سخنرانی آیت الله هاشمی رفسنجانی در درباره کارهای فرهنگی دولت در دوران سازندگی

بسم‌اللّه الرحمن‌الرحیم

امروز از دیدن این مجموعه شریف و مقدس لذت بردم. جناب آقای طبسی با اظهاراتشان در مقابل خود من، ما را شرمنده کردند؛ در حالی که من در گشتی که امروز در این مجموعه فرهنگی داشتم، سخت تحت تأثیر کارهای بزرگ اینجا هستم.

شنیدن این حرف‌ها برای من که خیلی خودم را در این جمع، کوچک می‌دانم یک مقداری گران است. فکر می‌کنم با محبتی که دارید، خیلی بیشتر از آن چیزی که من استحقاقش را دارم، فرمودند.

من در دو نکته چند دقیقه‌ای وقت شما را می‌گیرم: ۱ ـ در مورد کارهای فرهنگی آستان‌قدس، ۲ ـ در مورد مسائل فرهنگی کلّ کشور.

آنچه که امروز در مرور بخشی از کارهای شما دیدم، حقیقتاً جای قدردانی و خوشحالی را برای ما باز کرد، خیلی کار بزرگی بنیان‌گذارده می‌شود و امید زیادی نسبت به‌آینده داشت، گر چه تا امروز هم کارها بسیار زیاد است.

در جای دیگر چنین مجموعه ارزشمند فرهنگی و دینی با ویژگی‌هایی که اینجا جمع شده، نمی‌بینیم، کار فرهنگی و علمی در داخل کشور خیلی زیاد است. قم مرکز است و همه چیز در آن جا هست. اما در سایه امام رضا و ویژگی اینجا و سرمایه‌ای که برنامه‌ریزی تنظیم شده، مهم است و امروز آثارش را دارد نشان می‌دهد و آینده‌ای که در این طرح‌های بزرگ می‌بینیم و شرایطی که مشهد دارد، نسبت به‌همه شهرهای ایران اینجا را ممتاز کرده و حقیقتاً امیدواریم که در دنیا برای همه مردم مسلمان، مرکزی آشنا و راه استفاده از اینجا برایشان باز باشد.

البته شخص آیت‌اللّه طبسی حقیقتاً سهم بزرگی دارند و نقش اساسی داشتند این آثار را من می‌بینم از لحظات اول ورود در مسائل اجتماعی و فرهنگی مشهد متوجه وجود ایشان می‌شویم که نقش مؤثری دارند. که طلبه‌هایی که دوران خفقان و گرفتاری‌ها را که هیچ کس نمی‌توانست نفس بکشد، یعنی جرأت نمی‌کرد نفس بکشد به یاد ندارند، نمی‌دانند ایشان و رهبر عظیم‌الشأن انقلاب، مشهد را تبدیل به‌یک مرکز حساس مبارزات و هدایت کرده بودند. واقعاً مشهد آن موقع از قم پیش ما بود. در دوران خفقان از طلبه‌هایی که اینجا تربیت می‌شدند و به تهران و قم می‌آمدند خیلی بهره بردیم.

این‌طور چیزها را نیروهای جوان نمی‌دانند یا کم می‌دانند یا چیزی شنیدند. ادامه آن افکار این است که امروز داریم اینجا می‌بینیم. خوب بود در بازدید دو ساعته از کتابخانه کمی صبر کنیم و توضیح بخواهیم و استفاده کنیم. چنین فرصتی نبود. این کتابخانه عظیم‌است. این مجموعه نفیس مملو از اسناد گرانبهاست. در ساختمان مناسب آن همه نیازهای فرهنگی مجهز شده و نیروهای خوبی در آن جمع شدند. دو هزار عنوان کتاب دارید که تقریباً همه ارزشمند است، این پیام دارد و کار مهمی را انجام داده‌اید به این ارقام نگاه کنید چون حرکت فرهنگی وسیعی در کشور است، این‌ها به چشم نمی‌آید.

امّا کمی به عقب برگردیم و ببینیم در حوزه‌های علمیه چه داشتیم الان چه داریم. در این صورت می‌توانیم ارزش کار را بفهمیم. توجه به‌ابزار پیشرفته که امروز در اطلاع‌رسانی و چاپ و همه مواردی که در فرهنگ امروز به کار می‌گیریم، این در حال انجام است. خوشبختانه آستان قدس یک ذخیره الهی است که در اختیار این قطعه تاریخ ما گذاشته شده‌است. خیلی از مردم آن روزهایی که این چیزها را وقف می‌کردند نمی‌دانستند چه می‌شود. جای مطمئنی مثل بارگاه امام رضا (ع) پیدا کرده بودند و اموالشان را از خودشان جدا می‌کردند و می‌دادند.

در گذشته بد استفاده می‌شد. دورانی بود که طاغوت بر اموال امام رضا (ع) فرمانروایی می‌کرد. من خیلی از گذشته‌ها نمی‌دانم. ولی تا آنجایی که اطلاعات من نشان می‌دهد، هیچ وقت مشهد و آستان قدس این شرایط را نداشته است. برای اولین بار است که برنامه‌های وسیع فرهنگی، آموزشی و تحقیقاتی با پشتیبانی کارهای درست اقتصادی که آنها هم جنبه فرهنگی دارند در حال انجام است که وجود چنین مرکزی در دنیا حجّت بزرگی بر ما است. اگر این نعمت خداوند را خوب نشناسیم و خوب بهره‌گیری نکنیم، باید در آینده جوابگو باشیم.

معلوم است که هنوز در مسیر هستیم. همین شکل مجموعه آستان قدس را نگاه می‌کنیم، نشان می‌دهد که ما در مسیر هستیم و حتی نیمه راه هم نیستیم. در بخش‌های اول راه هستیم. ولی کار شروع شده و ادامه پیدا می‌کند. سرمایه اصلی آن شما هستید که باید این کار را پیش ببرید.

نکته‌ای که قدری وسیع‌تر است، در مورد کل کشور است. آستان قدس مزیت‌هایی دارد که بقیه مراکز فرهنگی ندارد. واقعاً این حرکت فرهنگی سراسری است و کشور ما دارد این حرکت را تجربه می‌کند و این روزها یک قضاوت نادرستی در جامعه است. نمی‌دانم از کجا پیدا شد. کم و بیش شایعه شده و همه هم می‌گویند، که در کشور کار فرهنگی به‌اندازه کار اقتصادی نشده است. این از آن قضاوت‌های نادرست است. اگر نگوییم اغراض شومی پشت سر این حرف است، حقیقتاً جهل و بی‌اطلاعی است. نباید از این نعمت خداوند در این دوران انقلاب به‌این آسانی بگذریم. البته ناامید نشدیم. هنوز نیازمندیم. این در همه بخش‌ها است. اقتصاد هم همین‌طور است. سیاست هم همین‌طور است. فرهنگ هم همین‌طور است. خیلی کار مانده که باید انجام بدهیم. اما وقتی می‌گوییم به این بخش کم‌توجهی شده، به نظرم این یک ظلم در قضاوت تاریخی است.

واقعاً حرکت‌های فرهنگی در کشور ما شاخص‌ترین است. اصلاً خود انقلاب یک حرکت فرهنگی است که همه جامعه ما را تحت تأثیر قرار داده و ادامه این روحیه فرهنگی مسئله بسیار مهمی است که مثل دانه‌های زنجیری تسبیح با یک بندی به‌هم وصل می‌شود. تاریخ ما با این روحیه مهم است که از همه دوران‌ها جلوتر است و در مسیر کمال پیش می‌رود.

