سخنرانی آیت الله هاشمی رفسنجانی در هشتمین همایش بین‌المللی سیستم‌های سطوح آبگیر باران
آبیاری تحت فشار یکی از شیوه های خوبی است که در دوران سازندگی اجرایی شد.
بسم‌الله الرحمن الرحیم
الحمدلله و السلام علی رسول الله و آله
به میهمانان عالی‌قدر، به خاطر تحمل زحمت شرکت در این اجلاس مهم و سازنده خوش‌آمد می‌گوییم و از ریاست، مسئولان، کارکنان و پشتیبانان انجمن بین‌المللی سطوح آبگیر به خاطر این کار بزرگ و شرکت این انجمن در سراسر دنیا قدردانی‌می‌کنیم و امیدوارم که این اجتماع بتواند گام مهمی در جهت تقویت برنامه‌های این انجمن در همه دنیا بردارد.
ایران جای مناسبی برای این برنامه است و تجربه‌های ایران می‌تواند اندوخته‌های انجمن را غنی‌تر کند و برنامه را در جاهای مختلف و مناسب به شکل اجرا شده و تجربه شده پیاده کند. لابد بی‌اطلاع نیستید که ایران کشور کم بارانی است. گویا ما یک چهارم سطح باران را در مقایسه با مجموعه کشورها در کل دنیا داریم و از یک طرف تنوع اقلیمی ایران چیز دیگری است. ایران فصول مختلف را در یک زمان در کشوردارد. شما الان جاهایی را در ایران می‌بینید که یخبندان و درجه برودت زیاد است و جاهایی هم هست که هوا کاملاً تابستانی است. بهار و پاییز هم در گوشه‌های دیگر کشور است. این مجموعه اقلیم‌های گوناگون و کمی باران باعث شده است که ما تجربه‌های ارزشمندی را از قرون گذشته در ایران داشته باشیم و خوشبختانه در نمایشگاهی که جهاد سازندگی برای این اجلاس درست کرده است، میهمانان ما می‌توانند این مجموعه را ببینند و کتابی هم تهیه شده است که از کارهای ابتکاری و خوب مدیریت این کنگره است. به خاطر برنامه‌های خوبی که جهاد برای این منظور تهیه کرده است، تشکر می‌کنم.
به خاطر ارزش زیادی که آب در ایران دارد و قدر آب را می‌دانیم، همت و سرمایه زیادی هزینه کردیم تا بهتر از آن استفاده کنیم. از سرچشمه تا نقطه نهایی مصرف، برای آب برنامه داریم. قسمت‌های زیادی را اجرا کرده‌ایم و قسمت‌هایی را در دست اجرا داریم. به خصوص در هفت هشت سال بعد از جنگ، در برنامه‌های اول و دوم همت زیادی صرف شده است که آب جایگاه خودش را در کشور داشته باشد. بعضی‌ها فکر می‌کنند که در بخش آب زیادی داریم سرمایه‌گذاری می‌کنیم، ولی ما این را قبول نداریم. چون می‌دانیم که آب در کل دنیا و به خصوص در ایران ارزشمند است.
آبخیزداری تقریباً به یک فرهنگ ملی در کشور تبدیل شده است و به هر جا که می‌رویم، می‌بینیم مردم مناطق مختلف خودشان با امکانات خودشان برای جلوگیری از هرز رفتن آب و تزریق آب به زمین و جمع‌آوری آب برای استفاده، اقدام کرده‌اند.
برای مهار آبهای فصلی و رودخانه‌های غنی یا رودخانه‌های کوتاه مدتی که در طول بهار یا تابستان، آب آنها شدت پیدا می‌کند، حرکت فوق‌العاده وسیع سدسازی و مهار آب را اجرا کردیم.
الان در ایران حدود 140 سد در دست مطالعه یا اجراست و فن سدسازی آن‌قدر بومی و داخلی شده است که شهرستان‌ها و استان‌ها هم خودشان طراحی و اجرا می‌کنند. امروز سدسازی در ایران مثل ساختمان‌سازی، پل‌سازی و راه‌سازی واقعاً یک کار همگانی است که کار خیلی باارزش در برنامه حفظ آب‌هاست. هزینه‌های سدسازی را به قدری پایین آورده‌ایم که برای جاهایی که آب کمی هم پشت دیواره سد جمع شود، صرف می‌کند. اوایل یک کار فوق‌العاده گرانی بود و به خارج وابستگی داشت و شرکت‌های خارجی که برای ساختن سد می‌آمدند، ارقام نجومی از ما می‌خواستنند که معمولاً کشورها نمی‌‌توانند این پول‌ها را بدهند. لذا در ایران در مهار آب کم کار شده بود، ولی امروز بعضی می‌گویند که در این کار افراط می‌شود. ولی واقعاً افراط نیست و از نظر ما ضرورت است.
یکی از پشرفته‌ترین کارهایی که امروز در بعضی از کشورها اجرا می‌شود، آبخوان‌داری یا پخش سیلاب است که بسیار حساب شده است. ما از سال‌ها پیش روی این تحقیق کرده‌ایم و امروز که نتایج آزمایشی را عملی می‌بینیم، یک دفعه به سرعت در ایران کار را اجرا می‌کنیم. ایران کشوری عمدتاً کوهستانی است و در دو طرف همه این کوه‌ها و شیارهایی که آب باران‌های فصلی را به دشت‌ها می‌برد، دره‌هایی می‌بینیم و در نقطه تلاقی کوه و دشت معمولاً آبرفت‌های عمیقی وجود دارد که در قرن‌ها این آبرفت‌ها جمع شده است و اینها به صورت آب انبارهای زیرزمینی می‌تواند برای ما سدهای زیرزمینی باشد، برای جمع کردن آب‌هایی که چند ساعت جریان دارد که اگر این آبها را جمع نکنیم، تبخیر می‌شود و یا به شوره زارهای می‌رود و یا به دریاها می‌ریزد. این کار بسیار ارزان تمام می‌شود.
ما می‌توانیم در دهانه هر دره‌ای یا رودخانه‌ای جنگلی به تناسب وضع زمین و آب درست کنیم که این جنگل خودش آب را مهار می‌کند و خودش آب را به زمین تزریق می‌کند و بعد استفاده می‌کنند. هرجا این کار را کرده‌ایم، چاه‌های خشک شده آب‌دار شده‌اند و آب بالا آمده است. من تأکید می‌کنم و از این انجمن می‌خواهم که این تجربه را خیلی جدّی بگیرد. بسیار ارزان و پرخیر و برکت است. کارشناسان ما می‌گویند که میلیون‌ها هکتار زمین ر ا با این شیوه می‌توانیم سبز و آباد کنیم. این کار انقلابی برای مصرف آب در کشور است.
انواع سطوح آبگیری که در این نقشه‌ها می‌بینید، به تناسب وضع اقلیمی کشور ما در حال استفاده است. بعضی‌هایش خیلی کهنه و قدیمی و بعضی‌هایش جدید است. انتقال اینها به نقاط مختلف دنیا که به تناسب اقلیمشان استفاده کنند، فکر می‌کنم سرمایه‌ای برای انجمن بین‌المللی شماست. من خودم اهل یک منطقه بسیار کم‌باران هستم. در رفسنجان ما سالانه کمتر از 100 میلیمتر باران می‌آید و گاهی 50 میلیمتر می‌شود و در آنجا مردم قدر آب را خیلی خوب می‌دانند. در آنجا مواردی داشتیم که یک کوزه شکسته را زیر زمین می‌گذاشتیم و آب داخل کوزه می‌ریختیم و هر مقدار آب از بدنه کوزه تراوش می‌کرد، اطراف خود را مرطوب می‌کرد که گیاهی سبز می‌کرد. برای آب این مقدار ارزش قائل بودیم و این‌گونه سرسبزی درست می‌کردیم. الان در ایران همان شکل به یک صنعت مدرن تبدیل شده است که از لوله‌های سفالی که خاصیت کوزه را دارند، برای آبیاری از این نوع در نقاط کم آب استفاده می‌کنند.
آخرین کار بزرگی که در ایران اجرا می‌شود و بسیار موفق بوده است، آبیاری تحت فشار است که نگذاریم آب در هنگام مصرف ضایع شود. من پریروز در استان زنجان بودم. آنجا به من گفتند که در آن استان ظرف دو سال که کار را شروع کرده‌ایم، بیش از صد هزار هکتار را برای آبیاری تحت فشاری طراحی کرده‌اند و همه استان‌های ما سهمیه گرفته‌اند که در مصرف آب از این طریق صرفه‌جویی کنند و راندمان آب را بالا ببرند. فکرمی کنیم از این طریق سطح زیرکشت در ایران دو برابر می‌شود.
