سخنرانی آیت الله هاشمی رفسنجانی در مراسم افتتاح پانزدهمین کنگره صنایع غذایی ایران

بسم‌الله الرحمن الرحیم
الحمدلله و السلام علی رسول الله و آله
«فلینظر الانسان الی طعامه انا سببنا الما سبا ثم شفقنا الارض شقا فانبتنا فیها حبا و نجباً و فضباً و زیتوناً و نخلاً.»
در روز معلم در پایگاه علم، دانشگاه شهید بهشتی و در حضور دانشمندان و دانشجویان موقعیت خوبی است که بحث اساسی تغذیه شروع شده که این کنگره با سابقه که دائماً در کشور ما بوده است. فکر می‌کنم مسأله اساسی زمان ما است. مختص کشور ما هم نیست. خوشبختانه بحثهایی که مسئولان داشتند، هر یک در بخش خودشان نکات ارزشمندی را مطرح کردند و بنده هم استفاده کردم.
جمله‌ای که اول عرض کردم، نظر قرآن و نگاه عمیق و تفکر و نفوذ به اعماق موضوع اطلاق می‌شود. نگاه سطحی به غذا نیست. دستور مطالعه و غذاشناسی است که از ما خواسته شده است. بعد اشاراتی دارد که توجه بیشتر مفسرین به بُعد خداشناسی در مطالعه احکام جلب شده است.
در مطالعه طعام، آب، زمین، گیاهان و انواع غذاهایی که از زمین روئیده می‌شود، شامل سبزیجات، میوه‌ها، چربی‌ها و چیزهایی مثل قند را در این آیات آورده است. ولی اصل مسأله دستور مطالعه است. آن موقع مطالعات مردم در جزیره‌العرب همانند امروز نبوده است و تنها می‌توانستند مسائل سطحی را ببینند. قرآن ابدی است. ما در حال حاضر مخاطب آن هستیم و در آینده دانشمندانی که خیلی بیشتر از ما می‌توانند بفهمند هم مخاطب آن هستند و همیشه باید برای اصلاح تغذیه بشر مطالعه کنیم.
روز معلم است و دانشگاه جای خوبی است که بیشتر به این تکیه کنیم. انتظاری که از معلمان و محققان داریم، این است که بیشتر به تحقیقات عمیق در همه پدیده‌ها بپردازند. آقای دکتر پزشکیان گفتند که در ده سال آینده انسان سالم محور قرار گرفته است. ما هم در برنامه بیست ساله با توجه به دانایی محور قرار دادن چشم‌انداز، انسان سالم و عالم را محور قرار دادیم. یعنی در این بیست سال باید حرکت ما با اتکاء به انسانهای عالم پیش برود. شاید مهمترین رکن دانش، تحقیق و پژوهشی است که از علما انتظار می‌رود.
در بحث تغذیه، شما که استاد این بخش هستید، بهتر و عمیق‌تر از ما می‌توانید بحث کنید و من واردبحثهای علمی شما نمی‌شوم و مسائل کلی انسانی، اسلامی و ملی را عرض می‌کنم.
اولین نکته این است که نتیجه این کنگره باید در دو بُعد پی‌گیری شود. خیلی از کنگره‌ها انجام و مطالعات و مقالات ارائه می‌شود و بعد از آن پی‌گیری نمی‌شود. در بحث تغذیه، اطلاع‌رسانی عمومی نیاز است و نتیجه کنگره شما باید به اطلاع مردم برسد و از آنهایی که به فرهنگ عمومی و عامه مردم مربوط می‌شود، استفاده کنند. این البته بیشتر در مسئولیت رسانه‌ها و مسئولان ارشادی مردم است و شما هم باید زمینه آن را فراهم کنید که زودگذر نباشد و در طول سال و برگزاری کنگره بعدی، مردم از آن استفاده کنند تا فرهنگ اصلاح شود که ما الان در فرهنگ تغذیه‌ای مردم اشکال داریم. حتی نسبت به چیزهایی که می‌دانند، مشکل داریم.
بُعد دوم آن تحقیقاتی است که باید اطلاعات علمی خودمان را تعمیق کنیم تا بتوانیم نقاط ضعف واقعی در مجموعه چرخه تغذیه را اصلاح کنیم. دنیا الان با اشکالاتی که در چرخه تغذیه است، در هر دو بُعدش دچار مشکل است.
