سخنرانی آیت الله هاشمی رفسنجانی در مراسم همایش ملی پسماند و جایگاه آن در برنامه‌ریزی شهری
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله و السّلام علی رسول اله و آله
این برنامه، برنامه‌ای مهم و سازنده است و به همین دلیل علیرغم ضیق‌وقت در اینجا حاضر شدم تا اهمیت کار را خدمت شما و مردم عزیز عرض کنم.
از شهرداری تهران تشکر می‌کنم که کار را با آهنگ مناسبی شروع کردند. زمین پاک خواست جزمی خداوند از ماست و مارا نهی کرده که زمین پاک را آلوده کنیم. در آیات قرآن نکات بسیار مهمی درباره زمین پاک و محیط‌زیست وجود دارد. اگر ما سنت آفرینش و حقیقت برنامه خدایی را الگوی محیط‌زیست قرار بدهیم، زمین ما همیشه پاک می‌ماند. زمینی را که خداوند آن را پاک آفریده است، فاسد نکنید. نکاتی که در این آیه هست، مهم است و در آخر نتیجه می‌گیرد که زمین پاک نبات خود را با اذن خداوند تحویل می‌دهد و زمین آلوده فقط بوته‌هایی را که در کویرها و شوره‌زارها می‌روید، با خود دارد.
خداوند به گونه‌ای کره مقدس زمین را تنظیم کرده که اگر ما آن را از مسیر طبیعی‌اش خارج نکنیم، همه چیز را در یک گردش طبیعی سالم نگه می‌دارد. هرسال میلیاردها موجود جدید در زمین اضافه می‌شود و دوباره به طبیعت برگردد و به خاک تبدیل می‌شود و خاک دوباره در خدمت رویش قرار می‌گیرد.
خاک، نور خورشید، باد و هوا عواملی هستند که زمین را دائماً تطهیر می‌کنند. ما در منابع اسلامی داریم که خداوند زمین را برای ما مسجد قرار داده که سجده‌گاه، مقدس و پاک‌کننده است. اینهمه موجودات آلوده‌ای که در زمین دفن می‌شوند، زمین آنها را تطهیر و به مواد سازنده و مؤثر تبدیل می‌کند. اگر انسان عالمانه در طبیعت دخالت کند، زمین همیشه می‌تواند پاک باقی بماند و اگر جاهلانه عمل کند، زمین قابل سکونت نخواهد بود و به تعبیر قرآن فاسد خواهد شد.
ابداع فکر زمین پاک، یکی از کارهای بزرگ سالهای اخیر است که نتیجه توجه انسانها به خطر آلودگی زمین است. ده تا پانزده سال است که دانشمندان کشورهای پیشرفته به فکر افتادند که از زمین حفاظت کنند که مسأله محیط‌زیست در صدر برنامه‌های علمی، اجتماعی و سیاسی دنیا قرار گرفت. در یک کار جالب در هر سال در نوروز و در وقت مناسبی در سازمان ملل زنگ طهارت زمین به صدا در می‌آید که آن روز، روز زمین پاک است. در ایران در اردیبهشت ماه، روز زمین پاک را جشن می‌گیریم. مهمترین مسأله آلوده کننده هم، پسماند‌ها هستند که در برنامه کار شهرداری قرار گرفت.
توضیحاتی که آقای دکتر قالیباف و آقای ابراهیمی دادند، برنامه کار را نشان داد. خوشبختانه در این برنامه، دانشگاهها، صنایع، شهرداری و ابزار ارتباطی کشور همکاری می‌کنند. انتظار است نوعی فرهنگ‌سازی در این خصوص در کشور ایجاد شود. ما بدون همکاری مردم نمی‌توانیم این کار بزرگ را به نتیجه برسانیم و همکاری مردم مستلزم فرهنگ‌سازی و نیازمند کار و فعالیت متنوعی است تا مردم را قانع کنیم که به زمین پاک و سالم نیاز است و آنها باید آن را پاک نگه دارند. اسلام به بهداشت محیط و انسان توجه ویژه‌ای کرده و آن را درصدر برنامه‌ها قرار داده است.
تعبیراتی در قرآن داریم که خداوند انسانهای پاک را دوست دارد. مفاهیم قرآن دارای عمق است، تأویلهای بسیاری دارد. خداوند انسانهایی را دوست می‌دارد که به دنبال پاکیزگی و پاک‌کنندگی هستند. خداوند انسانهایی را که به هرنحوی که به سمت آلوده کردن زمین و زمان می‌روند، مورد لطف خود قرار نمی‌دهد.
کشورهای پیشرفته مقصر هستند که آلودگیهای بسیاری را در زمین ایجاد کردند. پسمانده‌هایی که امروز برای بشریت ایجاد مشکل کرده، بیشتر مربوط به کشورهای استکباری و پیشرفته است. آلودگیهای آنها قابل مقایسه با آلودگیهای جهان سوم نیست. بحث پسماند در مدیریت شهری است و با دخالت بشر در زمین چیزهایی از قلمرو بشر خارج می‌شود. گازهای گلخانه‌ای که محصول صنعت است، از کنترل بشر خارج شده و به فضا رفته است. این موارد جلوی یک ظهور مهم را می‌گیرد و آن ظهور ارزشمند خورشید است. اشعه ارزشمندی که باید زمین را پاک کند، بوسیله این پرده ضخیم نمی‌تواند به این رسالت مهم خود ادامه بدهد.
در مقایسه آماری، یک شهروند آمریکایی هشت برابر یک شهروند ایرانی گاز گلخانه‌ای تولید می‌کند. علیرغم اینکه منابع گاز گلخانه‌ای ایران به طور نسبی از آمریکا بیشتر است. این آلودگی‌ها موجب تهدید دنیا و بشریت شده است و نسل آینده را با تهدید متولد می‌کند. لذا مسئولیت بزرگی متوجه همه ماست. آنها بیشتر به فضای خودشان می‌اندیشند. کارخانه‌های مضر را که گاز گلخانه‌ای بیشتری تولید می‌کنند، به جهان سوم می‌فرستند. محیط‌زیست مسأله‌ای جهانی است. هرچند برخی چیزها محیط ما را آلوده می‌کند. بعضی از چیزها دنیا را آلوده می‌کند. آنها باید انسانی‌تر فکر کنند، اگر انسان محور توسعه پایدار است، همه انسانها در آن شریک هستند. اگر امروزه محیط‌زیست به صورت یک ضرورت است، محیط زیست جهانی اهمیت پیدا می‌کند و ضرر تبعیض در محیط زیست در نهایت به همه بر می‌گردد.
به هرحال یکی از کارهای بسیار مهم مدیریت پسمانده‌ها است. برخی پسمانده‌ها را باید در مبدأ مهار کنیم، مثل گازهای گلخانه‌ای، در طبیعت کربن و اکسیژن به صورت متعادل است. اگر هریک نباشند، اداره زمین با مشکل مواجه می‌شود. هرجا که متعادل باشند، زمین نشاط‌آور و حیات‌بخش است. ما هم می‌توانیم، ولی نیازمند کار بیشتر و تحقیق بوسیله علما، دانشمندان و محققان می‌باشد.
به هرحال در بحث کنترل پسمانده‌ها، بخش مهم آن تولید کم پسمانده‌های مضر است که دراین بخش صنعتگران سهم و نقش بسیار مهمی دارند. دانشگاهها قبل از همه نقش مادر را دارند و باید راهکارها بوسیله محققین تنظیم شود. باید صنایعی را انتخاب کنیم که کمترین تولید پسماند را داشته باشند و در واردات باید از ورود ابزاری که تولید پسماند زیاد دارند، بکاهیم.
اگر به فکر حیات درست برای زندگی هستیم، در تأسیس واحدها به صورت هماهنگ به فکر پسمانده‌های آن باشیم و آن را جزو هزینه و عوامل مؤثر تولید قراردهیم تا تولید و توسعه پایدار باشد. این موارد با حرکتهای سطحی جواب نمی‌دهد. در سال 1373 وقتی که به فکر اصلاح تهران به طور جدی بودیم، احساس کردیم قوانین ما کشش درستی ندارد، بسیاری از قوانین باید اصلاح شود تا مجالی برای تولید پسمانده‌های مضر نباشد. این کارها پس از سالها رفت و برگشت، اخیراً بوسیله مجلس تصویب شد و الان باید روی آن ایستاد و مردم را آگاه کرد که این امر به نفع همه است.
اگر زباله‌ها و پسمانده‌ها درست هدایت شوند، موجودات ارزشمندی هستند، چون بسیاری از آنها به چرخه تولید و طبیعت برمی‌گردند و دوباره در خدمت انسان قرار می‌گیرند. برای برنامه دفن زباله، از طبیعت الگوگیری شده است. در طبیعت چیزهای مزاحم دفن می‌شد و در این کار بسیار عالمانه باید عمل شود.
در شمال کشور، مسأله جدّی مردم دفن زباله‌ها و پسماندهاست. چون شرایط و وضع زمین شمال متفاوت است. جنوب تهران می‌تواند یک بهشت باشد. از لحاظ زمین، آب و هوا بسیار مناسب است. ما شهر ری را به عنوان شهر سالم مطرح کردیم، چون آنجا طبیعت اولیه و سالمی داشت و می‌خواستیم آن را الگویی برای ایران معرفی کنیم. باید فکری کرد که این کار را شهرداری تهران شروع کرد.
انشاءالله شما تأثیر جدی روی همه ایران می‌گذارید. تجربه من این است کاری که درست در تهران شروع شود، در مدت کوتاهی در شهرستانها اقتباس می‌شود. ما توسعه شهری را بعد از جنگ از تهران شروع کردیم که در همه ایران گسترش یافت. الان شورای شهر و شهرداری تهران مسئولیت بسیار مهمی دارند که الگویی ارائه شود و رسانه‌ها آن را معرفی کنند. در تهران سالی حدوداً سه میلیون تن و در سراسر کشور حدود سی میلیون تن زباله داریم.
این، رقم مهمی است. اکثر اینها می‌تواند به مواد سازنده تبدیل شود. آخرین بخش مزاحم آن در جاهایی قابل استفاده است. می‌توانیم از این طریق کود بسیار مهمی برای اصلاح زمین درست کنیم. انشاءالله با راه افتادن اولین کارخانه گاز متان، وزارت نیرو همکاری کند و نیروگاههایی که با این نوع گازها انرژی تولید می‌کنند، در کشور ایجاد شوند که بتوانیم چرخه مدیریت پسماند را کامل کنیم.
شما را به خدا می‌سپاریم و از خداوند برکت را برای این حرکت شما خواستاریم.
والسّلام علیکم و رحمه الله