یکی از برنامه‌های بسیار نیرومندی که داریم اجرا می‌کنیم که اگر در سطوح آبگیری نگنجد، ولی در اصل باید مورد توجه باشد و در دنیا کم است، این است که با ایجاد فاضلاب‌ها و تصفیه‌خانه‌ها در همه شهرها و مراکز مصرف آب، مانع می‌شویم که آبهای زیرزمینی آلوده شوند و آب‌هایی را که در شهرها مصرف می‌شود، دوباره به چرخه کشاورزی و تولید برمی‌گردانیم. لذا در ایران صنعتی برای فاضلاب شکل گرفته است که ساخت ده‌ها کارخانه وسیع، ساخت لوله‌های فاضلاب، تصفیه‌خانه‌ها و اینهاست. همچنین در اطراف آبیاری تحت فشار هم صنایع وسیعی شکل گرفته که همه ابزارآبیاری تحت فشار را خودمان تولید می‌کنیم و می‌بینید که در آبخیزداری، سدسازی، آبخوان‌داری، توسعه فاضلاب شهری و استفاده درست از آب با آبیاری قطره‌ای، ترآوا، بارانی، سفالین و استفاده از انواع سطوح آبگیری از جویبارها، استخرها، آب بندها، پشت‌بام‌ها و سطوح شهری، از آب شهری استفاده می‌کنند.در همین تهران می‌بینید که همه جا زیر زمین کانال حفر می‌کنند تا آبهای باران را جمع کنند که برای کشاورزی قابل استفاده شود. این مجموعه کاری که از سرچشمه تا مصرف در ایران اجرا شده است، تحقیقاً یک ذخیره و گنجیه برای مؤسسات بین‌المللی است که می‌توانند و می‌خواهند که در سایه کشورها، سیاست و فرهنگ حفظ آب و استفاده درست از آب اعمال شود. ممکن است که در دنیا کشورهای زیادی نباشند که به اندازه ایران خشک، کم‌باران و وسیع باشند و نقاط کویری و بیابان داشته باشند، ولی به هر حال کشورهای شبیه ما کم نیستند و در هر کشوری منطقه نیازمند به آب وجود دارد.
ما منحصر به فرد نیستیم، شاید بخشی از این تجربه‌ها را کشورهای دیگر داشته باشند، اما ما یک مجموعه داریم. تجربه ایران نوعاً ارزان انجام می‌شود. یکی از ویژگی‌های جهاد سازندگی این است که طبیعت روستایی و نقطه‌های محروم و نقاط مرزی بیشتر در برنامه‌هایش هست. در آنجاها نمی‌‌توان پول‌های سنگین خرج کرد. لذا با صرفه‌جویی برنامه‌ریزی می‌کنند. الان واقعاً مطمئن هستیم که برنامه‌های ما در مقیاس موجود هزینه‌های جهانی، صرفه‌جویانه و مقتصدانه است و می‌توانیم در اکثر این موارد با همه سازمان‌هایی که کار می‌کنند، رقابت کنیم. هم ابراز صنعتی و هم موادش را داریم و هم نیروی انسانی آن را تربیت کرده‌ایم و در این مسئله آن‌قدر متعهد هستیم که حاضریم تجربه‌هایمان را در اختیار دیگران بگذاریم، چون ارزش آب را می‌دانیم.
یک نکته دیگر در ایران هست که ممکن است در جاهای دیگر نباشد و آن بُعد مذهبی و دینی برنامه‌هاست. از دیدگاه مذهبی و اسلامی برای حفظ آب و استفاده درست از نعمت‌های خداوند خودمان را متعهد می‌دانیم که خوشبختانه از طریق کارشناسان دینی جهاد سازندگی مبانی دینی این برنامه تبیین و مقاله‌های غنی در اختیار گذاشته شده است. من توصیه می‌کنم که در کشورهای دیگر هم از نیروی عظیم درون انسان‌ها برای پیشبرد این هدف مقدس استفاده شود. ما در عین حال در صنایع دیگری که به آب باران مربوط نمی‌‌شود، مثلاً برای شیرین کردن آب شور - چون در ایران آب شور هم زیاد است- هم کارکرده‌ایم. امروز برای انواع آب شیرین‌کن‌ها از خورشیدی گرفته تا انواع دیگر آن نمونه‌های اجرایی ساخته‌ایم که برای بعضی از مناطق قابل استفاده است و امیدواریم میهمانان اجلاس ما با این بخش هم آشنا شوند.
به هر حال بنده به جهاد سازندگی تبریک می‌گویم. با تلاش خوبی که کرده، لیاقت پیدا کرده است که میزبان این انجمن خوب باشد و از میهمانانی که زحمت کشیدند و این اجلاس ما را غنی کردند، تشکر می‌کنم. امیدوارم خاطرات این چند روزی که در ایران هستید و مشاهداتتان بتواند به کشورهای خودتان و کشورهای نیازمند دنیا کمک کند. شما را به خدا می‌سپاریم. انشاءالله در برنامه‌هایتان موفق باشید.
والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته