سخنرانی آیت الله هاشمی رفسنجانی در دیدار مسئولین دانشگاه آزاد اسلامی- واحد آمل

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمدلله والسلام علی رسول الله و آله

از اینکه امسال توفیق پیدا کردیم تا در دانشگاه بزرگ آمل باشیم، خداوند را شکر می‌کنیم. ضمن اینکه آشنایی با همکاران و مدیریت این دانشگاه، امتیاز خوبی بود که به آن دست پیدا کردم.

با صحبت‌هایی که آقای دکتر صفانیا کردند، با کلیات و وضعیت دانشگاه بیشتر آشنا شدم. البته قبلاً بخشی از آن را در گزارش‌های ایشان دیده بودم. نکته‌ای که آقای دکتر درباره توسعه بیشتر دانشگاه و جذب دانشجویان مطرح کردند، برای من تازگی داشت. لذا الان نمی‌دانم واقعاً مانع کارشان چیست. وقتی شما فضای به این خوبی دارید، چرا تا به حال این کار را انجام ندادید؟! اگر فرض بر این باشد که این قدر متقاضی تحصیل دارید، پس چرا برای افزایش ظرفیت دانشگاه کاری صورت ندادید؟! شما یک مقدار راجع به این سؤالات توضیح دهید و بعد صحبت خواهم کرد.

○ خدمتتان عرض کننم یکی از موانع توسعه دانشگاه آیت‌الله آملی، این است که ما در گذشته در خصوص افزایش رشته‌ها مسئولیتی نداشتیم. چون تمام این مجوزها را سازمان مرکزی دانشگاه آزاد صادر می‌کرد. اما الان مسئولیت این کار بر عهده وزارت علوم است. آنها هم فیلترهای متعدد و خیلی سختی مثل ضرورت داشتن 3 تا 5 عضو هیأت علمی را گذاشتند. ما الان در رشته مکانیک، 9 عضو هیأت علمی داریم. اما از زمانی که من به این دانشگاه آمدم تا به امروز، موفق به کسب اجازه ایجاد این رشته نشدیم.

الان عمده مشکل ما، بحث گسترش رشته‌های دانشگاهی است. استحضار دارید جمعیت شهر آمل نزدیک به 600 هزار نفر است و فاصله آن تا تهران، 180 کیلومتر می‌باشد. لذا به لحاظ موقعیتی، از موقعیت خوبی برخورداریم. اما فیلترهای وزارت علوم، مانع گسترش و توسعه شدند. الان 4 دانشکده ما، ساختمان مجزا دارند. حتی آقای دکتر جاسبی در بازدید آخر خود فرمودند که این دانشگاه می‌بایست 20 هزار دانشجو داشته باشد. الان مثلاً برای یک رشته، ما حدود 3000 داوطلب داریم که در کنکور شرکت می‌کنند. اما ما حداکثر می‌توانیم 70 تا 80 نفر از آنها را جذب کنیم.

· آقای دکتر جاسبی در گزارش بازدید و افتتاح این دانشگاه، خیلی از اینجا تعریف کردند و گفتند زمینه توسعه خیلی زیادی دارد. به گونه‌ای که در آینده می‌تواند یک دانشگاه بسیار پیشرفته باشد. لابد قبلاً تا این حد از وضع اینجا مطلع نبودند.

در خصوص مسئله اشتغال که مطرح کردید، تا آنجایی که من اطلاع دارم. علی‌رغم اینکه دولت با آقای دکتر جاسبی و دانشگاه آزاد، خیلی سازگار نیست، اما آقای دکتر دانشجو که تا این اواخر عضو هیأت امنای دانشگاه بودند، گویا به آقای دکتر جاسبی گفتند که در مورد افزایش رشته‌ها، مشکلی ندارند. ما شاید بیش از هر دوره ای، در همین چند سالی که آقای دکتر دانشجو وزیر علوم بود، رشته گرفتیم. بنابراین فکر می‌کنم اگر به همین روال باشد، از آن جهت مشکلی نخواهیم داشت.

