سفر ده روزه آیت الله هاشمی رفسنجانی به کشور عربستان سعودی - سومین روز – مراسم افتتاح کنفرانس گفت و گوی اسلامی

  آیت‌الله هاشمی رفسنجانی به خاطر شرکت در مراسم افتتاح کنفرانس گفت و گوی اسلامی برای صبح چهارشنبه برنامه‌ای نداشت، اما برنامه به دلایلی به جای ساعت 5/10 صبح که قرار قبلی بود، به ساعت 1 بعدازظهر افتاد و به همین دلیل رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام از فرصت استفاده کردند و به پشت بام مسجدالحرام رفتند و از آنجا که کاملاً مشرف بر کعبه بود، پس از عبادت در خلوت به تماشای منظره طواف حجاج و مناره‌های مسجدالحرام و کبوترانی که در آسمان پرواز می‌کردند، پرداختند و از آن همه صفا در اطراف کوه صفا لذت معنوی بردند.

مهمانان براساس اعلام قبلی از ساعت 10 صبح در محل برگزاری اجلاس که سالن اجتماعات قصری زیبا در کنار قصر صفا و قصرالضیافه است، آماده بودند. اما تعلل سعودی‌ها برای شروع برنامه ادلّه‌ای داشت که یک دلیل را در همان اجلاس فهمیدیم و آن، این بود که هنوز چند نفر از مهمانان که می‌بایست از کشورهای مختلف می‌آمدند، به محل برگزاری اجلاس نرسیده بودند.

دلیل دیگر را بعدها فهمیدیم که ملک عبدالله شب گذشته تا ساعت 5/2 پس از نیمه شب در قصر صفا میزبان آیت‌الله هاشمی رفسنجانی بود و همانجا به مسئولان برگزاری کنفرانس دستور داده بودکه با توجه به طولانی‌شدن دیدار، برنامه افتتاح را به بعدازظهر بیندازید.  

به هرحال همزمان با اذان ظهر مهمانان به سوی نمازخانه قصر رفتند که کاملاً مشرف برکعبه بود و نماز ظهر با شکوه هرچه تمام‌تر و با حضور علمای شیعه و سنی به جماعت برگزار شد. پس از نماز علما به سوی سالن برگزاری کنفرانس آمدند. خبرنگارانی که بدون اغراق به 200 تا 300 تن می‌رسیدند در گوشه گوشه سالن و بیشتر از همه درجایگاهی که به همین منظور تهیه شده بود، مترصد شکار لحظه‌ها بودند. بازار عکسهای تاریخی، فیلمهای جالب و مصاحبه‌های سرپایی داغ بود. مهمانان تقریباً در جاهای خود مستقر شدند و همه چشمها به در ورودی بود که میزبان کی وارد می‌شود؟!با هجوم چشمها و سرها به در ورودی و همچنین خیره شدن به صفحه بزرگ تلویزیونی که در سالن تعبیه شده بود و صحنه را از آن سوی در ورودی پخش می‌کرد، فهیمدیم که ملک عبدالله در حال ورود به سالن است. صحنه بسیار زیبا بود. افتخارآمیز و غرورانگیز.

ملک عبدالله در حالی که دستان آیت‌الله هاشمی رفسنجانی را در دست گرفته بود، وارد سالن شد. هم برخاستند و همهمه چند لحظه پیش جای خود را به سکوتی معنادار داد. دوربین‌های فیلمبرداری تلویزیونهای شبکه‌های عربی که این برنامه را مستقیم پخش می‌کردند، حتی اگر نمی‌خواستند و دلشان نمی‌خواست، محکوم به ضبط این صحنه بودند. ملک عبدالله دست دیگرش را به نشانه سلام، احترام، تشکر و هرچیز دیگر بالا گرفته بود و به سوی جایگاه رفت و آیت‌الله هاشمی رفسنجانی نیز و به دنبال آنان طنطاوی، رئیس جامعه الازهر، شیخ عبدالعزیز بن عبدالله آل سعود، مفتی عربستان (که او را می‌بردند) و دکتر محسن الترکی، دبیر کنفرانس در جایگاه حاضر شدند و همگان با اشاره دست ملک عبدالله در جای خود نشستند و مجری برنامه با سلام و صلوات و بیان اهمیت کنفرانس از قاری قرآن برای تلاوت آیات روحبخش کلام‌الله مجید دعوت کرد و ایشان نیز الحق و الانصاف با صوتی زیبا – در مقایسه با قاریان عربستانی – به تلاوت آیاتی پرداخت که بر وحدت تکیه می‌کرد.

پس از آن ملک عبدالله از جایگاه خود برخاست و کمی آن سوتر ایستاده شروع به نطق کرد. وی پس از خوش‌آمدگویی به حاضران در جلسه گفت: «دور هم جمع شدیم تا به جهان بگوییم که صدای ما صدای عدالت و ارزشهای والای انسانی است. صدای حکمت و پند و اندرز است.»وی در ادامه به تهدیدات دشمنان اسلام اشاره کرد و نسبت به آن هشدارداد و گفت: «چقدر این امت ارزشش بالاست! و چقدر تهدیدات آن در این زمان زیاد است. زمانی که دشمنان با هم جمع شدند به عنوان اهل تشتت بر دوری از منهج، طریق و روش نبوی تلاش می‌کنند. براساس دشمنی زشت با هم جمع شدند. برادران گرامی! اسلام باقی خواهد ماند به عون خداوند و به هوشیاری علی، متفکرین و فرزندان برومندش. عظمت اسلام پایه‌های گفت وگو را بنا نهاده اسـت و راهها را مشخص کرده است. قلب ما پر از ایمان و محبت است. چیزی که خداوند ما را به آن فرمان داده است. بله ای برادران گرامی راز ما دعوت به ارزشهای مشترک است که ادیان آسمانی به خاطر آن نازل شده‌اند. چیزی که در آن خیر انسان و حفظ کرامت انسان و تقویت ارزشهای اخلاقی و اعمالی که با نیرنگ جمع نمی‌شود، وجود دارد. ارزشهایی که خیانت را دور می‌کند و جرم را انکار می‌کند و با تروریسم مبارزه می‌کنـد و دروغ را تحقیر می‌کند و پایه‌های ارزشهای انسانی و صدق و امانت و عدالت را بنا می‌نهد. ارزشهای خانوادگی و اخلاقیات را که در این عصر جاری است، مستحکم می‌کند. در عصری که انسان از پروردار و دینش دور شده است. برادران گرامی! از کنار بیت‌الله الحرام شروع کردیم و به اذن خداوند از همینجا گفت و گوی با یکدیگر را ادامه می‌دهیم. به امیدی که با ایمانی که به خداوند داریم و با ارزشهایی که از تعالیم دین اسلام می‌گیریم، با دیگران به نحو احسن به مجادله می‌نشینیم و هر آنچه که محل اتفاق ما بود، آن را در جایگاه خویش قدر می‌نهیم و در هرچه که اختلاف داریم، با این گفته خداوند که «لکم دینکم ولی الدین» رد می‌کنیم و قبل از آنکه سخن خود را به پایان برسانم، از رابطه عالم اسلامی و دیگر کسانی که در این مجال فعال بودند، تشکر می‌کنم. با نام خداوند آغاز کردیم و بر او توکل کردیم.»

در ادامه مراسم شیخ عبدالعزیز بن عبدالله آل سعود مفتی کل عربستان که گویا نابیناست، در جایگاهی دیگر ایستاد و در سخنانی گفت: «اجتماع شما برادران گرامی باعث خشنودی خداوند است. حضور شما با نظارت خادم الحرمین که علمای بارز هستید، باعث خیر و برکت مسلمانان است. خداوند در این اجتماع قلوب را به هم پیوند می‌دهد.  

گفت و گو لازمه زندگی در این شرایط جهانی است. اختلاف بین انسانها طبیعی است که خداوند آن را در رنگ و لباس و زبان آورده است. اختلاف عقیده هم در قرآن آمده است. همه پیامبران قبل از محمد (ص) برای توحید اللهی آمده بودند پس همه پیامبران بر یک روش بودند و پیروان همه ادیان باید در فضایی صمیمی تلاش نمایند. اهمیت گفت و گو در اسلام بسیار بالاست. خداوند به پیامبر می‌گوید با دشمنان به نحو احسن مجادله کن. در قرنی زندگی می‌کنیم که ارتباطات در آن بسیار پیشرفت کرده است، پس باید در این فضا با هم گفت و گو کنیم و بر مسلمانان واجب است که از ابزار ارتباطی برای معرفی اسلام استفاده کند. متأسفانه دشمنان امروزه دین اسلام را دین تروریست‌ها می‌دانند و می‌گویند حقوق بشر در بین مسلمانان رعایت نمی‌شود، حال آنکه اسلام برای حیوانان هم حقوق مترقی دارد. اسلام دین کرامت است.»