آقای پزشکیان اشاره کردند که چه تعداد از انسانها از چاقی و پرخوری می‌میرمند، در مقابل چه تعداد انسانهایی که از گرسنگی تلف می‌شوند. سازمانهای رسمی تغذیه بین‌المللی خودشان تعداد گرسنگان را هشتصد میلیون نفر ذکر می‌کنند. برنامه‌ریزی کردند که از این تعداد کم کنند، ولی موفق نبودند. من سال گذشته با مسئول جهانی این بخش ملاقات داشتم و بحث جالبی مطرح شد. دیدم که هیچ توفیقی پید نشده و اشکال واقعی است.
در کنگره شما باید از بُعد ملی و جهانی به این مسائل پرداخته شود که چرا باید این‌گونه باشد. ما اصول درستی در معارف اسلامی داریم که حالت اعتدال در مصرف است. به آن در معارف دینی ما خیلی توصیه شده است. مسائل ساده‌ای است که بزرگان دین ما آن را در برخورد با مردم می‌گفتند و مردم را توصیه به تغذیه درست و پرهیز از پرخوری می‌کردند. کم‌خوری مورد توجه بوده است. الان که فرمول علمی آن را درآوردید، چقدر این امر برای بشر امروزی معنادار می‌شود! در آن روز به شدت روی آن تکیه می‌کردند. جالب این است که دنیای پیشرفته که تعریف خوبی از تغذیه دارد و تغذیه درست را خوب می‌داند، خودشان به پرخوری مبتلا هستند و سؤال این است که چرا اینجوری می‌شوند؟ غیر ازاینکه مصرف چیزهای مضرّ مثل الکل و سیگار اشکالی در تغذیه آنها است. الان یکی از مشکلات اساسی آلمانی‌ها اضافه وزن است.
علی بی‌ابن‌ابیطالب(ع) تکیه می‌کنند که هرجا گرسنه‌ای را می‌بینیم، در مقابل آن بگردیم و پرخوری را پیدا کنیم. چون در مقابل هر فقیری آدمی پیدا می‌شود که بیش از حد نیازش دارد. خداوند که زمین، آسمان و افلاک را آفرید، اعتدال را هم از ما خواست. بخصوص مسلمانان باید در همه چیز اعتدال داشته باشند. باید در تفکرات اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، توزیع ثروت و همه موارد اعتدال را مراعات کنیم. بعضی‌ها افتخار می‌کنند که ریاضت می‌کشند که این امر در اسلام محکوم است. کسانی که اهل قرآن هستید، ببینید چقدر قرآن کسانی را که از نعمتهای خدا استفاده نمی‌کنند، سرزنش می‌کند؟! کسانی‌که حلال خدا را حرام می‌کنند که ریاضتهای نامشروع نامیده می‌شود.
وقتی که بنا باشد انسان در رحم مادرش دچار فقر تغذیه باشد و بعد از تولد هم به این امر دچار شود و به هر دلیلی اعم از فقر جامعه، خانواده، اطلاعات یا بی‌مبالاتی خیال کند که دارد صرفه‌جویی می‌کند، ضررهایی از ناحیه عدم سلامت به جامعه وارد می‌کند که به همه برمی‌گردد. آنهایی هم که پرخوری می‌کنند، به جامعه بسیار خسارت می‌زنند و تعادل جامعه خودشان را به هم می‌زنند. به خاطر امراض، کسالتها و کم کاری، خیلی از انرژیها از دست می‌رود که چرخه زندگی بشریت را مختل می‌کند.
فکر می‌کنم یکی از بحثهای بسیار بسیار جدی ما بحث تغذیه است. چیزهایی پیش پا افتاده در کشور ماست که مراعات نمی‌شود. مثلاً در خیلی از جاها سبوس گندم را می‌گیریم و از طبیعت تغذیه‌ای خودمان می‌کاهیم و ضربه می‌زنیم. ممکن است با این کار ظاهر نان قدری سفید شود، ولی مردم این چیزها را به خوبی می‌فهمند و می‌توان با چند میزگرد و مقاله این مسائل را تفهیم کرد. بسیاری از مردم این موارد را می‌دانند. چرا باید اینجوری باشد؟ در بعضی از جاهای خاص است که مغز گندم باید مصرف شود.