از لحاظ توسعه، معمولاً دانشگاه‌ها خودشان با امکانات محلی، وام و امثالهم، به کارشان توسعه دادند. لذا الان مشکل شما در خصوص افزایش رشته‌ها و سخت‌گیری‌هایی که اخیراً گرفته می‌شود، قابل حل است. طبعاً ما هم مایل هستیم که برای رشته‌ها شرایطی گذاشته شود. چون نمی‌خواهیم رشته‌های ضعیفی در دانشگاه تدریس شود. الان دانشگاه آزاد به سطحی رسیده که رشته ضعیف مناسب آن نیست.

الان چه محدودیتی در تأمین اسناد و جذب دانشجو دارید؟

○ ما مشکلی در تأمین استاد نداریم. خوشبختانه تا الان نزدیک به ۱۳۵ عضو هیأت علمی جذب کردیم و تعدادی پرونده دیگر هم در حال بررسی است. الان در رشته‌های پزشکی محدودیت خیلی زیادی است. ما الان در سطح استان‌های مازندران، گیلان و گلستان، اصلاً رشته‌های پزشکی نداریم.

قرار بر این بود که در این مجموعه، واحد علوم و تحقیقات راه‌اندازی شود. ما زمین بسیار خوبی را برای این کار اختصاص دادیم، اما متأسفانه این کار هنوز انجام نشده است.

سال گذشته ما در کتابچه جهان اسلامی، مشاهده کردیم که بحث بین‌المللی شدن دانشگاه آیت‌الله آملی مطرح و به ثبت رسیده. تمام تلاش‌ها بر این است که بتوانیم انشاءالله جمعیت دانشجویی را در آمل افزایش دهیم.

· در مورد مطلب آخری، مطمئن هستم که هیأت امنا در جلسه اخیر خود، بحث بین‌المللی شدن دانشگاه آیت‌الله آملی را به تصویب رسانده است. در مورد تأسیس واحد علوم و تحقیقات، همان طوری که گفتید سیاست دانشگاه آزاد بر این است که در هر استان یک واحد علوم و تحقیقات راه اندازی شود. ولی استثناهایی در آن وجود دارد. یعنی در بعضی از استان‌ها، دو واحد هم تأسیس شده و در بعضی استان‌ها نیز واحد علوم و تحقیقات از مرکز به شهر دیگری که رشته‌های بیشتری دارد، منتقل شده. مثلاً در خراسان رضوی، این واحد در نیشابور تأسیس شده. البته مانعی ندارد در مشهد هم یک واحد دیگر تأسیس شود. اما به خاطر اینکه آنها آماده نبودند، این کار انجام نشده. ولی در نیشابور چون مردم هم زمین دادند و هم اینکه مقدمات کار را فراهم کردند، این واحد راه اندازی شده است.

بنابراین فکر می‌کنم الان مانع اساسی برای تأسیس واحد علوم و تحقیقات در اینجا وجود ندارد. بالاخره باید ظرفیت استاد در اینجا توسعه پیدا کند. لذا می‌بایست نیروهای مناسب این کار را جذب کنید.

در خصوص ایجاد رشته‌های جدید، وقتی به تهران برگشتم، صحبت می‌کنم تا این کار را سریع‌تر انجام دهند. در مورد رشته پزشکی، اگر این قدر موردنیاز باشد، قاعدتاً باید به شما بدهند. من چون سوابق این‌گونه چیزها را در ذهن ندارم، الان نمی‌توانم در مورد آن صحبت کنم. اما وقتی برگشتم، حتماً این موضوع را پیگیری خواهم کرد.

به هر حال با این ظرفیت فضایی و جای مناسبی که دارید و نزدیکی دانشگاه به تهران که امتیاز خوب دیگری است که شما دارید، قاعدتاً نباید مشکل خاصی داشته باشید. ضمن اینکه اسم آیت‌الله آملی برای اینجا مهم است. چون شهر آمل، یک شهر باسابقه خیلی خوب است که مورد توجه شخصیت‌های ایران بوده و هست. من فکر می‌کنم خود این، جاذبه خاصی دارد. به علاوه آقایان لاریجانی، هم امکاناتی دارند و هم علاقمند به توسعه این شهر هستند. لذا آنها هم به شما کمک خواهند کرد.