ادامه مراسم سخنان مهمان ویژه کنفرانس، آیت‌الله هاشمی رفسنجانی بود که به عنوان تنها عالم شیعی در جمعی که اکثر قریب به اتفاق آنان را علمای سنتی و – شاید افراطی‌ها – تشکیل می‌دادند، در جایگاه حاضر شدند و با صلابتی خاص که پیش از این نیز از ایشان دیده بودیم، گفتند:

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمدلله والسلام علی رسول الله و آله و اصحابه الکرام.

فبشر عبادالذین یستمعون القول فیتبعون احسنه

از بزرگواری خادم الحرمین الشریفین بخاطر برگزاری برنامه خوب کنگره جهانی گفتگوی اسلامی تشکر می‌کنم. موضوعی که امت اسلامی در این شرایط به آن نیاز دارند، مخصوصاً اینکه این کنگره در مهبط وحی برگزار می‌شود.

نکته جالبی که به ذهن من تداعی کرد، این است که در چند قدمی کوه صفا، آنجا که پیغمبر اکرم بعد از مکلّف شدن به علنی نمودن دعوت ایستادند و با کلمه »یا صباحا» بشریت را مورد خطاب قرار دادند و درباره مسیر تاریخ هشدار دادند.امروز برادران ما در مملکت عربستان سعودی در کنار بیت‌الله الحرام و در چندقدمی همان صفا فضای جدیدی برای دنیا و پیامی بزرگی برای کل عالم درنظر گرفته‌اند. امیدوارم که بابرکت بیت الله و پیروی از فرمان قرآن بتوانیم پیاممان را از این مرکز به گوش جهان برسانیم. زحمت زیادی کشیده شد و علمای بزرگی از بلاد آمده اند و خبرهایی در دنیا پخش شده و گوشهایی مستمع شنیدن پیام این اجلاس هستند.حیف است که ما با کلمات تشریفاتی از این اجتماع بزرگ به آسانی عبور کنیم. من از نکات خوبی که دربیانات خادم الحرمین وجود داشت، استفاده کردم و از کلمه قیّم علامه آل شیخ بهره بردم.

بنده هم نکاتی را در نظر دارم که با شما بزرگواران و از طریق شما با امت اسلامی و با همه ادیان آسمانی مطرح می‌کنم. 14 محور را به طور اختصار در صحبت کوتاهم عرض می‌کنم که برای نشان دادن هدف از برگزاری این موتمر - شاید آن طور که من می‌فهمم - کارگشا باشد. امیدوارم که این پیام موتمر تاثیر خودش را در عالم امروز بگذارد. البته این اجلاس می‌تواند مقدمه‌ای باشد برای گفت‌وگوی ادیان ومکاتب بشری باشد، ولی در عین مقدمه بودن خودش هم اصالت دارد. چون ما قبل از اینکه به دنیا برسیم و با ادیان دیگر حرف بزنیم، باید با خودمان حرف بزنیم.

روی یک مسیر مشخص اسلامی تفاهم کنیم و با وحدت نظر در گفتگوی با ادیان و تمدنها نماینده اسلام باشیم. شما می‌دانید که همه تمدنها ریشه در ادیان آسمانی دارند و در حقیقت ادیان آسمانی قلب و مادر همه تمدنهاست. ما اگر امروز از موضع دین اسلام، آن هم در مکه مکرمه به دنیا پیام می‌دهیم، صحبت قلب و مادر به فرزندان خودش است. امیدواریم گوش شنوای زیادی باشد.آیه‌ای که در اول صحبتم خواندم، یکی از ویژگیهای بندگان خوب خود را این می داند که حاضرند به حرف دیگران گوش بدهند و منصفانه قضاوت کنند و بهترینش را انتخاب کنند.ما این را فقط برای خودمان نمی‌گوئیم. این یک پیام برای همه مردم است. هر انسان عالم وآگاهی اگر گوش و قلب خودش را بر روی حقایق ببندد، اشتباه می‌کند. تعصب از نشانه‌های جهل است و باز بودن وشنیدن حرف درست از نشانه‌های حکمت و عقل است. افراط و تفریط انسان را به جهالت می‌رساند، ولی اعتدال انسان را در مسیری قرار می دهد که حاضر است به اطراف خودش نگاه اقتباس کند.اول به دنیای خودمان، یعنی به امت اسلامی می‌پردازیم. امت اسلامی امروز دچار مشکلات واقعی است و حقیقتاً وظیفه شما علمای اسلامی بسیار سنگین است.

«کنتم خیر امه اخرجت للناس» مفهومش این است که «تامرون بالمعروف و تنهون عن المنکر.» و منکر را محدود به تخلف از ظواهر شرع نکنید. منکر گاهی ظاهر زیبایی دارد، اما در باطن بسیار کثیف و نادرست است. علمایی که آگاه هستند، باید بشریت را آگاه کنند و شما هم باید امت اسلامی را آگاه کنید. کسانی را که در جهالت هستند، راهنمایی کنید.جهان اسلام به خاطر اختلافاتی که در بین ما هست، تضعیف شده است. خودمان را تضعیف می‌کنیم. انرژی‌هایمان را در درگیری با یکدیگر مصرف می‌کنیم. این، بدترین اسراف و بدترین نوع استفاده از نعمتهای خدا است. ما باید برای تقویت دنیای اسلام دست هماهنگی و دوستی به هم بدهیم. بهانه‌گیری نکنیم، همدیگر را تضعیف و بدنام نکنیم. اگر عیبی می‌بینیم، با مذاکره آن عیب را برطرف کنیم و اگر بد می‌بینیم، بپذیریم که ما اشتباه کرده‌ایم. ما از این اجلاس انتظار یک میثاق برای گفتگو، برای تعامل، برای بهره‌گیری از نظرات صائب در دنیا و برای انتقال نظرات اسلام به دنیا را داریم. مبانی میثاقمان را از قرآن گرفته‌ایم که اصل اولیه‌اش مشورت است. قرآن مسلمانان را به خاطر اینکه اهل مشورت هستند، ستایش می‌کند.آیه «و امرهم شوری بینهم»، از پیغمبر(ص) که مستقیماً از وحی می‌گرفت و جبرئیل دائماً پیام خدا را برای او می‌آورد، می‌خواهد که با دیگران مشورت کند. «و شاورهم فی الامر.» هم آیه‌ای دیگر است که براساس آن باید اصل مشورت را مبنای میثاق این جلاس قرار بدهیم. اصل دیگری که باید در نظر بگیریم، انصاف در قضاوت و پذیرش حق است. خودداری از تعصب جاهلی است. تعصب اگر به معنای پای بندی به اصول و عقاید است، این مذموم نیست و ممدوح است. تعصب این است که انسان اجازه ندهد عقلش قضاوت بکند و گوشش برای استماع آماده باشد.اعلام پیام این اجلاس - اگر درست تبیین بشود- خیلی‌ها را امیدوار کند و انشاالله این کار را خواهد کرد.