از اینکه بگذریم، کارهای سخت‌افزاری انجام شده در بخش فرهنگ در هیچ انقلابی سابقه ندارد. بخش آموزش که واقعاً همه‌گیر شده و واقعاً مردم دارند باسواد می‌شوند. خانم‌ها را که در خانه‌ها حبس بودند، امروز به‌دانشگاه‌ها و مدارس و محیط‌های فرهنگی کشاند. قبلاً نصف جامعه ما اینطوری بودند. تعداد بی‌سوادهای فوق‌العاده زیادی که بودند به‌تدریج دارد در کشور کم می‌شود. از پنجاه درصد به ۲۰% در صد رسیدند، آن هم در سنین بالا که رسیدن به آنها مشکل است. به روستاها و اعماق مناطق محروم مدارس و دانشگاهها رفته است. یک میلیون و نیم دانشجو دارند این مراحل را می‌گذرانند. کتابخانه‌ها از همه جا سر درآوردند. آستان قدس چهارده کتابخانه دارد و هزاران کتابخانه که در همه جای کشور تأسیس شد.

بخش بولتن و مجلات بماند که مسئول این بخش کتابخانه آستان قدس گفت: ۱۱۰۰ عنوان مجله و روزنامه به دستشان می‌رسد که در تنظیم فهرست هستند. خیلی رقم بزرگی است. فکر می‌کردم کمتر از این است. انواع بولتن‌های داخلی و اختصاصی انعکاس دهنده مسائل فرهنگی است. صداوسیما هم الان یک نهاد فرهنگی است که از صبح تا شب دارد مسائل فرهنگی، مسایلی که ما و انقلاب دنبال آن هستیم را اشاعه می‌دهد. هنر و هنرمند در کشور زیاد شده است، جوانان، بچه‌ها و بسیجی‌ها مشغول کارهای فرهنگی هستند.

هیچ وقت ایران و هیچ جای دنیا این‌طوری نبود. شعرا و نویسندگان زیادی در بخش فرهنگی کار می‌کنند. به غیر از مدارس و دانشگاه که تشکل رسمی دارد، فرهنگ عامه، هم رشد کرد. حوزه‌های علمیه با این وسعتی که پیدا کرد. - شما در مشهد خودتان دارید می‌بینید و جای‌های دیگر هم همین است - مساجد در همه جا ساخته می‌شود، در روستاهایی که مسجد نداشتند، در راهها و مسیرها دارند، مساجد می‌سازند، هزینه‌ای که امروز برای مسائل فرهنگی می‌شود خیلی رقم درشتی است، آن هم همه جهت‌دار است و عمده‌اش هم همین است.

به علاوه حضور آقایان علما در مدارس و دانشگاه‌ها، کارخانه‌ها، ارتش، سپاه، ادارات، نماینده‌های رهبری و عقیدتی سیاسی مشهود است. اصلاً نمی‌شود گفت: گوشه‌ای از کشور هدایت فرهنگی است. هر کس که می‌خواهد بهره‌گیری بکند، می‌تواند از هر نوع آثار فرهنگی - مکتوب و غیرمکتوب - استفاده بکند، باید خداوند را به‌خاطر شرایطی که برای کشور پیش آمده است، شکر کنیم. البته شرایطی پیش آمده است که خیلی‌ها حرف دارند. شاید گلایه‌ها هم از همانجا شروع می‌شود. چون فرهنگ مثل بقیه امور یک متولی و مسائل خاصّ و حساب شده‌ای ندارد. یک حالت بسیج عمومی است که دارد حرکت می‌کند. حال در آن بخش‌های دیگر، شرایطشان مشخص است و کسی هم نمی‌تواند بگوید نیست. الان تخصص‌ها و نیازهای داخل کشور را خودمان تأمین می‌کنیم. کم به‌خارج می‌فرستیم و از خارجی‌ها کم استفاده می‌کنیم. این‌ها روشن است. در مورد آن نمی‌توانیم حرفی بزنیم. همه آمار و ارقام است.

اما وقتی فرهنگ عمومی مطرح می‌شود، هر کسی یک جوری فکر می‌کند، مثل نگاه‌های مختلف و خواسته‌های مختلف است. اصول مدونی برای بحث‌های فرهنگی مثل فقه و تاریخ و ریشه‌های دیگری که در دانشگاهها تدریس می‌شود، نیست. بعضی‌ها فکر می‌کنند به فرهنگ توجه نشد که این را باید روزی حل بکنیم. اما حرکت علمی جامعه ما به طرف فرهنگ، معنویت، اخلاق، عرفان، مبانی اسلامی، انقلابی، حفظ روحیه‌های انقلابی مردم، آگاهی مردم و رشد مردم خیلی مشهود است من ایران را از فرهنگی‌ترین جوامع جهان می‌شناسم.

اگر به بعضی از کشورهای عربی بروید، متوجه می‌شوید. مردم متدین هم هستند. در مصر، عربستان، پاکستان و بنگلادش مردم متدین هستند و اسلام را دوست می‌دارند، امّا تفکرات مردم آنها با مردم ما خیلی تفاوت دارد. هم علما و هم توده مردم فرق دارند. وقتی با آنها مواجه می‌شویم، می‌بینیم اصلاً اینجا چیز دیگری است. یک طبقه ممتاز با یک تفکر عالی اسلامی، اهداف بسیار متعالی و با روحیه‌های انقلابی به میدان آمدند.

بی‌خودی نیست که قدرت‌های استکباری اینقدر نسبت به ما حساس هستند. اگر از لحاظ صنعت، اقتصاد و دانشگاه نگاه بکنیم، می‌بینیم با کشورهای پیشرفته خیلی تفاوت داریم و آنها خیلی از ما جلو هستند. ژاپن، فرانسه، آمریکا، روسیه و کشورهای دیگر قدم‌های بزرگی در علوم روز برداشتند و چیزهای زیادی دارند. این حساسیتی که روی ایران پیدا شده، به‌خاطر محتوای فرهنگی آن است. آن هم فرهنگی مترقی و بالنده و روبه پیش، با افکار انسان‌ها و آرمان‌های بلند سیاسی - اجتماعی و دید وسیع جهانی و پرهیز از تنگ‌نظری‌های قومی و جغرافیایی و دیدن منافع کل بشر در یک افق. مسائل بسیار مهمی دارد در جامعه ما اتفاق می‌افتد، که محتوای فرهنگی دارند.

لذا فکر می‌کنم اینهایی که به فرهنگ نق می‌زنند، کار خوبی نمی‌کنند. عیبی ندارد که طلبکاری بکند، عیبی ندارد اصرار بکنند که بیشتر برسیم، امّا اینکه خودمان را کم بگیریم، ضرر می‌زند و روحیه‌ها را تضعیف می‌کند.

حتماً باید حالت بالندگی و توفندگی و تهاجم را در دنیای نیازمند فرهنگ اصیل اسلامی حفظ و تقویت بکنیم و در مقابل بعضی از پدیده‌های کذایی که در اطراف ما است. خود باختگی نداشته باشیم.

به هر حال امیدوارم که در آینده خیلی نزدیکی ببینیم که این مجموعه خوبی که شما طراحی و اجرا کردید، و تا اینجا موفق بودید، در خدمت فرهنگ باشد.

نمونه‌اش همین نمایشگاه است که خیلی چیزها را می‌فهماند. اینجا را که می‌بینی می‌فهمی که کارها مبنایی و اصولی است و دارد پیش می‌رود. امیدوارم با جایگاه مناسب و مورد استحقاق این مرکز انوار الهی دراطراف شمع وجود حضرت ثامن‌الحجج، به آن اهداف مقدسی که ترسیم کرده‌اید برسید و انوار اینجا بتواند همه جای جهان را تحت پوشش قرار بدهد و صمیمانه تشکر می‌کنم.

از آنچه که دیدم، خیلی لذت می‌برم و وقتی که اینجا را دیدم تا مدتی هر وقت یادم می‌آید، خوشحالم. تا چیز جدیدی پیدا شود و این دیدنی‌ها را فراموش کنم.

 والسلام علیکم و رحمه الله