سخنرانی آیت الله هاشمی رفسنجانی در مراسم افتتاح دهمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب

بسم‌الله الرحمن الرحیم.

الحمدلله و السلام علی رسول ‌الله و آله

حقیقتاً روزهای خوبی بر کشور ما می‌گذرد. در این روز فرخنده عید مقدس غدیر، یکی از برنامه‌های سازنده و پرطراوت سالانه کشور، شروع به کار می‌کند. چند نمایشگاه فرهنگی و علمی، نمایشگاه کتاب، نمایشگاه مطبوعات (که به صورت جشنواره مطرح می‌شود) و نمایشگاه اطلاع‌رسانی (که از پدیده‌های خوب دوران ما و پشتیبان نیرومندی برای همه عرصه‌های کار و تلاش در بخش فرهنگ و علوم است)، کار خود را آغاز می‌کنند.

توضیحاتی که اینجا جناب برارزش دادند، نکات قابل توجهی درباره نمایشگاه بود⁽¹⁾، مجموعه‌ای است که در برنامه‌های فرهنگی ما سابقه نداشته است و امسال در برنامه نمایشگاه ابتکارات جدیدی را می‌بینیم که نشان حیات و بالندگی است و امیدواریم که در سال‌های آینده این برنامه‌ها، حالت تصاعدی و تکاملی خود را حفظ کند تا به یک نصاب مطلوب از کارهای نمایش تحقیقات، علوم، فرهنگ و ابزار اطلاع‌رسانی برسیم.

آنچه به عنوان گزارش کار نمایشگاه ارائه شد، نکات برجسته‌ای بود که نشان از واقعیت‌های افتخارآمیز است. با این رشد سالانه که امسال گام بلندتری برداشته شد، ما به جریان‌های دیگری پی می‌بریم که در پشت کار و در صحنه‌های دیگر عمل می‌کنند که نتیجه تلاقی مجموعه کارهای زیربنایی و روبنایی کشور، در بخش فرهنگ، تحقیق، تألیف، ادب و هنر است و ابزار کار این بخش، خودش را نشان می‌دهد.

این وضع، امید ما را به آینده نیرومندتر می‌کند و نشان می‌دهد که این حرکت تکاملی پایدار و ریشه‌دار است. همانند شجره مقدسی که ریشه در اعماق فرو برده است و شاخه‌ها را به آسمان می‌فرستد و برای جامعه بر و بار می‌آورد.* تحقیقاً ده‌ها میلیون نظر به این نمایشگاه دوخته است که سرنوشت خودشان را با این حرکت علمی و فرهنگی کشور و جهانی مرتبط می‌دانند و خواسته‌های خودشان را در این نمایشگاه جستجو می‌کنند که انشاءالله پیدا کنند.

خدمات خوبی که این نمایشگاه در سال‌های گذشته عرضه کرده و امسال برای ناشران شرایط مساعدتری را فراهم کرده، باعث شده است که نمایشگاه ما جامع‌تر، مؤثرتر و مفید برگزار شود. حضور انبوه ناشران خارجی با حدود 40 هزار عنوان کتاب که همگی آنها از سه سال به این طرف تألیف شده‌اند، واقعاً دریچه‌های بسیار باارزشی را برای مردم ما به جهان خارج و به مراکز تحقیق و تألیف و تلاش‌های فرهنگی و علمی دنیا باز می‌کند. چنین مجموعه ارزشمندی را یک جا و زیر چند سقف در اختیار دانش دوستان گذاشتن، خدمت باارزشی است. بنده از ناشران خارجی که زحمت حضور در این نمایشگاه را تحمل کردند، صمیمانه تشکر می‌کنم و امیدوارم که آنها با دیدن خدمات مناسب در این نمایشگاه تشویق شوند که در سال‌های بعد از این هم وسیع‌تر و نیرومندتر حضور یابند.

به لطف خداوند، بخش داخلی هم از یک جهش قابل ستایش برخوردار است. حدود هزار ناشر با 35 هزار عنوان کتاب، رقم افتخارآمیزی است که کتاب‌های جدید و قابل استفاده، با کیفیت‌های بهتر چاپ می‌شود.

خبر رشد 5/18 درصدی چاپ کتاب، علامت بسیار خوبی برای مردم است. در بخش‌های دیگر این رشد را نداریم. مجموعه تولید ناخالص ما معمولاً بین پنج تا شش درصد رشد دارد و بخش‌های موفق‌تر کمی بیشتر از این رشد می‌کنند. اما در کتاب و مطبوعات این رقم، رشد سریعی است که در مسابقه پیشرفت جلو افتاده‌اند. واقعاً خبری بسیار خوشحال‌کننده و نشان از توجه ویژه مردم و مسئولان ما به بخش علم و فرهنگ است که طبیعتاً هم باید این‌گونه باشد. ما از پیش منتظر این جهش بودیم.

وقتی دانشگاه‌ها را توسعه می‌دادیم که امسال به حدود 5/1 میلیون دانشجو در سال رسیدیم، وقتی مدارس را به روستاها و اعماق محیط‌های عشایری ‌بردیم و امروز نزدیک 20 میلیون دانش‌آموز و فرهنگی در کشور وجود دارند، وقتی برنامه سنگینی در جهت سوادآموزی و رفع جهل و بی‌سوادی در کشور پیاده کردیم، انتظار این را داشتیم که تقاضای کتاب و نشریات در کشور افزایش پیدا کند که الان بهار این انتظار را می‌بینیم و در طلیعه این حرکت هستیم.

بی‌شک این موج عظیم دانش‌آموزی که به تدریج متقاضی کتاب‌های غیرکلاسیک هم خواهد شد، دنیای نشر، چاپ، ترجمه، تألیف و تحقیق را تقویت می‌کند. می‌دانیم که اساس این کار، تشنگی علمی و تقاضاست. اگر جامعه ما این تشنگی و تقاضا را نداشت، ناشران، مؤلفان و مترجمان را با صور دیگر نمی‌توانستیم به این محیط مقدس بیاوریم. مهمترین اتفاقی که افتاده، این است که با رشد علم، دانش، فضل و تحصیل، تقاضای کتاب و مطبوعات در کشور بالا رفته و این تقاضا روزافزون است. بازاری است که واقعاً به طور جهشی تقاضای بیشتری را در آینده خواهد داشت.

نکته دیگری که منتظر آن هستیم تا اتفاق بیفتد، این است که با تجربیات علمی و سازندگی کشور که در بخش‌های مختلف کشور اتفاق افتاده است، مشتاقان فراوانی در کشورهای جهان سوم به ایران نگاه و از تجربه ما استفاده کنند.

الان در همه زمینه‌های علمی، آموزشی، فرهنگی، صنعتی، اقتصادی و فنی مراکز فراوانی در جهان که اکثریت دنیا را تشکیل می‌دهند، علاقمند هستند از تجربه ایران استفاده کنند و برای ما این ملموس و محسوس است.

محققان و ناشران ما باید خودشان را برای جواب این تقاضایی که میدان خارجی و فضای جهانی دارد، آماده کنند که این زمینه در ایران کاملاً تازه است. در گذشته همه همت‌ها این بوده است که از بیرون برای ما علم، تجربه، تکنولوژی و چیزهایی از این قبیل بیاورند و آنهایی که می‌خواستند بیاورند، به دنبال بازار در ایران بودند. الان این جریان دارد متعادل می‌شود و بعدها معکوس می‌شود که ما باید به فکر عرضه تجربیات به دنیا باشیم. فارغ‌التحصیلان فراوان دانشگاه‌ها، فضاهای جدیدی را در بیرون از ایران جستجو می‌کنند و ارباب مطبوعات و ناشران ما باید پشتوانه حرکتی باشند که تازه دارد آغاز می‌شود.

نکته دیگری که روی آن باید تأکید کنیم، فضای باز کشور است که ما احتیاج داریم یک مقدار فضای منصفانه علمی، تحقیقی و اندیشه خلاّق و فعال را در داخل جامعه‌ تقویت کنیم. به هر اندازه که موفق شویم به اهل نظر میدان بدهیم که بتوانند اندیشه خودشان را به صور مختلف در جامعه مطرح کنند، ما این بخش را تقویت کرده‌ایم و نباید نگران عوارض این‌گونه کارها باشید. چون سازندگی انسان و تقویت انسان‌های نیرومند، عالم، متفکر و دانشمند کردن جامعه و آگاه بودن مردم بهترین وسیله حفاظت، حراست، استقلال و پایداری جامعه است. در گذشته جوامع دچار جهل و خرافات، همیشه صید متجاوزان و انحصارطلبان خارجی شده‌اند و کمتر، جامعه آگاهی صید آنها شده است. آنها دنبال محیط‌های جاهل می‌گردند تا افکاری که خودشان می‌خواهند، تلقین کنند. محیط‌های دانش و سواد، چشمان باز و سینه‌های آگاه نمی‌تواند محل فرود افکار انحصارطلبانه و استعمارگرانه زورگویان دنیا باشد. جهل همیشه سرباز استکبار بوده‌ و علم همیشه مدافع جامعه عالم بوده و در آینده هم چنین است.

بنابراین یکی از بهترین خدمات متولیان آموزش، فرهنگ و امور اطلاع‌رسانی این است که فضا را به‌گونه‌ای بسازند که اهل نظر و نیروهای خلاق تشویق شوند که فکر کنند و اندیشه‌های خودشان را به دیگران بدهند. البته ممکن است در چنین محیطی افکار اشتباهی هم وجود داشته باشد، ولی جامعه آگاه خودش فکر و راه صحیح را انتخاب می‌کند.

بنده باید از وزارت ارشاد که امسال این برنامه خوب نمایشگاه غنی را تنظیم کردند و از کسانی که زحمت کشیدند و با تلاش خودشان این نمایشگاه را غنی کردند، صمیمانه تشکر کنم. باید به مؤلفان، محققان و مترجمان عرض کنم که آینده بهتری در افق کار شما می‌بینیم. بنده خودم یکی از شما هستم و قبل از اینکه مسئولیت اجرایی و قبل از آن مسئولیت تقنینی و به طور کلی حکومت‌داری بگیرم، هویت اصلی‌ام از همین بخش تألیف، تحقیق و نشر است.⁽²⁾ این فضای مقدس را به خوبی می‌شناسم و به این فضا عشق می‌ورزم و هیچ وقت خودم را از این فضایی که همیشه برای من جاذبه داشته است، جدا نکرده‌ام.

سعی شده است ابزار کار در کشور تا آنجا که مادی است، فراهم شود. امسال ما از متصدیان این بخش در ابزار کارشان خیلی کم جز در یک مورد که کمبود نقدینگی است، شکایت داشتیم که آن هم در سیاست کلی مهار تورم یک مقدار محدودیت به وجود می‌آید، چون در سال‌های جنگ و بعد از آن نقدینگی کشور را بیش از حد زیاد کردیم و دو سه سالی است که از این جهت و به خاطر مهار تورم برنامه‌های ریاضت‌کشی داریم که بحمدالله به هدفمان رسیده‌ایم و تورم را مهار کرده‌ایم و الان می‌توانیم فضای بهتری برای کمک به نقدینگی ناشران و ارباب مطبوعات داشته باشیم. به خصوص که در سال گذشته مقدمات این کار را فراهم کردیم. به عنوان مثال تبصره‌هایی که محدودیت‌هایی داشت، مثلاً وثیقه‌های مشکل می‌خواستند و یا در قانون شرط شده بود که باید از لحاظ اقتصادی قابل قبول باشد، این شرط‌ها را از محیط نشر و فرهنگ حذف کردیم تا دست فرهنگی‌ها - که معمولاً کارشان اقتصادی صرف نیست و گاهی اصلاً اقتصادی نیست و کار خاصی است- باز باشد و بتوانند آسان‌تر به این امکانات دسترسی پیدا کنند.

چندین کارخانه کاغذ را در خوزستان در دست خرید و ساخت داریم که انواع کاغذها را خواهیم ساخت. کارخانه بزرگ کاغذ را در مازندران داریم که همین الان کار تولیدش را شروع کرده است و به تدریج این کاغذها به بازار خواهند آمد. برطرف کردن کمبود تکنولوژی چاپ در کشور- البته چاپخانه در کشور فراوان است- که ما تکنولوژی ساخت چاپخانه و ماشین‌های پیشرفته چاپ را هنوز تأمین نکرده‌ایم، در دستور کار قرار گرفته و امیدواریم تمام ابزار مادی موردنیاز شما، در داخل کشور تأمین شود و به خودکفایی برسید. سرمایه اصلی این کار مغزهای متفکر و انسان‌های اندیشمند هستند که بحمدالله با غنای فرهنگی و با سابقه چند هزار ساله تمدن در کشور، حتماً آثار آن در وجود فرد فرد ایرانی جلوه‌گر می‌شود. امیدواریم با این سرمایه خوب انسانی و ابزاری که به تدریج کامل می‌شود، جهش مطلوبی را در بخش فرهنگ، نشر، تألیف، اطلاع‌رسانی و آگاهی مردم داشته باشیم و بتوانیم به کشورهایی که دلشان می‌خواهد از طریق ما به این ابزار برسند، کمک کنیم. شما را به خدا می‌سپاریم و انشاءالله همگی از این نمایشگاه به خوبی استفاده کنیم.

                والسلام علیکم و رحمه الله