سخنرانی آیت الله هاشمی رفسنجانی در مراسم تجلیل از برترین‌های پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری
بسم‌الله الرحمن الرحیم
الحمدلله و السّلام علی رسول الله
از محبت‌های شما صمیمانه تشکر می‌کنم. صریحاً عرض می‌کنم که در مقابل این محبت‌ها و اظهاراتی که خودم را خیلی کوچکتر از آنها می‌دانم، شرمنده می‌شوم. اگر شما بپذیرید تا همراه باشیم، بنده به عنوان یک طلبه و دانشجو و انسان و مثل بقیه شهروندان عزیز هستم که گاهی توانسته‌ام به وظایفم عمل کنم. به هرحال این اجلاس و این منظره‌هایی که می‌بینم، برایم بسیار بسیار زیباست، به خصوص از قشر دانشجو که می‌دانم دانشجو آن قدر پاک، بی‌آلایش و بی‌تعلّق است که خود را همانگونه که هست -و نه بیش از آن و نه کمتر از آن- نشان می‌دهد.
مطالب خیلی خوب و تشویق‌آمیزی از زبان دکتر شاهورانی، دکتر نیاز، دکتر مؤتمنی و دو دانشجوی نماینده دانشجویان دختر و پسر، خانم فاطمه اسماعیلی و آقای یاسر عزیز که من هم القابش را مثل ایشان نمی‌گویم که از من نگفت، شنیدیم. مجری محترم گفتند که آقا یاسر فرزند جاویدالاثر و مفقودالاثر هستند که این همه چیز را می‌رساند. از چنین خانواده‌ای چنین عزیزی می‌تواند در جامعه ما نورافکنی کند.
همانگونه که به مطالب گوش می‌دادم، پیش خودم تجزیه و تحلیل می‌کردم، مهمترین نکته‌ای که به نظرم آمد و مورد انتظار شما هم می‌باشد، مسئله توسعه دانشگاه و توسعه مقاطع تکمیلی است. چون از احساساتی که ابراز می‌کردید، کاملاً قابل درک بود. مخصوصاً زمانی که تقاضای توسعه دانشگاه مطرح می‌شد. فکر می‌کنم دقیقاً به همان نکته‌ای علاقه‌مندید که هم مورد توجه مسئولین دانشگاه و هم نیاز واقعی امروز ماست.
بنده می‌خواهم در بحث خودم روی این نکته تکیه کنم. هفته پژوهش و ایام اعیاد بزرگ اسلامی است که باید به مناسبت این ایام هدایایی به ملت عرضه کنیم. روز وحدت دانشجو و طلبه یا حوزه و دانشگاه است. به همین دلیل شاهد حضور بزرگان علمای مازندران در اجلاس هستیم که مایه برکت هستند. آیت‌الله نظری، آیت‌الله طبرسی و سایر برادرانی که محبت فرمودند و جلسه ما را مبارک کردند.
بحثی که مطرح می‌کنم، درست روی خواسته اساسی شماست که در مورد توسعه مقاطع تکمیلی و توجه بیشتر به پژوهش فرمودید. این تقاضا از لحاظ تعداد در کشور بسیار بسیار جدّی است.
نیازی بسیار بسیار جدّی و ضروری است و زمانش هم خیلی محدود است و باید سریعاً اقدام کنیم. به خاطر وجود تقاضا امکان توسعه در دانشگاه آزاد اسلامی وجود دارد. اگر مدیران ما همت کنند و حرکت خود را تسریع کنند، این اتفاق می‌افتد. همانگونه که آقای دکتر نیاز در ساری کرده‌اند. اگر به اندازه تلاشی که دکتر نیاز در اینجا کرده‌اند، بقیه واحدهای بزرگ در سراسر کشور با همین وسعت و سرعت حرکت کنند، این اتفاق خواهد افتاد.
در اینجا امکانات اضافی به دکتر نیاز ندادیم. کار خودشان است. خودشان منابعی را تأمین و به موقع استفاده کردند. سرعت عملشان باعث شد که بازده کارشان بالا برود. می‌توانستند این کار را به جای 2 سال ظرف 6 سال بکنند که در آن صورت هم گرانتر و هم کهنه‌تر می‌شد. سرعت کار نمونه بزرگی است که ایشان انجام دادند.
این موضوعی که می‌خواهم عرض کنم، احتیاج به سرعت کار دارد. ما امروز شاهدیم که بیش از 500 هزار متقاضی مقاطع تکمیلی در بین دانشجویان است. یعنی سالانه این مقدار دانشجو مایلند که مقاطع تکمیلی را بگذرانند که مربوط به دو مقطع فوق لیسانس و دکترا است. الان یک دهم و کمی بیشتر این تعداد پذیرفته می‌شوند. ما بقی بیرون می‌مانند و موفق نمی‌شوند.
وقتی این تقاضا وجود دارد و حاضرند هزینه تحصیل را خودشان بپردازند، باید امکانات را فراهم کنیم. می‌دانید که امکانات هم از هزینه‌هایی که می‌پردازند، قابل تأمین است.
نکته مهمترش استاد است که نیروهای خوبی را در داخل داریم و اگر درست عمل کنیم، می‌توانیم از ایرانیان فراوانی که خارج از کشور هستند و مایلند در داخل خدمت کنند، استفاده کنیم. تجربه جواب تقاضا را در تأسیس دانشگاه آزاد اسلامی داریم که تجربه موفقی است.
اوایل انقلاب که احساس شد تقاضای تحصیل در دانشگاه خیلی بالا و پذیرش بسیار کم است و عمده داوطلبان پشت درهای کنکور می‌ماندند و افسرده و دلگیر به خانه برمی‌گشتند و خانواده ناراحت هستند، به فکر تأسیس دانشگاه آزاد افتادیم. چون اگر می‌خواستیم به دولت متکی باشیم، نمی‌توانستیم. چون امکاناتی برای توسعه نداشت. همین الان هم ندارد.
یعنی امروز که بهترین روز درآمدهای نفتی کشور ماست، می‌دانیم دانشگاه دولتی و حتّی آموزش و پرورش دچار کمبود بودجه هستند. از اینکه می‌بینیم دانشگاههای دولتی، به خصوص بخش‌های درمانی و بهداشتی کمبود دارند، رنج می‌بریم. ناله معلمان هم بلند است که حقوق قطعی به آنها داده نمی‌شود. ببینید با نفت بشکه‌ای 140 دلار نمی‌توانند بودجه آنها را تأمین کنند.
نمی‌توانیم از دولت توقع داشته باشیم که دانشگاهها را توسعه دهد. معلوم است که نمی‌تواند. در حدّ پیام نور کارهایی می‌کند که در حدّ تقاضایی که عرض می‌کنم، نمی‌گنجد. مقاطع تکمیلی با اساتید بسیار عالی رتبه و همت عالی قابل تحقق است.
دانشگاه آزاد در آن مقطع که وضع آن‌گونه بود، به کمک نظام و دولت آمد و تا امروز توانسته بیش از 5/2 میلیون‌فارغ‌التحصیل به جامعه تحویل دهد که الان اکثریت نزدیک به 90 درصد اینها مشغول کارند. چون ضمن تحصیلات خود کار را هم آموختند و اهل کارند. برای زندگی بهتر و ارتقای شخصی خو هزینه کردند و می‌خواهند از آن استفاده کنند. 5/1 میلیون دانشجو هم دارد که نمونه‌های آن را به عنوان دانشجویان دختر و پسر در این جلسه می‌بینیم.
چرا به وجود آمد؟ به خاطر اینکه تقاضا بود. دانشگاه آزاد موفق شد برای بخشی از این تقاضا عرضه ایجاد کند و به تدریج به اینجا رسید. پس اگر تقاضا آن هم از نوع تحصیلات تکمیلی در کشور ماست، کار از لحاظ جذب دانشجو و ارائه خدمت آنها آسانتر است. به شرط اینکه برای تربیت استادان معتبر و مراعات استانداردها و نصاب‌ها برنامه کافی داشته باشیم که پژوهش بالا در آن صورت شکل می‌گیرد.
پژوهش را دراین مقاطع می‌بینیم. در مقاطع کاردانی و کارشناسی هست، اما آنچه که شما دنبال آن هستید، نیست. بُعد دیگر مسئله اساسی است. ما مسلمانان وظیفه داریم کار کنیم تا امت اسلامی از لحاظ دانش از همه امم دیگر جلو باشد.
شاید بگویید از کجا و چرا این وظیفه را داریم؟به خاطر قرآن، به دلیل آیات قرآن. مگر نمی‌دانید قرآن در همان لحظه شروع درجزیره‌العرب که یک مدرسه ابتدایی هم نبود و تعداد انگشت‌شماری بودند که می‌توانستند بنویسند و بخوانند، با علم شروع می‌کند. «اقرا باسم ربک الذی خلق» یعنی بعد از آفرینش به دانش می‌رسد. «خلق الانسان من علق، اقرا و ربّک الاکرم، الذی علّم بالقلم، علّم الانسان مالم یعلم»
این آیه خیلی مهم است. آن همه مسئله، مشکل و حرف در جزیره العرب بود، ولی خداوند بعد از آفرینش جهان و انسان، صحبت از علم و قلم می‌کنند. قلم یک قدم جلوتر از علم است. یعنی آنچه را که می‌فهمیم، بنویسیم و به دیگران هم برسانیم. خداوند این نعمت را در صدر اولین نزول جبرئیل در زمین بعد از 500 سال در اختیار ما گذاشته است.
پس اگر مسلمانیم، باید اولین الویت ما این باشد که مردم را باسواد کنیم و در سطح بالا هم عالم و هم معلم کنیم. چون قلم به عنوان یکی از نعمت‌ها آمده است.
قدری که جلوتر می‌رویم، می‌بینیم وقتی خداوند در آفرینش نخستین انسان، پدر ما، حضرت آدم را خلق کرد و ملائکه اعتراض کردند که چرا موجودی خلق می‌کنی که ما در تابلوی زندگی‌اش فساد و خونریزی می‌بینیم که بعضی از افراد بشر دارند؟ چرا همین ملائکه را تکثیر نمی‌کنیم که همه آنها مشغول عبادت و در راه درست هستند؟ «نحن نسحب بحمدک و نقدس لک، انجعل فیها من یفسد فیها یسنک الدما»
خداوند در ابتدای آفرینش در پاسخ به ملائکه می‌فرماید: «سؤالی می‌کنیم و شما جواب دهید.» چیزهایی را می‌پرسد و ملائکه می‌گویند: «ما اینها را نمی‌دانیم، شما به ما آموزش ندادید. همانها را از حضرت آدم می‌پرسد و حضرت آدم جواب می‌دهد. «علّم آدم اسما کلها ثم عرضهم علی الملائکه فقا ابنومیی به اسما و آلا» گفتند: «نمی‌توانیم جواب دهیم.»
خداوند از آدم می‌خواهد که «یا آدم ان بئر به اسمائهم» که آدم به خوبی می‌گوید. ملائکه تعظیم و سجده و قبول می‌کنند و قانون می‌شوند.
چرا؟ چون آدم عالمتر از آن است. این در بدو خلقت پدر ماست. در بدو خلقت انسان بر روی زمین است. دلیل خلقت انسان است. دلیلش این است که این موجود ظرفیت دانش دارد. ظرفیت بیش از ملائکه دارد. ملائکه محدوده خاصی دارند که در همان محدوده حرکت می‌کنند، ولی انسان بی‌پایان است. ما می‌توانیم تا آنجا برویم که نزدیک خدا برسیم. می‌توانیم همه اسرار جهان را کشف کنیم. می‌توانیم به زمین و آسمان مسلط شویم. می‌توانیم قدرت طبیعت جهان را در دست خود بگیریم و برگرده طبیعت سوار شویم.
این تعبیر خود قرآن است. «جعل لکم الارض ذلولا، فمشوا فی مناکبها» کره زمین مثل یک مرکب راهوار در اختیار شماست تا شما برگرده این مرکب سوار شوید و «کلوا من رزقها» این چه فرمانی است؟ چقدر بزرگ است؟! اینها مال ماست. ما به عنوان انسان مسلمان تکلیف داریم که اسرار جهان را کشف و از قدرت طبیعت استفاده کنیم و بر دیگران مسلط باشیم. اسلام و امت اسلامی باید این‌گونه باشند.
این جز با تحصیل، علم، تحقیق و پژوهش مقدور نیست. لذا حرکت انقلاب اسلامی در این جهت است که دانشگاه آزاد اسلامی با هزینه خود مردم پیشتاز این میدان است. اگر امروز می‌گویند ما 400 میلیون متر ساختمان داریم، مال کیست؟ از کجا آمده است؟ دولت که حتی یک ریال نداده است. نمی‌خواستیم بدهد و می‌خواستیم خود مردم بدهند.
مال همین دانشجویان است. حتی زندگی اساتید و مدیران هم مال دانشجویان است. دانشجویان هستند که هزینه تحصیل خود را می‌پردازند و ما از این هزینه ساختمان و آزمایشگاه درست و استاد تربیت می‌کنیم. استاد و دانشجو در این دانشگاه مکمّل همدیگر هستند.
پایه این مجموعه مال دانشجویان است. این سرمایه عظیمی که امروز در سراسر کشور در حدود 400 واحد جمع‌آوری شد، باید از آینده جهان اسلام پشتیبانی علمی کند. بنا داریم این مجموعه را به صورت یک سازمان ماندگار حقوقی که هیچ‌کس جز کسانی که دراین دانشگاه تحصیل، تدریس و اداره می‌کنند، در اینجا نفوذ نداشته باشد تا بتوانند صدها سال از این سرمایه استفاده کنند و بتوانیم از این سرمایه در دنیای اسلام در کشورهای نیازمند جهان اسلام و جهان سوّم استفاده و دانش را برای آنها صادر کنیم و به سراغ آنها برویم. دولت هیچ‌وقت نمی‌تواند چنین سرمایه‌ای داشته باشد. کاریست که از اقیانوس بی‌پایان نهاد مقدس دانشگاه آزاد برمی‌آید.
وقتی دانشگاه را تأسیس کردیم، دو قید برای اسمش گذاشتیم که یکی «آزاد» و دیگری «اسلامی» است. اسلامی به خاطر این بود که همه دانش را اسلامی می‌دانیم. البته ضرورت داشت و دارد که دانشگاه باید در چارچوب اسلام کار کند. آزاد به خاطر این بودکه فضای آزادی برای تحقیق و آزاداندیشی باشد. اگر افکار استاد، دانشجو و یا طلبه را در قید و بند قرار دهیم و بخواهیم آنها را در چارچوبی محدود آموزش دهیم، رشد نمی‌کنیم. ولی اگر فضا آزاد باشد و بگذاریم اندیشمندان فکر کنند و فکرشان را مطرح کنند و مباحثه و مشاجره شود و انتخاب کنیم، همان است که قرآن می‌گوید: «الذین یستمعمون القول فیتبعون احسن»
این یک اصل اسلامی است، می‌خواهیم این دانشگاه این‌گونه باشد. هم آمدن به این دانشگاه، هم بیرون رفتن و هم تحصیل در آن سهل و آسان باشد و هم فضای دانشگاه برای تفکرات جدید باز باشد. اگر این کار مخدوش شود، نمی‌توان محقق پروراند. محقق در آن فضا پرورش می‌یابد. ما این دو قید را می‌خواهیم.
الحمدلله در ساری و به طور کلی در مازندران و شاید در کل منطقه 3 متکی به حمایت‌های خوبی هستیم. در اینجا هم علما، هم مردم و هم نمایندگان مردم از این دانشگاه حمایت می‌کنند. همه هماهنگ هستند. می‌بینم که خیلی از کارها به خاطر این هماهنگی‌ها حل می‌شود. امیدواریم با مدیریتی که آقای نیاز دارند و با عشقی که شما به توسعه دارید که نشان دادید، در آینده نزدیک بتوانیم نمونه‌ای خوب از مقاطع عالی تحصیلی را در سراسر کشور توسعه دهیم و همت ما بعد از این سراغ تربیت دانشمندان سطح بالا برود. چون کشور در مقطع کاردانی و کارشناسی تقریباً در حال اشباع شدن است. ولی از لحاظ مقاطع بالا نیاز واقعی داریم.
انشاءالله با کمک خود شما و با همکاری مسئولان، علما و شخصیت‌ها و با همت مدیران و اساتید بتوانیم این راه مقدس را تا آنجایی که امام راحل می‌خواستند، برسانیم. امام (ره) کار عجیبی کردند. در برنامه‌هایشان نبود که به سازمان تازه تأسیس و جدید کمک و این‌گونه اعتماد کنند. یک میلیون تومان به دانشگاه آزاد دادند و چند جمله در ستایش این راه فرمودند که سرمایه بزرگ ما شد. به کار ما برکت داد. مشکلات فراوانی را که آن موقع بود و نمی‌خواستند دانشگاه غیردولتی تأسیس شود، حل کردند. هنوز هم داریم از آن نورانیت حضرت امام در دفع مزاحمان دانشگاه استفاده می‌کنیم و این ثمره چند کلمه و یک میلیون تومان پولی است که امام(ره) به این نهاد مقدس دادند.
انشاءالله همه شما در این راه موفق باشید و ما هم بتوانیم خدمات خود را به خوبی ارائه دهیم. مطمئن باشید که دیگر کسی نمی‌تواند این دانشگاه را از دست شما بگیرد.
والسّلام علیکم و رحمه الله