الان سند زمین اهدایی را به شما دادند؟

○ بله

· به هر حال در مجموع زمینه توسعه این واحد دانشگاهی، کاملاً فراهم است. منتها نظر شخصی من این است که اگر بناست اینجا توسعه پیدا کند، بیشتر به سمت مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا باشد. البته نمی‌گویم که بحث‌های دیگر نباشد، اما به نظرم شما باید همت خودتان را به این سمت به کار ببرید. چون سیاست اساسی ما در برنامه ۵ ساله، این است که دانشگاه را در مقاطع تحصیلات تکمیلی و عالی توسعه دهیم. این برنامه در هیأت مؤسس به تصویب رسیده، اما چون هنوز کامل نشده، برای شما نفرستادند. انشاءالله در جلسه بعدی، این برنامه کامل خواهد شد و در اختیارتان قرار داده می‌شود. بنابراین ما می‌بایست تعداد زیادی استاد در سطوح بالا جذب کنیم که زمینه‌های آن را هم فراهم کردیم.

رسالت مهم واحدهای علوم و تحقیقات این است که استاد تربیت کنند. ضمن اینکه قرار است هم استاد به خارج بفرستیم و هم اینکه از خارج جذب کنیم.

بنابراین حتماً باید همت خود را بر این قرار دهید که توسعه کارتان در مقاطع عالی باشد. همان گونه که عرض کردم، قاعدتاً برای ایجاد رشته پزشکی نباید مانع خاصی وجود داشته باشد. چون شما آماده هستید، بدون دریافت کمک از دولت، این کار را انجام دهید. طبعاً در صورتی که این کار انجام شود، نیاز به بیمارستان هم خواهید داشت.

به هر حال طرح خواسته‌های شما در هیأت امنا و هیأت مؤسس وجود دارد و در این رابطه مشکلی نخواهید داشت. چون توسعه دانشگاه شما با این موقعیتی که دارد، مورد توجه است.

به هر حال الان دانشگاه آزاد اسلامی در یک شرایط ویژه قرار گرفته است. از یک طرف، بعضی از عناصر در دولت و جاهای دیگر، فکر می‌کنند اینجا بزرگ و عظیم است. لذا اگر خارج از قبول دولت باشد، برای آنها مطلوب نیست. منتها این مسئله، کم کم حل شد و پذیرفتند که شائبه دولتی شدن نباید در این دانشگاه مطرح باشد و این مجموعه باید غیردولتی بماند.

الان برای دنیا کار کردن با دانشگاه‌های غیردولتی، آسان‌تر است. آنها ترجیح دادند با این‌گونه دانشگاه‌ها بیشتر همکاری داشته باشد. ایران هم به دانشگاه‌های معتبر دنیا احتیاج دارد تا بتواند با آنها تبادل فنون، علوم و تکنولوژی داشته باشد. این کار در اولویت‌های ما قرار دارد که قاعدتاً اتفاق می‌افتد و انجام می‌شود. چون ما مقدمات این کار را فراهم کردیم.

یکی از برنامه‌های ما طی سالهای آینده، این است که یک مقدار در سطح رقابت‌های جهانی وارد شویم. البته هنوز نمی‌توانیم ادعا کنیم وارد یک رقابت واقعی شدیم. ولی برای رسیدن به آن، خیلی فاصله نداریم. شرط ورود به این فضاها، این است که قبلاً با تعدادی از دانشگاه‌های بزرگ دنیا، همکاری داشته باشیم. البته ما این کار را شروع کردیم و داریم آن را توسعه می‌دهیم. مثلاً الان دانشگاه آکسفورد با تعدادی از دانشگاه‌های خوب غرب قرارداد بسته و دارند دانشجویان را به صورت مشترک آموزش می‌دهند. ما هم باید چنین کارهایی انجام دهیم.

بین‌المللی شدن این دانشگاه هم بیشتر به خاطر این است که شما در منطقه‌ای قرار دارید که از یک طرف به کشورهای قفقاز و آسیای میانه و از طرف دیگر به روسیه که در بعضی از بخش‌ها، وضع مناسبی دارد، نزدیک هستید. لذا امکان همکاری شما با آنها از جاهای دیگر، آسان‌تر است.

به هر حال اگر این دانشگاه بین‌المللی شد، می‌بایست سعی کنید از این لحاظ، زمینه‌های ارتباط علمی بیشتری با دانشگاه‌های دنیا داشته باشید تا بتوانید به صورت مشترک هم تبادل استاد و دانشجو داشته باشید و هم همایش‌ها و نشست‌های علمی برگزار کنید.

از لحاظ ادامه کار دانشگاه، گاهی به خاطر حرف‌هایی که می‌زنند، نگرانی‌هایی دیده می‌شود. اما شما اصلاً نباید نگران شوید. چون این دانشگاه اولاً آن قدر موردنیاز کشور است و ثانیاً نه تنها بار مالی بر دولت و بیت المال ندارد، بلکه در ایجاد اشتغال، پرداخت مالیات و خیلی چیزهای دیگر، به آنها کمک هم می‌کند. بنابراین کسی نمی‌تواند در محدود کردن دانشگاه، خیلی موفق باشید. البته در حد همین چیزهایی که در طول این سالها انجام دادند و برای واحدهای دور از مرکز، دلهره‌ای ایجاد می‌کنند، می‌تواند باشد. اما هر چه که جلوتر می‌رویم، برای آنها مشخص می‌شود که پایه‌های این دانشگاه از هر جهت محکم است، لذا کسی جرأت نمی‌کند چنین سازمانی را که در خدمت علم، دانش، تحقیق، مردم و شاید ملت‌های منطقه می‌باشد، ضعیف کند. اگر حسدی وجود داشته باشد، وقتی به وجدانشان مراجعه می‌کنند، طبعاً دستشان می‌لرزد. بنابراین استحکام دانشگاه را جدّی بگیرید و برنامه‌هایی را که به شما ابلاغ شود، به طور جدّی دنبال کنید. این برنامه‌ها هم مشخص است. اول، اولویت ارتقای کیفیت در همه ابعاد است.

رقابت جهانی در سطح مسائل مهم علمی است که بتوانیم حرفی برای گفتن داشته باشیم تا در محافل سطح بالای تحصیلات، مطرح شویم. لذا ما باید کار را از این دوره شروع کنیم. البته اواخر دوره می‌توانیم انتظار داشته باشیم که آثار آن روشن شود.

مسئله دیگر، بحث خودکفایی اقتصادی‌ دانشگاه است که فعلاً از طریق شهریه انجام می‌شود. البته شهریه خودش یک منبع کافی است. ما با اینکه شهریه گران از مردم نمی‌گیریم و مبلغ آن خیلی محدود است، اما وقتی هزینه‌های خودمان را با دولتی‌ها مقایسه می‌کنیم، می‌بینیم که آنها ۸ برابر ما هزینه دارند. بالاخره ما با صرفه‌جویی‌هایی که انجام دادیم، الان در این وضعیت قرار داریم.

به هر حال امسال با هدفمند کردن یارانه، هزینه‌هایی بر شما تحمیل می‌شود. ما با محاسباتی که کردیم، دیدیم تقریباً ۲۰ درصد افزایش هزینه خواهیم داشت. لذا قاعدتاً در قدم اول، می‌بایست بیشتر از قبل صرفه‌جویی کنیم. به همین خاطر، ما مصوبه‌ای در هیأت امنا گذراندیم که به شما هم ابلاغ می‌شود. البته شما چون در اینجا بیشتر به اوضاع و کارتان اشراف دارید، قاعدتاً بهتر از ما می‌توانید در این موارد تصمیم گیری کنید. مثلاً می‌توانید صرفه جویی‌هایی در مصرف سوخت و یا بعضی از موارد دیگر داشته باشید تا از این مرحله هم به خوبی عبور کنیم. این وضع مختص به ما نمی‌شود و در کل کشور این‌گونه است.

به هر حال اگر بنا باشد هزینه انرژی خانوار، صنعت و یا کشاورزی یک دفعه ۷ تا ۸ برابر شود، معلوم است که مشکلات زیادی به وجود می‌آورد. اینها تا بتوانند ماشین‌آلات، زندگی و سایر هزینه‌هایشان را با قیمت‌های جدید تطبیق دهند، حتماً یک دوره سخت را خواهند گذراند. ما در دانشگاه نیز با همین چیزها، - منتها شاید یک مقدار کمتر- مواجه هستیم. در چنین شرایطی، قاعدتاً زندگی‌ها قدری گران‌تر و هزینه‌های اساتید و کادر بالاتر می‌رود. طبعاً ما نمی‌توانیم با دولتی‌ها خیلی فاصله داشته باشیم. ضمن اینکه معمولاً غیردولتی‌ها باید حقوق بیشتری به نیروهای خودشان بپردازند. چون کیفیت کار به لحاظ زمان، جدیت و احساس مسئولیت، با دولتی‌ها فرق می‌کند. لذا اگر الان نمی‌توانیم بیشتر از دولتی‌ها بدهیم، لااقل باید در همان حد پرداخت کنیم که داریم می‌کنیم.

یکی از چیزهایی که جای خالی آن هم در دانشگاه‌های دولتی و هم دانشگاه‌های غیردولتی احساس می‌شود، این است که الان تحقیقات، پژوهش‌ها، اختراعات و ابتکارات زیاد و خوبی وجود دارد که یا در مرحله آزمایشگاهی متوقف شدند و یا تعداد کمی از آنها به مرحله نهایی رسیدند. واقعاً این مشکل در سراسر کشور جدّی است. گاهی خارجی‌ها همین تحقیقات را با قیمت خیلی کم از بچه‌ها می‌خرند و آن را در کشورشان اجرا می‌کنند. این در حالی است که ما واقعاً به این‌گونه کارها در کشور احتیاج داریم.

بنابراین اگر دانشگاه آزاد اسلامی بتواند تحقیقات دانشجویان و اساتید را عملیاتی کند، یعنی مراحل آزمایشگاهی را تمام کند، دوره مهندسی آن را انجام دهد، به پایلوت آن کمک کند. بعد از طریق شرکت‌هایی که تأسیس می‌کند، بانک‌ها را شریک کند و در نهایت با ایجاد شهرک‌های صنعتی و پایگاه‌های رشد، بتوانند آنها را به مرحله تولید برسانند. اگر زنجیره آزمایشگاه تا تولید با ضابطه قوی و با کمک دانشگاه و با صاحبان امتیاز و سرمایه گذاران خارج از دانشگاه، شکل بگیرد، احتمالاً یکی از منابع درآمد دانشگاه می‌شود. در عین اینکه جاذبه بسیار زیادی برای دانشجویان به وجود می‌آید.

من فکر می‌کنم یکی از جاهایی که می‌توانید از آن به خوبی استفاده کنید، ارتباط با فارغ التحصیلان است. فارغ التحصیلان دانشگاه آزاد، الان در خیلی از جاهای کشور به عنوان مدیر یا مسئول حضور دارند، خیلی از آنها در خارج از کشور هستند، بعضی از آنها اهل کارند، ثروتمندند و یا صاحب صنعتی هستند.

بنابراین شما باید به گونه‌ای با فارغ التحصیلان دانشگاه آزاد که الان تعدادشان به ۵/۳ میلیون رسیده، ارتباط برقرار کنید. البته کار اصلی آن شده و ما الان کانون فارغ التحصیلان را داریم. ولی به هر صورت ما باید از راههای مختلف و با ذوق، سلیقه و ابتکاری که خود شما در شهرستان‌ها دارید، این رابطه را با سرمایه خارج از دانشگاه برقرار کنید که هم طرح‌های دانشگاه به نتیجه برسد و هم منابع جدیدی برای دانشگاه به وجود آورد.

