سرنوشت اعضای شورای انقلاب
ترکیب اول شورای انقلاب که با پیشنهاد نخست‌وزیر و تصویب وزرای دولت موقت صورت گرفت، عبارت بود از آقایان: طالقانی، مطهری، هاشمی‌رفسنجانی، بهشتی، مهدوی‌کنی، موسوی‌اردبیلی، باهنر، یزدی، صدر حاج‌سیدجوادی، کتیرایی، تیمسار قرنی و من، به انضمام آقایان: عزت‌الله سحابی و عباس شیبانی که بلافاصله بعد از خروج از زندان به فرانسه رفته بودند.
تاریخ تشکیل شورای انقلاب در تقویم‌های رسمی جمهوری اسلامی ۲۲ دی‌ماه ذکر شده است، اما در خاطرات اعضای برجسته این شورا بیان شده اواخر آبان و اوایل آذر ۱۳۵۷ اندیشه تشکیل چنین شورایی به‌منظور رهبری انقلاب و تدبیر جریان‌های امور در داخل کشور و به‌عنوان گروه نماینده رهبری در داخل پدید آمد یا اگر قبلاً مطرح بود، به تحقق و عمل نزدیک شد.
شرق در گزارشی به سرنوشت اعضای شورای انقلاب پرداخت، برای این منظور باید مختصری به تاریخچه ترکیب شورا اشاراتی داشته باشیم.
مرحوم مهندس بازرگان درباره ترکیب شورای انقلاب در خاطرات خود می‌گوید: «ترکیب شورای انقلاب چهار بار عوض شد ولی همیشه اکثریت آن را معممین تشکیل می‌دادند.
ترکیب اول که با پیشنهاد نخست‌وزیر و تصویب وزرای دولت موقت صورت گرفت، عبارت بود از آقایان: طالقانی، مطهری، هاشمی‌رفسنجانی، بهشتی، مهدوی‌کنی، موسوی‌اردبیلی، باهنر، یزدی، صدر حاج‌سیدجوادی، کتیرایی، تیمسار قرنی و من، به انضمام آقایان: عزت‌الله سحابی و عباس شیبانی که بلافاصله بعد از خروج از زندان به فرانسه رفته بودند.
بعد از تعیین دولت موقت و خارج‌شدن وزرا از شورای انقلاب به‌جای ما، آقایان بنی‌صدر، قطب‌زاده، مهندس موسوی، پیمان و جلالی را وارد کردند؛ بدون آنکه به‌جای شهید مطهری و مرحوم طالقانی شخص جدیدی جانشین شود. تغییر سوم بعد از استعفای دولت موقت و واردکردن آقایان کتیرایی، معین‌فر، رضا صدر و من به دستور امام صورت گرفت و در عوض آقایان پیمان، مهندس موسوی و جلالی خارج شدند».
شهید بهشتی نیز دراین‌باره گفته بود: «افراد را امام تعیین می‌کردند، به این معنی که اول امام به یک گروه پنج‌نفری از روحانیت مسئولیت دادند که برای شناسایی افراد لازم برای اداره آینده مملکت، تلاش کنند. این عده عبارت بودند از: آیت‌الله مطهری، هاشمی‌رفسنجانی، موسوی‌اردبیلی، باهنر و خود بنده، بعد با آقای مهدوی‌کنی صحبت کردیم و به امام اطلاع دادیم و ایشان هم شرکت نمودند. بدین ترتیب هسته شورای انقلاب، یک گروه شش‌نفری شد.
بعدها از روحانیون آیت‌الله خامنه‌ای نیز اضافه شدند. جلسات شورای انقلاب گاهی در مدرسه علوی، گاهی در مدرسه رفاه و گاه در منازل اشخاص تشکیل می‌شد». بعد از تکمیل اعضای شورای انقلاب، چند وظیفه مهم و اساسی در برابر شورا قرار داشت: اول، تدوین و تصویب اساسنامه شورا بود.
در اولین جلسات، اساسنامه شورای انقلاب تنظیم و تصویب گردید و به تأیید امام خمینی نیز رسید. این اساسنامه وظایف و طرز کار شورا و روابط آن را با رهبری تعیین می‌کرد. به موجب این اساسنامه، شورای انقلاب در حکم «قوه مقننه» یا مجلس شورای موقت بود و بر کار قوه مجریه، دولت موقت، نظارت می‌کرد».
در اینجا به سرنوشت اعضای شورای انقلاب می‌پردازیم که این افراد قبل و بعد از عضویت در شورای انقلاب چه سمت‌هایی داشتند و بعد از عضویت در شورای انقلاب چه سرنوشتی پیدا کردند:
آیت‌الله سیدمحمود طالقانی: او پیش از انقلاب چند بار به علت فعالیت‌های سیاسی به زندان رفت و یک‌بار نیز تبعید شد. پس از پیروزی انقلاب از حوزه انتخابیه تهران به‌عنوان نماینده اول تهران در خبرگان بررسی قانون اساسی انتخاب می‌شود. طالقانی پس از ترور آیت‌الله مرتضی مطهری، ریاست شورای انقلاب را بر عهده گرفت. او اولین امام‌جمعه تهران بعد از پیروزی انقلاب بود که در سحرگاه ۱۹ شهریور ۱۳۵۸ درگذشت.
آیت‌الله مرتضی مطهری: از اعضای پرنفوذ شورای انقلاب و از اعضای مورد وثوق امام خمینی بود. از او به‌عنوان ایدئولوگ انقلاب نام می‌بردند. مطهری در ۱۱ اردیبهشت سال ۵۸ به دست گروهک فرقان ترور شد و به شهادت رسید.
آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای: ایشان سمت‌های، چون معاونت وزارت دفاع، نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی در دوره اول، نمایندگی در مجلس خبرگان رهبری در دوره اول، عضویت در شورای بازنگری قانون اساسی، امام‌جمعه تهران و ریاست‌جمهوری در دوران دفاع مقدس را بر عهده داشتند.
آیت‌الله اکبر هاشمی‌رفسنجانی: او تا سال ۶۸ ریاست مجلس شورای اسلامی را بر عهده داشت و سپس به مدت هشت سال رئیس‌جمهور و تا پایان عمر رئیس مجمع تشخیص مصلحت بود. هاشمی‌رفسنجانی در مجلس خبرگان رهبری نیز حضور داشت و مدتی ریاست آن مجلس نیز بر عهده او بود. او که در دوران جنگ جانشین فرماندهی کل قوا بود، در ۱۹ دی ۹۵ درگذشت.
آیت‌الله سید محمد حسینی بهشتی: از اعضای بلندپایه حزب جمهوری اسلامی و رئیس شورای انقلاب بعد از مرحوم آیت‌الله طالقانی و شهید مطهری بود. او که در مجلس خبرگان قانون اساسی نیز حضور داشت، ریاست دیوان عالی کشور را نیز بر عهده داشت و در حادثه هفتم تیر سال ۶۰ در جلسه حزب جمهوری همراه با ۷۲ نفر دیگر به شهادت رسید.
آیت‌الله مهدوی‌کنی: او که سابقه ریاست کمیته انقلاب اسلامی را داشت، در دولت شهید رجایی وزیر کشور بود و بعد از شهادت رجایی و باهنر مدتی ریاست کابینه را بر عهده گرفت. آیت‌الله مهدوی‌کنی که ریاست مجلس خبرگان رهبر را بر عهده داشت، در آبان ۹۳ درگذشت.
آیت‌الله موسوی‌اردبیلی: او که هم در مجلس خبرگان قانون اساسی و هم در مجلس اصلاح قانون اساسی حضور داشت، چندین سال دادستان کل کشور و رئیس دیوان عالی کشور بود. آیت‌الله اردبیلی که امام‌جمعه موقت تهران نیز بود، از سال ۶۸ به قم رفت و در سال ۹۵ درگذشت.
محمدجواد باهنر: او عضو مجلس خبرگان قانون اساسی و نماینده مردم در مجلس اول بود. شهید باهنر که سابقه وزارت آموزش‌وپرورش را داشت، نخست‌وزیر دولت شهید رجایی بود که در انفجار دفتر نخست‌وزیر در ۸ شهریور ۶۰ به شهادت رسید.
ابراهیم یزدی: او سمت‌هایی مانند معاون نخست‌وزیری دولت موقت، وزیر امور خارجه دولت موقت، نماینده امام و سرپرستی کیهان، نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی دوره اول و دبیرکل نهضت آزادی بعد از فوت مرحوم مهندس بازرگان را بر عهده داشت. ابراهیم یزدی در پنجم شهریور ماه سال ۹۶ در ۸۶ سالگی درگذشت.
احمدصدر حاج‌سیدجوادی: او سمت‌های مهمی مانند وزارت کشور و وزارت دادگستری در دولت موقت مهندس بازرگان را بر عهده داشت. پس از دولت موقت نماینده مردم قزوین در مجلس شورای اسلامی دوره اول بود.
حاج‌سیدجوادی از اعضای برجسته و عضو شورای مرکزی نهضت آزادی ایران بود که سرانجام در یازدهم فروردین سال ۹۲ در تهران درگذشت. صدر حاج‌سیدجوادی اولین انتخابات را که انتخابات تعیین نظام باشد، در دهم و یازدهم فروردین سال ۵۸ زمانی که وزیر کشور دولت موقت بود، برگزار کرد.
مصطفی کتیرایی: او از اعضای برجسته انجمن مهندسان ایران، نماینده ویژه امام در هیئت بررسی مشکلات و مسائل نفت در سال ۵۷ و وزیر مسکن و شهرسازی دولت موقت بود. کتیرایی در ۱۴ بهمن سال ۹۴ درگذشت.
سرلشکر محمدولی‌قرنی: او در تیر ۱۳۳۷ در پی کشف طرح کودتا علیه محمدرضا شاه دستگیر و پس از سه سال زندان از ارتش اخراج شد. قرنی اولین رئیس ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی بود که در سوم اردیبهشت سال ۱۳۵۸ توسط گروه فرقان ترور شد و به شهادت رسید.
مهدی بازرگان: او اولین نخست‌وزیر بعد از پیروزی انقلاب بود که بعد از اشغال سفارت آمریکا در سال ۵۸ استعفا داد. بازرگان نماینده تهران در اولین دوره مجلس شورای اسلامی نیز بود. او دبیرکل نهضت آزادی ایران از بدو تأسیس در سال ۱۳۴۰ تا زمان فوتش بود. مهندس بازرگان در ۳۰ دی ۱۳۷۳ در سوئیس درگذشت.
عزت‌الله سحابی: او ریاست سازمان برنامه و بودجه، نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی دوره اول و مدیرمسئولی ماهنامه ایران فردا را در کارنامه خود داشت. سحابی در دهم خرداد ۱۳۹۰ در تهران درگذشت.
عباس شیبانی: وزیر کشاورزی دولت اول، پنج دوره نمایندگی مجلس شورای اسلامی و دبیری شورای انقلاب را در کارنامه دارد. شیبانی همچنین سه دوره عضو شورای شهر تهران بوده است. او همچنین کاندیدای ریاست‌جمهوری نیز شد، اما رأی نیاورد. شیبانی هم‌اکنون به دلیل کهولت سن فعالیت سیاسی ندارد.
ابوالحسن بنی‌صدر: او که در سال ۵۸ وزارت در اقتصاد و امور خارجه را تجربه کرده بود، در بهمن همان سال به عنوان اولین رئیس‌جمهور ایران انتخاب شد، اما پس از ۱۶ ماه توسط مجلس شورای اسلامی اول رأی عدم کفایت گرفت و توسط امام خمینی عزل شد.
بنی‌صدر مدتی پس از رسیدن به مقام ریاست‌جمهوری، ریاست شورای انقلاب را برعهده داشت و در زمان او با تشکیل مجلس اول، شورای انقلاب در تیرماه ۵۹ به کار خود پایان داد. بنی‌صدر اکنون در فرانسه سکونت دارد.
صادق قطب‌زاده: او از همراهان امام در پاریس بود که با پرواز انقلاب به ایران بازگشت. قطب‌زاده مدتی وزیر امور خارجه دولت شورای انقلاب و اولین رئیس سازمان صداوسیما بعد از انقلاب بود. او همچنین از نامزدان ریاست‌جمهوری در انتخابات اولین دوره ریاست‌جمهوری بود که در سال ۶۱ و بعد از کشف کودتای نوژه توسط دادگاه انقلاب اعدام شد.
میرحسین موسوی: او وزیر امور خارجه در دولت شهید رجایی و شهید باهنر بود که در زمان دفاع مقدس، هشت سال نخست‌وزیری دولت را بر عهده داشت. موسوی در سال ۸۸ نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری نیز بود.
حبیب‌الله پیمان: از سیاسیون و مبارزان قبل از انقلاب، دبیرکل جنبش مسلمانان مبارز بود که مدتی نشریه امت را منتشر کرد.
احمد جلالی: سفیر فعلی ایران در یونسکو و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی است. جلالی یک بار دیگر نیز از سال ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۷ سفیر ایران در یونسکو بوده و در این مدت پنج اثر تاریخی به ثبت رسانده است. او در اوایل انقلاب مدیر طرح و برنامه صداوسیما بوده و از برنامه‌های مطرح اوایل انقلاب، برنامه قرآن در صحنه با مرحوم آیت‌الله طالقانی بود که با مجریگری دکتر جلالی اجرا می‌شد و مخاطبان زیادی داشت.
علی‌اکبر معین‌فر: رئیس سازمان برنامه و بودجه در دولت وقت، اولین وزیر نفت در دولت موقت، نماینده مردم تهران در اولین دوره مجلس شورای اسلامی و از اعضای بلندپایه انجمن اسلامی مهندسان به پایه‌گذاری مرحوم مهدی بازرگان بود. او در ۱۲ دی ماه ۱۳۹۶ درگذشت.
رضا صدر: وزیر بازرگانی دولت موقت و دولت شورای انقلاب، از اعضای برجسته نهضت آزادی ایران که از لحاظ فقهی نیز مجتهد است. او اکنون در آمریکا زندگی می‌کند.
حسن حبیبی: وزیر علوم دولت شورای انقلاب، وزیر دادگستری دولت اول مهندس موسوی، از طراحان قانون اساسی دولت موقت، معاون اول دولت‌های مرحوم هاشمی‌رفسنجانی و دولت اول خاتمی بود. حبیبی در ۱۲ بهمن سال ۹۱ درگذشت.
یدالله سحابی: از پایه‌گذاران نهضت آزادی ایران، وزیر مشاور در دولت موقت و از دوستان نزدیک مرحوم مهندس بازرگان، نماینده دوره اول مردم تهران در مجلس شورای اسلامی و رئیس سنی مجلس دوره اول بود. سحابی در ۲۳ فروردین سال ۸۱ درگذشت.
سرتیپ علی‌اصغر مسعودی: افسری قدیمی بوده که در دادگاهی در سال ۴۲ به‌عنوان وکیل مدافع از امام خمینی دفاع می‌کند که به همین دلیل آر ارتش اخراج می‌شود. به دلیل شناختی که امام خمینی و آیت‌الله مطهری از او داشتند، به شورای انقلاب دعوت می‌شود.
تصاویر ضمیمه
