قرار گرفته باشد، تا حدودی در همین مملکت ماست؛ یعنی این بانوانی که ما می‌بینیم؛ مادران شهید، خواهران شهید و مادرانی که بچه‌هایشان در میدانهای جنگ هستند و یا به فعالیتهای اجتماعی مشغولند، چگونه توانسته‌اند در آن محیط ناسالم گذشته، با آن رادیوتلویزیون و سینما، چنین فرزندانی را تربیت کنند و حالا نیز این چنین
پشت جبهه را تقویت می‌کنند، ضمن اینکه خانه‌شان را اداره می‌کنند، حقوق شوهرشان را ادا می‌کنند، احکام الهی را انجام می‌دهند، در تظاهرات، در مراسم عبادی، در پشت جبهه، در همه جا حاضر می‌شوند. اینها نیروی عظیمی برای تداوم انقلاب هستند. ما نمونه این زنان را کجا می‌توانیم پیدا کنیم. البته مانند حضرت زهرا(س) شدن، آسان نیست. او دختر پیغمبر(ص)، و همسر علی(ع) و تنها زن معصومه و محدثه (انسانی که از طریق غیبی تعلیم داده شده) جهان بود. الگو برداشتن از چنین انسانی، آسان نیست. ولی شاگردان و فرزندان حضرت زهرا(س) امروز در مملکت ما انصافآ فراوانند. آن دختر جوانی که امروز در نهایت عصمت و عفّت، در مدرسه درس می‌خواند و در مراکز فرهنگی تبلیغ اسلام می‌کند، در نمازجمعه‌ها، در تظاهرات، آن جور حضور پیدا می‌کند و گوشواره‌های خود را، عیدی‌هایی را که از پدر و مادر یا همسر خود می‌گیرد، برای جبهه‌ها می‌فرستد و هیچ توقعی و چشمداشتی هم ندارد، اینها زنان نمونه‌ای هستند، و این گونه زنان را کم در تاریخ دیده‌ایم.نمونه‌هایی نادر از این زنان، همیشه وجود داشته، ولی تا این اندازه که زن مسلمان ایرانی امروز متعهد و انقلابی است، کم دیده‌ایم و همه اینها از صفات زهرا(س) است. امّا رشد و تعالی برای شما این است که بتوانید در مجموعه جهان به صورت الگوهایی معرفی بشوید، مثلا مربّی کودکان خوبی بشوید، معلّمان خوبی بشوید، درس بخوانید، اساتید دانشگاه بشوید و اگر به شغلی مشغول می‌شوید، آنجا نمونه فضیلت باشید. این راه را ما باید در پیش بگیریم راهی که راه حضرت زهرا(س) است و زنان ایرانی خوشبختانه در این راه گام برمی‌دارند.

  س - شما برای زنان چه تسهیلاتی فراهم کرده‌اید که هم در خانه و هم در جامعه وظایف خود را به خوبی انجام دهند؟

ج - تحقّق این امر تا اندازه‌ای مربوط به شخص است؛ بستگی دارد به اینکه هر کسی در محیط زندگی خود به گونه‌ای برنامه‌ریزی کند که بتواند همه کارها را انجام دهد. این مسأله در مردها نیز صدق می‌کند؛ یعنی مرد هم به هر حال مسؤولیت دارد، این طور نیست که بی‌مسؤولیت باشد؛ تأمین نیازهای زندگی به عهده مرد است. اگر مسأله خودسازی مطرح است، آن اندازه که بانوان در خانه وقت صرف بچه‌داری و خانه می‌کنند، مردها هم در بیرون باید کارهایی را انجام بدهند که آن کارها جدای از خودسازی نیست؛ گرچه هر کاری خودسازی است. البته اگر زن هم در خانه کار می‌کند، خودسازی است، اما کاری است که بازدهی فرهنگی به معنای خاص ندارد.

بنابراین خانمها هنگامی که هنوز ازدواج نکرده‌اند، طبعآ وقت بیشتری برای تحصیل دارند؛ بعد از ازدواج هم باز باید با شوهرشان به گونه‌ای توافق کنند که قدری هم به مسائل اجتماعی بپردازند. به هر حال باید چند خانواده‌ای که در یک مجتمع مسکونی با هم زندگی می‌کنند، یا در جایی که با هم کار می‌کنند، برای نگهداری از کودکان و برطرف کردن نیازهای داخلی خانه‌شان، تسهیلاتی فراهم بکنند.جامعه باید به زنان کمک بکند تا بتوانند پاره‌ای از وقتشان را در اختیار مردم قرار بدهند. و به این منظور در قانون اساسی، ما قوانینی داریم. به هر حال من فکر می‌کنم و تا حدّی که با خانمها آشنا هستم، حتّی در دورانی که ازدواج می‌کنند و بچه‌دار هم می‌شوند، فرصت این را دارند که مقداری از وقت خود را صرف یاد گرفتن و یاددادن بکنند و در جامعه حضور داشته باشند. البته ممکن است موردی هم پیش بیاید که زنی نتواند کار کند، این برای مردها هم پیش می‌آید و فقط منحصر به زنها نیست، از این جهت زیاد فرقی نمی‌کند، مهم برنامه‌ریزی است. برنامه‌ریزی صحیح بکنید که وقتتان تنها صرف کارهای محدود زندگی مادّی نباشد. سیاست کشور این است که نیروهایی که آمادگی خدمت به جامعه را دارند، به هر قیمت که باشد، پذیرفته شوند. به ویژه درباره زنان که ما الاَن کمبود نیرو داریم. در بعضی موارد، برخی‌ها اِعمال سلیقه شخصی کرده‌اند، ولی سیاست کل کشور این نیست. در یک مرحله‌ای ممکن است که گرفتاریهای زنان مانع از انجام وظیفه بشود؛ باید تسهیلاتی فراهم شود که زنانی که نمی‌توانند سر کار حاضر شوند، بعد از فراغت، بتوانند بیایند. این ظلم به جامعه است که در این مورد کوتاهی شود. 

 س - اگر پیامی برای بانوان مسلمان دارید، بفرمایید.

ج - سخن بسیار است ولی فرصت نیست. زنان ما مطمئن باشند که اگر جامعه اسلامی حقیقی، تحقق یابد، بهترین محیط برای زنان است. اسلام به خاطر واقع‌نگری و توجّه به احساسات و عواطفی که در وجود زن تعبیه شده است و به خاطر نیازی که کودکان در سنین حسّاس رشد به مادر دارند، و با در نظر گرفتن توان و نیرویی که یک زن دارد، و با توجّه به همه جهات، حقوق و حدودی را تعیین کرده است که کوچکترین حقّی از زن یا دیگر افراد جامعه گرفته نشود و اگر آن جامعه بدرستی گام بردارد، نمونه‌هایی مانند حضرت زینب(س) و حضرت فاطمه(س) و بانوانی از این دست، باید تربیت کند. به امید روزی که بانوان ما بتوانند همان گونه که تا کنون جامعه را یاری کرده‌اند، به درستی راهگشای مشکلات ما باشند.