سخنرانی آیت الله هاشمی رفسنجانی در مراسم افتتاح همایش جایگاه بخش تعاونی در چشم‌انداز 20 ساله توسعه کشور
بسم‌الله الرحمن الرحیم
والحمدالله و السلام علی رسول الله و آله
برای بنده توفیق ارزشمندی است که در حضور مسئولان بخش تعاون باشم و نکاتی که فکر می‌کنم در شناخت راه این بخش اهمیت دارد، به صورت مختصر مطرح کنم. گزارش کاملی که جناب آقای صوفی مطرح کردند، حرف‌های مهمی را در خود داشت که قاعدتا‌ً شما هم بی‌اطلاع نیستید. این جمع‌بندی کامل می‌تواند به همایش کمک کند که به تصمیمات روشنی برسد.
از محبت جناب آقای سرحدی‌زاده همسنگر دوران مبارزه و کار نسبت به خودم صمیمانه تشکر می‌کنم و امیدوارم که اتاق تعاون، اتاق فعالی در کنار وزارت تعاون باشد و شما دو بازوی این بخش مهم بتوانید براساس تحولی که انتظار داریم با تصویب سیاست‌های کلان پیش بیاید، دوره مشعشعی برای تعاونی‌ها و نهایتاً اقتصاد کشور شکل دهید.
خیلی واضح است که هدف تعاونی‌ها در جهت اهداف اسلامی است و ما بعنوان مسلمان مبارزه کردیم و انقلاب را بعنوان انقلاب اسلامی پیروز کردیم و در همه مراحل انقلاب بحث مهم ما عدالت بود. فکر می‌کردیم که اگر بتوانیم به عدالت مطلوبی برسیم، راه اسلام را در دنیا هموار کردیم. البته این عدالت مخصوص اسلام نیست. پیام همه انبیا عدالت بوده است.
شما با این آیه قران آشنا هستید که می‌گوید: «وقد ارسلنا رسلنا بالبینات و انزلنا معهم الکتاب لیقیم الناس با القسط» این آیه خیلی صریح و در جهت راه تأمین عدالت است و می‌فرماید: همه انبیا را – مختص پیغمبر ما نیست، بلکه تاریخ انبیا اینطور است – با کتاب‌های آسمانی فرستادیم و برای این بود که اقامه قسط و عدل را در جامعه داشته باشیم. تبیین این اصل هم سخت نیست. چون بشریت به طور کلی اگر به خودش واگذار شود، دچار تبعیض و ستم و زورگویی و تجاوز به حقوق دیگران می‌شود.
حس خودخواهی واقعیتی در انسان است که مهار آن هم آسان نیست. خیلی ظریف و عفیف حرکت و انسان را به انحراف وادار می‌کند. البته خلق حس خودخواهی در انسان فلسفه بسیار مهمی داشته است. اگر انسان خودخواه نباشد و عشق به ذات نداشته باشد، حرکت تاریخ خیلی بی‌رونق می‌شود. بسیاری از حرکت‌هایی که در تاریخ می‌بینید تا حدود زیادی از عشق به ذات و علاقمندی به خودمان سرچشمه می‌گردد.
این فلسفه به جای خودش، اما در مقابلش خداوند برنامه‌هایی دارد تا موتور حرکت انسان را مهار کند و طرفی که باید انسان را پیش ببرد، جهت دهد. انبیاء برای همین آمده‌اند که اقامه قسط و عدل کنند. برای این است که انسان‌ها دچار انحرافات، ستمگری و ستم‌کشی نشوند. اگر مجموعه تعالیم انبیاء در دین محمد حرکت می‌کند.
بنابراین عدالت تقریباً اساس نظام است. اصلاً اساس نظام ما آفرینش برعدالت است که بحث فلسفی دیگری است. بحث اول بحث اجتماعی است و خداوند انسان را براساس قسط و عدالت آفریده است که تعبیر دیگری دارد. حال ما می‌خواهیم از این زاویه به تعاونی نگاه کنیم. در دوران مبارزه و روزهای اول پیروزی انقلاب حس عدالت‌خواهی و اسلام‌خواهی و انقلابی‌گری در جامعه خیلی شدید بود که تبلور آن را در قانون اساسی می‌بینید. وقتی قانون اساسی را در شورای انقلاب و بعداً در مجلس خبرگان تدوین می‌کردیم، هیچ مشکلی نبود تا نکات مربوط به عدالت را تا جایی که به فکر ما در آن زمان می‌رسید، تصویب کنیم بلکه گاهی حالت افراط هم به چشم می‌خورد.
به هرحال قانون اساسی خیلی آسان در شورای انقلاب تصویب شد. این بعد تعاونی‌ها در مجلس خبرگان هم به آسانی گذشت. همه بحث‌ها این بود که این را بعنوان راه عدالت انتخاب کردیم. فکر کردیم که این یکی از ابزار مهم تأمین عدالت است. بعداً هم در دوران جنگ فرصت این کارها کم بود و به طور کلی توجه به بخش محرومان زیاد بود. حرکت، راه خودش را به صورت معنادار طی می‌کرد ولی در آن موقع تهیه سیستم‌ها و ابزار مناسب کمی سخت و کمتر مورد توجه بود. بعد از جنگ خیلی سریع مسئله وزارت تعاون مطرح و تصویب شد و اتاق تعاون شکل گرفت که این مجموعه بتوانند هدف اصلی عدالت را از طریق تعاونی‌ها و تا جایی که به این بخش مربوط می‌شود، تأمین کنند.
آقای صوقی روند خوبی را توضیح دادند. حرکت نسبتاً خوب بوده است. تا الان نزدیک 15 میلیون یعنی بیش از یک پنجم جمعیت ما به تعاونی‌ها تعلق دارند و دهها هزار واحد تعاونی در سراسر کشور در همه زمینه‌ها وجود دارد. تجربه عملی هم در میدان هست. فکر می‌کنیم که الان ظرف کار و فرهنگ کار در اصل وجود دارد، ولی این فرهنگ دچار تزلزلی در جامعه شده است و باید روی آن فکر کرد. در مجمع تشخیص مصلحت نظام این بحث بسیار جدّی بوده است. البته رهبری هم از پیش تأکید داشتند و هم بعد از مصوبات مجمع آن را تقویت کردند. آنچه که در چشم‌انداز آمده ، پایه بسیار بسیار خوبی است. چشم‌انداز 20 ساله پایگاه تعاونی‌ها را محکم می‌کند. بحث اجرایی مهمی که الان در پیش داریم. اصل 44 قانون اساسی است که تشخیص داده شد و رهبری هم در این قسمت پیشقدم بودند که به مجمع دستور دادند که ما سیاست‌های کلی در مورد اصل 44 بنویسیم و ما الان مشغول هستیم. در بند اولش چون کمی تند تهیه شده بود کمی معطل شدیم. انشاءالله جلساتمان دوباره از اول مهر شروع می‌شود و بحث درباره این اصل ادامه پیدا می‌کند. جلساتمان را هفته‌ای کردیم در حالیکه معمولاً جلسات دو هفته‌ای است در کمیسیون‌ها و مجمع نباشد که از این به بعد جلسه شورای مجمع هفتگی باشد چون بحث‌ها تراکم شده است. آقای صوفی هم در جلسه هستند چون بخش تعاون یکی از موارد مهم آن جلسه است. من خواهش می‌کنم اگر پیشنهادی از این همایش بیرون آمد، با پیش‌نویسی که در اختیارتان است که متن پیش‌نویس را و متن سیاست‌های مصوب قبلی را بخوانید و مطرح کنید. ما هنوز وارد این بخش نشدیم ولی در ظرف چند هفته آینده بالاخره نظرمان را نهایی می‌کنیم. من فکر می‌کنم روح حاکم بر مجمع به طور عمده این است که بخش تعاون را تقویت کنیم. اگر انشاءالله مصوبه خوبی از مجمع بیرون بیاید و رهبری هم امضا کنند و در اختیار قرار بگیرد. ابزار کار و راهکار آسان می‌شود و در اختیار شما قرار می‌گیرد. چون این سیاست‌ها برای مجلس و دولت و مجریان واجب الاتباع است. و اگر در عمل ببینیم اجرا نمی‌شود به حکم اصل دیگری که رهبری باید بر سیاست‌هایشان نظارت کنند و آن نظارت به مجمع واگذار شده است، ما با نظارت دنبال اجرای آنرا خواهیم گرفت. طبعاً اتاق تعاون در نظارت بر اجرای اصولی که بعنوان سیاست‌های کلی تصویب شده است، می‌تواند خیلی کمک کنند. آنها خوب می‌فهمند که کجا اجرا شده و کجا اجرا نشده است و یا کجا ناقص است و این آینده چشم‌انداز را روشن می‌کند. ولی من می‌خواهم یک نکته‌ای را هم از وزارت و هم از اتاق تقاضا کنم که به هرحال ببینید مسایل اقتصادی خیلی بی‌رحمانه مسیر قانونمند شده طبیعی خودش را می‌رود و ما خیلی نمی‌توانیم دخالت کنیم تا در چیزهایی که به طور طبیعی جریان دارد دست‌کاری کنیم. بهره‌وری یکی از