قدم بعدی ما باید این باشد که به طور یکپارچه و - نه با اختلاف - به نمایندگی از اسلام با ادیان دیگر و با تمدنهای برخاسته از ادیان دیگر به گفت و گو بنشینیم و با آنها به تفاهم برسیم. مگر ما از زمان قرآن نمی‌شنیدیم که پیامبر اکرم (ص) به دستور خداوند از اهل کتاب زمان خودشان دعوت می‌کنند که بیائید روی مشترکات - به جای دعوا – تکیه کنیم. ما قبل از اینکه دیگران را دعوت کنیم، خودمان باید به این پیام پاسخ بدهیم. مشترکات مذاهب اسلامی برای شما کارشناسان و علما روشن است. بیش از 95 درصد احکام اسلامی مشترک بین ما است. عقاید ما یکی است. توحید، رسالت و معاد که اصول اسلامی هستند و و فروع مهمی مثل عدالت، انصاف، حق‌پذیری و امثال اینها همه مورد وثاق ماست. پس این دعوت را اول متوجه خودمان بکنیم که همه مذاهب روی نقاط مشترک اسلامی تکیه کنند.من به عنوان یک مسلمان، یک شیعه و یک اسلام شناس که عمرم را صرف مطالعه کرده ام و در میدان عمل صاحب تجربه شده‌ام و امور اجرایی را تجربه کرده‌ام، عرض می‌کنم که مشترکات ما آن‌قدر زیاد است که نیازی به پرداختن به نقاط افتراق نداریم. نمی‌گویم دیگران نظرشان را مطرح نکنند، عرض می‌کنم نزاع نکنند.همان نص قرآنی که به ما می‌گوید: «ولا تنازعوا فتفشلوا و تذهب ریحکم.» این بدترین ثمره تنازع است. اگر از امر و نهی قرآن تکلیف به وظیفه را نفهمیم، از کجا می‌توانیم بفهمیم به تنازع حرام است، گناه است و مضر است و در مقابل مذاکره و استدلال مستحب است و لازم است. اختلاف ذاتاً مضر نیست. آنچه که مضر است، تفرقه و تنازع است. اختلاف نظر نعمت است و رشد می‌آورد. کمال می‌آورد. البته پیشرفت می آورد.اگر در فضای دوستانه و عاقلانه و حکیمانه مطرح شود.ما و شما آقایان علمای اسلام باید بپذیریم که دنیای اسلام امروز دچار مشکلات واقعی است. سرمایه بزرگی خداوند به ما داده، ولی حفاظت از آن ضعیف است. خداوند به مسلمانها بر اثر رشد طبیعی اسلام در تاریخ و با معنویت و اعجاز قرآن یک چهارم جمعیت دنیا را داده است. یک چهارم جمعیت دنیا خیلی مهم است. کشورهای اسلامی 57 رأی در سازمانهای بین‌المللی دارند که بیش از یک چهارم می‌شود. می‌توانیم با پیدا کردن چند همراه در سازمانهای بین‌المللی تصمیم گیرنده باشیم. یعنی اسلام می‌تواند، ما که چیزی نیستیم. اسلام می‌تواند.20 درصد ثروت جهانی دراختیار کشورهای‌مسلمان است وبهترین نقاط سوق‌الجیشی دنیا، تنگه‌ها، آبراه‌ها و بهترین جغرافیای روی کره زمین در قلمرو مسلمانها است. بازار عظیم و تولید عظیم با مسلمانان است. امروز الحمدالله دانشگاههای کشورهای اسلامی دارند رشد می‌کنند. تشویق منابع انسانی در دنیای اسلام به علم و تعلم باید به خاطر قرآن سرآمد باشد. دنیای غرب از شما آموخته است. تمدن اسلامی از محیط ما به غرب رفته است و آنها امروز به صورت دیگری آن را عرضه می‌کنند. این مکتب و این انسانها و این مکتب خوب و بی‌نظیروابدی و این سرمایه‌های مادی و همه منابع طبیعی خوب دنیا در کشورهای ما وجود دارد، چرا باید در دنیا در مقابل استکبار و انحصارطلب‌ها تسلیم باشیم؟ ما نمی‌خواهیم زورگویی کنیم، اما نمی‌توانیم حق این امت را به آسانی به دیگران واگذار کنیم. علمای اسلام مکلف هستند که از حقوق اسلامی مسلمانها دفاع کنند.

شما خوب می‌دانید که امروز مشکلاتی که در کشورهای اسلامی هست به خاطر جهل،  عقب‌افتادگی و افراط و تفریط‌ها در درجه اول به خودشان مربوط است. همانها سبب شده است که انحصارطلبان جهانی و استکبار جهانی در موجودی ما طمع کنند و بر منابع ما فشار بیاورند و منابع ما را غارت کنند صهیونیست به عنوان یک عامل بسیار خطرناک در اختیار کفر جهانی و در مقابل کشورهای اسلامی است. باید سرمایه عظیم مسلمانان را قدر بدانیم. شما می‌دانید که در ایران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون 21 کنگره وحدت گذاشته‌ایم و دهها سمینار و همایش برای گفتگو با دیگران گذاشته‌ایم و سالانه چند اجلاس داریم. با جنایاتی که امروز در غزه اتفاق می افتد. ملت مظلومی را محاصره کرده‌اند، روزبه روز وضع برای مردم در غزه بدتر می‌شود.عراق اشغال شده است. اشغال شدن عراق خطر را برای بقیه کشورها از ناحیه اشغالگران بوجود آورده است. شما در جریان هستید که آمریکایی‌ها درصدد هستند قرارداد امنیتی درازمدت با عراقی‌ها ببندند.این قرارداد عبودیت کامل عراق در مقابل آمریکایی‌ها است. انشاءالله این کار نخواهد شد. من امیدوارم مجاهدان و مردم عراق اجازه نخواهند داد این قرارداد تحمیل شود.موادمخدر بلای بزرگ دنیای ماست. امراض خطرناک مثل ایدز وچیزهای دیگر دارد کشورها و جوانان اسلامی را با خودش می برد. فرهنگ مبتذل غرب جوانان ما را در معرض خطر واقعی و اخلاق اسلامی را تحت فشار قرار داده است. رسالت جهانی اسلامی شما بزرگان و دولتهای اسلامی نمی‌تواند در مقابل این مسایل بی‌تفاوتی باشد. ما به خاطر همین مسایل و به خاطر خدمت کردن به بشریت که پیام قرآن و اسلام است، این اجلاس بزرگ را تشکیل داده‌ایم و برای گفتگو با دردمندان جهان اعلام آمادگی می‌کنیم تا راه‌حلی برای همین مشکلات بدست بیاوریم. برای علاج این همه دردها با هم همکاری می‌کنیم تا بشریت از این منجلابی که دیگران بوجود آورده‌اند، نجات پیدا کند. ثبات و امنیت پیش شرط همه کارها است. بنده به عنوان یک مدیر اجرایی و یک طلبه و یک اسلام شناس عرض می‌کنم که امروز خطر بزرگ در دنیای ما برای مسلمانها عدم ثبات و عدم امنیت است. در منطقه‌ای که صدها هزار اخلالگر نظامی با ادوات جنگی حضور تهدیدکننده دارند، نمی‌توان احساس امنیت درازمدت کرد.امنیت مقدمه همه پیشرفتها است. ما باید به عنوان اسلام برای ثبات امنیت جهان، بخصوص کشورهای عقب افتاده دل بسوزانیم. آنچه که در شرق و جنوب سودان می‌گذرد و آنچه که در افغانستان و خیلی جاهای دیگر می‌گذرد، چیزهایی است که به ما مسئولیت واگذار می‌کند.برادرم جناب ملک عبدالله که این اقدام معنادار را انجام داده‌اند، در مذاکراتی که با ایشان داشتم، دیدم خوب دردها و مشکلات جهان اسلام را می‌دانند و ما هم به خوبی می‌دانیم. امیدواریم که همه نیروها را به جای درگیری و اختلاف، برای اصلاح جهان اسلام هماهنگ کنیم. رسالت اسلام جنگ نیست. هرجا جنگی پیش آمده، دیگران بر پیغمبر(ص) تحمیل کرده‌اند. وقتی که آنها مانع حرف حق شدند، درگیری پیش آمده است. والّا منطق اسلام و قرآن نیازی به نزاع ندارد.

کسی که پیام خدای قادر مطلق جهان را برای مردم می‌خواند، نمی‌تواند اهل نزاع باشد. اهل صلح و صفا است.

و ان جنحوا للسلم فاجنح لهم

والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته

پس از سخنرانی آیت‌الله هاشمی رفسنجانی ابتدا رئیس دانشگاه الازهر مصر در سخنانی وظیفه علمای اسلامی را در تقویت وحدت بسیار مهم دانست و گفت: باید وحدت را پایه و اساس کارهای خویش بدانیم. آقای طنطاوی افزود: دانشگاه الازهر مصر آمادگی دارد تا ضمن همکاری علمی با مراکز علمی همه جهان اسلام در جهت تقویت وحدت تلاش نماید.

وی با اشاره به برنامه‌های دشمنان اسلام برای تسلط به جهان اسلام گفت: اختلافات مذهبی مهمترین وسیله‌ای است که آنان را به اهداف خود می‌رساند. در ادامه مراسم آقای دکتر عبدالمحسن الترکی دبیر کنفرانس بین‌المللی گزارشی از روند برنامه‌ریز، فعالیت‌های کنفرانس ارائه کرد. وی گفت: 800 عالم اسلامی از 56 کشور اسلامی در این کنفرانس شرکت کرده‌اند که امیدواریم مطالب این کنفرانس را به کشورهای خویش و بین مسلمانان اشاعه دهید.

بعد از پایان مراسم ناهار در فضایی صمیمی صرف شد. از نکته‌های بسیار جالب ضیافت ناهار، تقاضای ملک عبدالله برای نشستن در نزدیکی آیت‌الله هاشمی رفسنجاین بود که مورد توجه علمای حاضر در سالن غذاخوری قرار گرفت.