وقتی در مسئولیت بودم، یک‌بار احساس کردم آرد جنبه درآمدی پیدا کرده است. گندم را با اصل قیمت می‌فروشند که برای آنها به صرفه است و سبوس را جداگانه می‌فروشند. به خاطر اینکه گندم و آرد قیمت تعزیراتی داشت و سبوس نداشت، این کار را می‌کردند. این کار شاید بحث فردی و ارگانی باشد، ولی چرا باید در بحث عمومی کشور گرفتار باشیم؟ مردم آسیب می‌بینند و در اقتصاد کل کشور تأثیر دارد و از تبعات بعد از آن بسیار خسارت می‌بینند. ریشه همه این موارد به تحقیق و مطالعات همه جانبه و بعد از آن به اجرا و دست‌آوردهای مطالعات برمی‌گردد که باید به درستی آن را بکار بگیریم. در دنیا هم باید این بحث را مورد توجه قراردهند. همین مشکل برای دنیا هم هست. آنهایی که کشورهای دیگر را استعمار و فقر را به آنها تحمیل می‌کنند که نمونه آن آفریقاست. در آنجا چند صد میلیون انسان گرفتار فقر تغذیه می‌شوند و مشکلات پیدا می‌کنند و آلودگیها پیدا می‌شود و جهل آنها را به تباهی می‌کشاند. در درجه اول خسارت متوجه آفریقا است، اما الان خیلی از چیزهای دنیا مثل ظروف مرتبه است و تنها در آفریقا نمی‌ماند.
اگر قرار است ناامنی بوجود بیاید، کم کم همه جا را فرا می‌گیرد. اگر ثبات فساد بوجود بیاید، همه جا را می‌گیرد. اگر امراض مسری خطرناک از این ناحیه بوجود بیاید، همه جا را می‌گیرد و این اتفاقات در دنیا تکرار می‌شود و چشم کوته‌بین بشر مخصوصاً بشر حریص و کسی که خودش را در افق می‌بیند، این اشکالات را برای همه بوجود می‌آورد.
گاهی قرآن را از این دید نگاه می‌کنم و می‌بینم فریاد قرآن از اینکه جهل انسانها این مسائل را سبب می‌شود، بلند است. از اینکه انسانهای جاهل سراغ چیزهایی به عنوان نفع می‌روند، ولی در حقیقت ضرر می‌زنند و شبیه خودشان را ضعیف می‌کنند و آینده را از بین می‌برند، آیات فراوانی دارد.
خودمان این‌گونه هستیم و بشریت این‌گونه است. در استفاده از طبیعت و مصرف و تصاحب ثروت و خیلی از جیزهای دیگر تعادل به هم می‌خورد. به هرحال انشاءالله این کنگره شما منشاء خیر بیشتری برای آینده امروز جامعه بشری و برای خودمان باشد. خواهش می‌کنم مسئولیتی در کنگره برای تداوم انتقال یافته‌های آن برای آگاهی مردم و اهل تحقیق و نظر ایجاد شود. شما الان چند گروه هستید. وزیر کشاورزی و بهداشت که باید مراقب غذای مردم باشند و ملاحظات را در نظر بگیرند، حضور دارند. از دانشگاهها شخصیتهای مؤثر حضور دارند، از صنعتگران، کسانی که بعد از تولید، مسئول فرآوری هستند، حضور دارند. حقیقتاً باید آنچه را که تولید شده، تبدیل به غذای بهتر کنند. مسؤولین درآمد ملی و تغذیه مردم و بهتر کردن و متنوع کردن غذای مردم حضور دارند. این مجموعه می‌تواند با هم گامهای بزرگتری بردارد.
راضی هستیم، ولی نباید قانع باشیم. تغذیه اشکالات اساسی دارد و در خیلی از جاها به ثروت و پول مربوط نیست. غذاهای کافی را می‌توان با برنامه غذایی خوب و هزینه کمتر در سبد مصرفی خانواده قرار دارد. دولت در اینجا مسئولیت بزرگی دارد. فکر می‌کنم اگر الان عالمانه بخش تغذیه را اداره کنیم، می‌توانیم کشورمان را از مشکل پرخوری و کم‌خوری و سوء تغذیه نجات دهیم. انشاءالله خداوند به شما توفیق بیشتری بدهد و ملت ما بتواند بیشتر از شما بهره بگیرد.
والسّلام علیکم و رحمه الله