مهمترین نکات اعمال اقتصادی است. اگر بهره‌وری ضعیف باشد نباید توقع داشته باشیم که جا بیفتد و مردم انگیزه پیدا کنند و دنبال آن بیایند و سرمایه‌گذاری کنندو یا حتی نظام بتواند برای آن ماشین تحرک بیشتری تعبیه کند. اگر بهره‌وری که روح فعالیت‌های اقتصادی است درست باشد و معتدل و عادلانه راه خودش را ادامه بدهد فکر می‌کنم بهترین تقویت در آن به دست می‌آید. ببینید سه عامل سرمایه، نیروی کار و فضا که فکر می‌کنیم در آمایش سرزمینی این سه ضلع مثلث یک اقتصاد سالم و زندگی سالم و جامعه قوی را شکل می‌دهد. ما اگر از سرمایه و نیروی کار و منابع طبیعی و فضای کار درست استفاده کنیم و آنها را هماهنگ به کار بگیریم، بهره‌وری تحقق می‌یابد. باید ببینیم در یک واحد خصوصی اگر این مبلغ سرمایه بود و این تعداد نیروی انسانی و منابع در اختیارشان بود چه مقدار بازدهی دارند. بازدهی تعاونی‌ها نباید از آنها کمتر باشد. تعاونی چون یک حرکت ارزشی است و علاوه بر سودی که به اعضا می‌رسد اصلاح جامعه هم در آن است. شامل عدالت و اصلاح اقتصاد هم هست و مسایل اجتماعی را هم می‌خواهد حل کند و بیشتر از یک بنگاه بخش خصوصی رسالت دارد. ما انتظار داریم که آنجا بهره‌وری بالاتری باشد و یا حداقل کمتر از بخش خصوصی نباشد. من به طور اکید و با اتکا به تجربه عملی که دارم عرض می‌کنم. اگر شما موفق شوید راز و رمز ارتقاء بهره‌وری در تعاونی‌ها را پیدا کنید. بزرگترین خدمت را به این بخش کردید و بزرگترین خدمت را به عدالت و تحکیم انقلاب و تأمین اهداف انقلاب و آنچه اسلام می‌خواهد، کردید. الان ظرفیت‌ها خوب است و زیربناها خوب است. حال اگر تشخیص می‌دهید که ما باید نکات جدیدی را در سیاست‌ها بگنجانیم، آنها را منعکس کنید، ما هم بحث می‌کنیم. آنجا هم به صورت آزاد و کارشناسانه بحث می‌شود. ما اصلاً اجازه نمی‌دهیم و کسی هم نمی‌خواهد که مواضع سیاسی و باندی و جناحی مطرح شود. آنجا بحث این است که مصلحت چیست و چه چیزی برای کشور و مردم و انقلاب مفید است. هرکسی ممکن است تشخیص متفاوتی داشته باشد اما بالاخره به یک جمع‌بندی می‌رسیم. آنجا اگر پیشنهاد درستی مطرح شود، شانس قبولی آن زیاد است و می‌شود روی آن حساب کرد. به هرحال من امیدواریم که یک روزی بتوانیم از طریق تعاونی‌ها یک نمونه خوبی از جامعه معتدل اسلامی و اقتصادی و جامعه مرفه و مواد و بالنده‌ای داشته باشیم. انصافاً 15 میلیون عضو و حدود 90 هزار واحد که تعدادی از آنها ثبت نشده، وزارتخانه و اتاق تعاون، سیاست‌های کلی و زیربنایی، قانون اساسی، حمایت رهبری و حمایت همه نیروهای انقلاب همگی کافی است و بخصوص ارزشی است. تقاضای داشتن بانک بسیار بسیار مهم است. ما هم قبول داریم. واقعاً اگر تعاونی‌ها از خودشان بانک‌هایی داشته باشند که پشتوانه آنها باشد، گام بزرگی است و من فکر نمی‌کنم کسی از لحاظ کارشناسی با آن مخالفت کند، بخصوص که حالا بحث بانک‌های خصوصی است که بیشتر تأسیس شود. خوب تعاونی مقدم است. تحقیقاً ما در بحث‌های مربوط به اصل 44 در انتقال کارها از دولت به بخش غیردولتی، به بخش تعاونی نسبت به بخش خصوصی اولویت می‌دهیم و این اولویت ثبت می‌شود. اجرای اولویت و راهکار اولویت مهم است که چگونه می‌توانید از این اولویتی که به یک اصل تبدیل می‌شود بتوانید استفاده کنید. امیدوارم که دوره آینده تعاونی‌ها در خدمت نظام و انقلاب و مردم مشعشع‌تر از دوره گذشته باشد. امیدوارم که این همایش شما هم همایش پربرکتی باشد. شما را به خدا می‌سپاریم.
والسّلام علیکم و رحمه‌الله و برکاته