مسائل سیاسی و فرهنگی، مسائل بسیار مهمی هستند. الان دارید می‌بینید با ارتباطات موجود و شاه‌راههای اطلاعاتی که در اینترنت و ماهواره‌ها به وجود آمده، اطلاعات علمی، اقتصادی و سیاسی، خیلی سریع منتقل می‌شوند. طبعاً در چنین شرایطی، مطالبات و خواسته‌های به حق مردم هم بالا می‌رود. الان مردم و به خصوص جوانان، حاضر نمی‌شوند زندگی اجتماعی و سیاسی‌شان، مثل گذشته باشد. بنابراین ما باید خودمان را به شکلی آماده کنیم که با تقاضاهای مردم، فاصله زیادی نداشته باشیم.

حوادثی که اخیراً در منطقه اتفاق افتاده، واقعاً خیلی هشداردهنده و خوشحال‌کننده است. کشورهای مصر، لیبی، تونس و یمن، مثل ایران نبودند. اولین بار ما مشروطه را به منطقه آوردیم. ما اول انقلاب مردمی را به منطقه آوردیم. ایرانی‌ها همه این کارها را کردند. اما الان داریم می‌بینیم که آنها در منطقه، حسابی فعال شدند. مردم در تمام منطقه به صورت زنجیره‌ای دارند قیام می‌کنند و حقوق خود را مطالعه می‌کنند. سرمایه اصلی این حرکت، همان اطلاعات، آگاهی و بیداری است.

بنابراین ما باید در دانشگاه آزاد اسلامی سیاست قناعت و اقناع را در پیش بگیریم. اگر بخواهیم با مقررات آنها را ساکت کنیم و کارمان را پیش ببریم، جواب نمی‌دهد و موقتی است، چون در نهایت یک جا سرباز می‌کند. لذا شما اساتید و کسانی که مسئولیت ارشاد و جوانان را بر عهده دارند، باید خیلی آماده پاسخگوی انتقادات باشند تا یک فضای خوب و سالم بر دانشگاه آزاد اسلامی حاکم شود.

به لحاظ فرهنگی هم به خاطر وجود ماهواره‌ها، اینترنت و سایت‌ها، خطر لغزش جوانان کم نیست. حضور وسیع خانم‌ها در سطوح دانشجویی، خودش یک مسئله جدید در کشور است. چون ما هیچ وقت، چنین شرایطی را نداشتیم. لذا از این جهت، شما باید بخش‌های فرهنگی و استدلالی دینی قوی داشته باشید تا بتوانند این بچه‌ها را مطمئن و قانع کنند که دستورات اخلاقی، عقیدتی و عبادی ما، چیزهای تحمیلی نیست و همه آنها قابل اثبات و اقناع است.

من فکر می‌کنم یکی از وظایف بزرگ شما اساتید و مدیریت دانشگاه این است که سعی کنید هم فضای دانشگاه از بُعد سیاسی، فرهنگی و عقیدتی فضای آزاد باشد و هم از لحاظ محتوا و مسائل فنی، افراد نیرومند و آگاه در اختیار داشته باشید.

ارتجاع، سرکوب و تحمیل، اگر الان جواب هم بدهد، موقتی است و نمی‌شود روی آن حساب کرد. آدم هر وقت منابع خبری را نگاه می‌کند، پر از این‌گونه چیزهاست. مخصوصاً در دنیای اسلام، به خاطر احساس حقارتی که بین مسلمانان در مقایسه خودشان با دیگران به وجود آمده، این عقده‌ها بیشتر باز شده و دارد همین طور جلو می‌رود.

من از آقایان خواهش می‌کنم به این مسئله نیز توجه داشته باشند. ما هم در جهت بهبود آن به شما کمک می‌کنیم. انشاءالله در سفر بعدی که اینجا آمدیم، همه خواسته‌های شما عملی شده باشد.

از ملاقات و آشنایی با شما بسیار خوشحال شدیم. انشاءالله همیشه در کارهایتان موفق باشید.

والسلام علیکم و رحمه الله