سخنرانی آیت الله هاشمی رفسنجانی در جمع مسئولین و مدیران سازمان اوقاف و امور خیریه

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمدلله والسلام علی رسول الله و آله

این روزهای سخت و تأسف‌بار برای جهان اسلام را خدمت حضار محترم تسلیت عرض می‌کنیم و حضور شما را در اینجا خوش‌آمد عرض می‌کنیم.

مسئله وقف هم در سایر امت‌ها و ملت‌ها بوده و همیشه در طول تاریخ مسئله قابل توجهی بوده است. افرادی با حسن‌نیت و تقرّب به خدا و با کمک مردم یا پر کردن خلاءهایی که در جامعه می‌بینند، اموالشان را از خودشان جدا می‌کنند و آنهایی که به خدا معتقدند، اموالشان را در راه خدا می‌دهند و آنهایی که به تقدس‌های دیگر توجه دارند، به هر چیزی که معتقدند، اموالی را قرار می‌دهند و همیشه بخشی از جامعه و کسانی که نیاز دارند، از این جریان استفاده کرده‌اند. هنوز هم این جریان باقی است، چون هیچ وقت بنیه خیرخواهی انسان‌ها تباه نمی‌شود و هیچ وقت نیازهای جامعه هم تمام نمی‌شود و جریان مدامی است.

مسئله مهم در وقف این است که کسانی که که مسئول می‌شوند، این املاک و اموال را خوب حفاظت، بهره‌برداری و مصرف کنند. آن‌ها به گونه‌ای عمل می‌کنند که هم حقوق مردم حفظ بشود و هم کاری بشود و دیگران هم تشویق بشوند و این نیت حسنه را ادامه بدهند و آن نیت دچار فراموشی و غفلت قرار نگیرد. البته همه اموال عمومی است، وجوه شرعی مثل: خمس، زکات، نزولات و خیلی چیزهای دیگر اموال عمومی است. در اسلام منابع اولیه مثل معادن، رودخانه‌ها، جنگل‌ها، دریاها و خیلی چیزهای دیگر مانند زمین‌های موات، اموال عمومی هستند. کسانی که مسئول این‌گونه مسائل هستند و مسئولیت در دستشان است، خیلی مسئولیت سنگینی را گرفته‌اند.

بالاخره اموال خود آدم، اموال شخصی هم مسئولیت دارد. ما اموال خودمان راهم حق نداریم ضایع کنیم، راکد بگذاریم و اسراف کنیم. این کار با نعمت‌های خداوند درست نیست. ولی وقتی این اموال مال دیگران می‌شود، حساسیتش خیلی بیشتر می‌شود. حق‌الناس و یا عموم الناس که بعضی از وقت‌ها مطرح می‌شود، همیشه بوده و افراد خوب، در جامعه انسانی که با مسئولیت‌پذیری این کارها وظایفشان را خوب انجام می‌دهند، همیشه هستند و متأسفانه همیشه هستند آدم‌هایی که نادرست رفتار می‌کنند و به حقوق تجاوز می‌کنند.

مردم در همه آن چیزهایی که مثال زدم، از موقوفات، سهم سادات، سهم زکات و در چیزهای دیگری که هست، استفاده می‌کنند. البته آدم‌های ناباب هم همیشه آسیب می‌رسانند. آدم‌های بد، به اعتماد مردم، سنت‌های حسنه و کارهای خوبی که به صورت رسم و سنت در جامعه وجود دارد، ضربه می‌زنند.

راه خوب و بد فراوان است. ما در دوران گذشته و دوران طاغوت شاهد خیانت‌های بزرگی بودیم. بسیاری از امور موقوفه را از وقف جدا کردند، شخصی کردند و سند شخصی برای آن گرفتند و کاری کردند که قضاوت بدی در اذهان عامه مردم در مورد وقف پیدا شود. مردم این‌طور احساس کرده بودند که وقف، مال بی‌صاحبی است. بالاخره کسانی می‌آیند می‌برند و می‌خورند. این رسم بدی بود که در دوران طاغوت شد.

بدی دوم این‌طور شد که آنهایی هم که کارهای بدی نمی‌کردند، وقف را درست اداره نمی‌کردند. شاید همه مردم در شهر، روستا و هر جا که هستند، نمونه وقف‌ها را می‌شناسند که مخروبه و بدون اینکه استفاده درستی از آن بشود، مانده است. من خودم بچه که بودم، در روستای خودمان مزارع، باغ‌ها و خانه‌هایی را که در روستا بود، می‌دیدم. خانه‌های موقوفه همیشه مخروبه بودند و کسی نمی‌رفت داخل آنها زندگی کند. باغ‌هایی که موقوفه بود، همیشه درخت‌های آن خشک بود و کسی آنها را آب نمی‌داد، کود نمی‌داد، حفاظت نمی‌کرد و هرس نمی‌کرد. از زمین‌های موقوفه کمتر بهره‌گیری می‌شد و شور می‌شد.

معلوم است هر کسی اینها را ببینید، به جریان وقف خیلی بدبین می‌شود. کسی نمی‌آید به خاطر متولیان و کسانی که متصدّی این کارها بودند، وقف کند. سرنوشت کسانی که با وقف آلوده گناه بودند، بد بود. اصلاً فرهنگ عمومی ما از بس که اینها بدی می‌کردند، شوم شده بود و وضعی پیدا می‌کردند. این‌ها همه انحراف است، این‌ها همان چیزهایی است که به جریان وقف صدمه زد.

حالا بعد از انقلاب تحرکی پیش آمد و به تدریج موقوفاتی که از اسناد ملکی رفته و عوض شده بود، دارد برمی‌گردد. انشاءالله برمی‌گردد و توجهی می‌شود که از املاک موقوفه و قنوات موقوفه، بهره‌وری بیشتری شود، ولی ما هنوز فاصله زیادی تا حد نهایی داریم. شاید بعضی از نظرات و خوش‌خدمتی‌هایی که هست، مانع این کار شود و دست متصدیان را یک مقدار می‌بندد.

به نظر می‌رسد مسائل عامه مقدر بر مسائل موقوفات باشد. ما باید یک تحرک جدی در مسائل موقوفات به وجود آوریم. امام فرمودند: صدها هزار موقوفه‌ای که هر کدام از آنها چندین رقم است. ما اگر بهره‌وری مناسبی داشته باشیم، همه‌اش از زندگی بهره‌وری می‌شود. متولی موقوفه بیشتر از مورد شخصی خودش به امور موقوفه توجه کند، چون خودش باید جواب همه را بدهد، جواب خدا را بدهد و کار سختی است. همه ادوار عمومی این‌طوری است.

من فکر می‌کنم یکی از چیزهایی که هنوز جایش خالی است و خیلی جلو نرفتیم، بهره‌وری از موقوفات است. اگر ما موفق شویم بهره‌وری از موقوفات را بهتر از اموال شخصی در جامعه حفظ کنیم که باید به همین شکل باشد، از لحاظ منطق که اینها حالت ثباتی دارد، جابجا نمی‌شود و محفوظ نمی‌ماند و این به‌گونه‌ای است که می‌شود روی آن سرمایه‌گذاری کرد و می‌شود برای آن برنامه‌های دراز مدت ریخت. منتها یک دید وسیع فقهی و اجتماعی در اینجا لازم است که ما فکر می‌کنیم این را باید در جامعه به وجود بیاوریم تا هم متولیان موقوفات و هم مدیران اوقاف با هم هماهنگ شوند و یک تحرک به این شکل پیش بیاید.

اگر ما موفق شویم یک ثروت بسیار غنی را جمع‌آوری کنیم، خیلی کار کرده‌ایم. امروز خیلی چیزها خارج از جای خودش است و بعد بهره‌وری هم در حد مناسب و خوب تبدیل به اصلی است که موقوفات میدان دید را برای ما باز می‌کنند. این قدر با دید باز با آن برخورد می‌کنیم که دست مصلحت‌اندیشان، دلسوزان اموال عمومی و موقوفات باز باشد که اجازه تخریب اینها را ندهیم. آن موقع است که فکر می‌کنیم سرمایه بسیار عظیمی از ناحیه وقف در جامعه اسلامی به وجود می‌آید که می‌تواند اکثر نیازهای جامعه را - چون موقوفات معمولاً برای نیازها وقف می‌شود- تأمین کند. وقتی مردم هم چنین جریان خوبی را ببینند، آن موقع تشویق می‌شوند که بخشی از اموالشان را وقف کنند. همان موقع ترغیب می‌شوند مقداری از اموالشان را در این صدقه جاری و صالحاتی که بعدها می‌تواند به دست آنها خیرات بیاورد، بگذارند.

به هر حال در اینجا از کسانی که با وظیفه‌شناسی در این میدان خوب عمل می‌کنند، جای تقدیر و تشکر است و آنهایی که بد عمل می‌کنند، واقعاً ظلم بزرگی به خودشان و جامعه می‌کنند که ما باید سعی کنیم آنها را نصیحت و اصلاح کنیم. ما از جناب آقای جمارانی که در این سال‌ها برای این کاری که در گذشته این قدر نبود، تشکر می‌کنیم. زمان بیشتری لازم است که به حد نصابی برسیم که انتظار داریم.

به هر حال یک دوره جدید است، یک امتحان جدید است که خداوند دارد از ما می‌گیرد و امیدواریم که از این امتحان هم روسفید بیرون بیاییم و با این امکاناتی که از طریق وقف در اختیار نیازمندان جامعه امروز و فردا قرار دارد، بتوانیم آنها را سر جای خودشان برگردانیم و از آن درست استفاده کنیم و دیگران را هم تشویق کنیم. از ابراز محبتی که به بنده شد، صمیمانه تشکر می‌کنم و خودم را لایق این همه محبت نمی‌دانم. من هم یک سرباز مثل شما هستم که در خدمت اسلام هستیم. انشاءالله خداوند این خدمات را از ما بپذیرد.

            والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته