سخنرانی آیت الله هاشمی رفسنجانی در جمع اعضای اتحادیه‌ها و جامعه انجمن‌های اسلامی اصناف سراسر کشور
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله والسلام علی رسول الله و آله
خیلی خوش آمدید. همه شما دوستان و همکاران ما از دوران مبارزه تا امروز هستید. نقش اصناف و اتحادیه‌ها و انجمن‌های اسلامی در انقلاب، از لحظه شروع مبارزه در زمان رژیم پهلوی تا امروز مستمر است و بنده به خصوص از اوایل کار، ارتباطم با شما بسیار وسیع بوده است و به نقشی که ایفا کردید و سهمی که در آن قطعه تاریخ اسلام در ایران دارید، کاملاً آشنا هستم. علاقه به اسلام و وطن و به پیشرفت کشور در میان این اصناف ریشه‌دار است و به گذشته‌های دور برمی‌گردد.
در قدیم که امکانات ارتباطی مثل امروز نبوده است، بازرگانان عملاً به صورت سفرای اسلام حرکت می‌کردند. در نقاط دوردست که می‌رویم و حضور اسلام را در شرق و آفریقا و جاهای دیگر می‌بینیم، وقتی ریشه‌یابی می‌کنیم، حضور بازرگانان و آوردن آثار تمدن دنیای اسلام به آن نقاط را می‌بینیم. این بخش در دنیای امروز هنوز هم می‌تواند به صورت مدرن خودش کارساز باشد که هست. البته امروز دیگر آن شیوه‌ها و آن صورت‌ها نیست. با ابزار خاص اقتصادی وارتباطات امروزی است. در جامعه خودمان هم بخش اعظم بدنه جامعه را شما تشکیل می‌دهید. حدود یک میلیون و نیم واحد صنفی، تولیدی و توزیعی و بیش از 6 هزار اتحادیه و صدها هزاران انواع کارهایی که به عهده شما است و انجمن‌های اسلامی و مجامع آن، سلسله نیرومندی از ارتباطات را در شبکه بسیار ضروری از نیازهای مردم تشکیل می‌دهد. خوشبختانه شرایط ناآرام و ناپایدار تهران در بازار و عرضه و تقاضای کالا که معلول دوره‌های اول انقلاب و دوران دفاع مقدس و جنگ تحمیلی بود، به تدریج دارد جای خود را به یک شرایط آرام و قابل برنامه‌ریزی و انضباط می‌دهد و اصناف - هم تولیدی و هم توزیعی- با شرایط جدید منطبق است و دارند خدمات شایسته‌ای را انجام می‌دهند. انتظار دارم که این دوران آرامش تقویت شود و شرایط بتواند ما را به یک شبکه مطمئن بازرگانی و تولیدی در سطح صنوف و به خصوص تجارت خارجی و صادرات برساند که تحرکش در این شرایط دارد معنادار می‌شود. الان به طور ساختاری - و نه تحمیلی و دخالتی- کشور و اقتصاد را در شرایطی می‌بینیم که می‌توان رویش برنامه‌ریزی کرد و از درون و با اتکا به امکانات مطمئن و قطعی، بتوانیم برنامه را به خوبی پیش ببریم.
در مورد دخالت‌های دولت، معلوم است وقتی به آخر می‌رسیم و کمبودها و خطرها پیش می‌آید، طبیعی است دولت‌ها دخالت می‌کنند. ولی هرچه به طرف آرامش و اطمینان و امکان برنامه‌ریزی دراز مدت پیش برویم، نیاز به دخالت دولت کمتر می‌شود و به طور طبیعی هر کسی در این ماشین بزرگ نقش خود را ایفا می‌کند و این ماشین حرکتش را ادامه می‌دهد.
بعد از اینکه از جنگ فارغ شدیم و دوره جدیدی از زندگی اقتصادی ضرورت پیدا کرده بود، اساس کارمان را بروی این گذاشتیم که بیشتر به تولید بپردازیم و نیازهای اساسی را در داخل کشور تأمین کنیم.
در مورد صرفه‌جویی ارزی هم مشخصاً می‌شد به دو راه فکر کرد: یکی توسعه صادرات با الویت بیشتر به جایگزینی تولیدات داخلی به جای واردات خارجی در مواد اولیه که عملاً نیازهای وارداتی را محدود می‌کرد.
گام بعدی در این حرکت توسعه سریع صادرات است. عملاً این را انتخاب کردیم و صادرات را آرام آرام پیش بردیم. اما جایگزینی محصولات داخلی را به جای خارجی سریع‌تر پیش بردیم. علتش این است که شرایط سیاسی و شرایط جهانی به ما دیکته می‌کنند که باید از بیرون مطمئن باشیم. همیشه این خطر وجود دارد که جلوی واردات یا صادرات ما را بگیرند، ما را ممنوع کنند و مزاحمت ایجاد کنند. اما تولید داخلی یک حرکت مطمئن است، به خصوص اگر به مواد و ابزار و نیروهای داخلی متکی باشد که پایگاه‌های ما را تقویت می‌کند. اگر بتوانیم محاسبه کنیم، حرکت بعدی را هم می‌تواند مطمئن انجام بدهد.
از همه دستگاه‌ها خواستم گزارش کنند، هنوز گزارش کاملی جمع‌بندی نشده است. اگر بتوانیم ببینیم در این 8 سال چقدر جایگزین واردات و چه مقدار صادرات کردیم، خوب است و هر دو یک معنا دارد. هر دو نوعی تقویت بنیه ارزی کشور است. آن وقت می‌توان مقایسه کرد.
آن دو سه رقمی که مثال زدم، خیلی فراوان است. فرض کنید مواد پتروشیمی که الان میلیون‌ها تن مواد گرانقیمت پتروشیمی تولید می‌کنیم و به کارخانه‌ها می‌دهیم که اگر می‌خواستند با مواد خارجی عمل کنند، فکر می‌کنم چند میلیارد دلار بود. خیلی‌هایش را به ما نمی‌دادند و آوردن آنها هم آسان نبود. قسمت حمل و این چیزها هم به آن اضافه می‌شد. همین پری‌روز در خرم‌آباد بودیم. واحدی را شروع کردند که پلی‌ونیل می‌سازد. محصولی است که الان در بازار و مصرف کارخانجات ما کاملاً وارداتی است. با اینکه تنی 1900 دلار است، اما در داخل گفتند کیلویی پنج شش هزار تومان است. به خاطر اینکه کمبود است. از موادی که در دست خودمان است، همین موادی که دارد از دست می‌رود، می‌توانیم به اندازه کافی بسازیم که شروع کردیم. در فولاد، ورق‌ها و نیازهای صنعتی کارهایی شد و الان تقریباً بیش از دو میلیون و نیم تن ورق تولید می‌کنیم. اگر بنا بود این ورق‌ها وارد شود، چه رقم بزرگی از واردات را تشکیل می‌داد! این سیاست جایگزینی چنین دستاوردی دارد، به اضافه اینکه الان اطمینانی در صنعتگران ما هست و آنهایی که سرمایه‌ای ندارند و نمی‌توانند ذخیره‌ای کنند، به طور روزانه می‌توانند از بازار سفارش بدهند و نیازهایشان را بگیرند.
در مس هم این‌گونه شده است در آلومینیم همین جوری شده است. در روی و سرب همین جوری شده است و به زودی خواهد شد. بسیاری از مواد معدنی و فروآلیاژهایی که در صنایع سنگین و فولاد و جاهای دیگر بکار می‌روند و بسیاری از کالاهای واسطه که خودشان تولیدی هستند، الان دارند در داخل تولید می‌شوند. ساخت واحدهای بزرگتر واقعاً یک حرکت عظیم جایگزینی است که فکر می‌کنم از حدود 20 میلیارد دلار در سال جلو می‌زند. البته این رقم تخمینی است و از نظر من هنوز جمع نشده است.
رشد صادرات آرام‌تر بوده است. از حدود یک میلیارد دلار شروع کردیم و فکر می‌کنم امسال حدود 4 میلیارد دلار صادرات مستقیم داشته باشیم. البته صادرات واقعی خیلی بیش از اینهاست. اولاً مقدار زیادی کالاها را مسافران می‌برند که ما برای تقویت تولید سختگیری نمی‌کنیم. ثانیاً یک نوع صادرات داریم که در آمار نمی‌آید. مثلاً شرکت کشتی‌رانی که در خود وزارت بازرگانی است، در آمدهای زیاد ارزی دارد. هواپیمایی ما درآمدهای زیاد ارزی دارد. یا الان ترانزیت کالا و چیزهایی از این قبیل، موارد زیادی داریم که اینها را در صادرات و آن رقمی که می‌دهیم، حساب نمی‌کنیم. مثلاً فرودگاه‌های کشور که محل عبور و مرور هواپیما هستند و فضای کشور کنترل می‌کنند، خیلی درآمد ارزی دارند. درآمد عبور هواپیماها و صادرات خدمات نمی‌آید.
نزدیک یک میلیارد دلار کار صادرات فنی و مهندسی داریم. کارخانه می‌سازیم، راه می‌سازیم، مخابرات و چیزهایی از این قبیل در خارج و اجرای طرح‌های راه، پل و سیلو زیاد است. الان به 22 کشور صادرات فنی و مهندسی داریم. حرکت صادرات کندتر است، ولی به نظرم دوره جهش صادرات الان فرا رسیده، چون خیال ما از داخل راحت شده، بازار آرام گرفته، ساختار آرام گرفته است و به نظرم انبارها، ذخیره‌ها و پشتیبانی‌ها به حد مطلوب و اطمینان‌بخش است. تولید بخشی از ظرفیت بازار، کار خودمان است. در خیلی از موارد کارخانه‌هایمان مثل شوینده‌ها، روغن نباتی و چیزهایی از این قبیل با ظرفیت کامل کار نمی‌کنند.
بنابراین الان می‌توان با خیال راحت برای صادرات برنامه‌ریزی کرد. فکر می‌کنم با این برنامه در یک دوره چهار پنج ساله آینده سهم قابل توجهی در بازارهای جهانی خواهیم داشت که با این توضیح برای شما عرض کردم. نظرم این است که بازرگانان و تولیدکنندگان ما برنامه‌ریزی عمیقی برای صادرات کنند. خوشبختانه وزارت بازرگانی خوب کار می‌کند.
جناب آقای آل‌اسحاق هم به خوبی با محیط تولید محیط توزیع آشنایی دارند و نقطه ارتباط خوبی بین این دو بخش هستند. برنامه‌های نمایشگاه‌های فراوانی که چه بین‌المللی و چه اختصاصی و موردی در داخل کشور و خارج کشور درست می‌شود، از کارهای ضروری است. در هر کشوری که نمایشگاه زدیم، اگر تولیدکنندگان ما با علاقه و خوب شرکت کرده باشند، در آن کشور آبرو و حیثیت بهتری پیدا و تبلیغات منفی دشمنان را خنثی کرده است. معمولاً رادیوهای بیگانه و بوق‌های استکباری به دروغ ایران را به عنوان جایی عقب‌افتاده، فقیر، دارای مشکلات اقتصادی و فاقد قدرت سازندگی معرفی می‌کنند. الان حربه عمده آنها برای اسلام این است. وقتی مردم آنجا باخبر می‌شوند که یک نمایشگاه ایرانی آمده است، احساساتشان تحریک می‌شود و با آن اطلاعات غلطی که گرفته بودند، حس کنجکاوی‌شان وادارشان می‌کند تا برای دیدن هم شده، بروند ببینند ایران چگونه است!
معمولاً نمایشگاهایمان بیشتر از نمایشگاه‌های مشابه بازدیدکننده دارد. به خاطر تبلیغاتی که این کردند، عموماً بعد که قضاوت می‌شود، همه می‌فهمند و می‌گویند رسانه‌های خارجی به ما دروغ گفتند. این نمایشگاه از لحاظ حیثیتی بسیار خوب و از لحاظ دریچه‌های بازرگانی خارجی بسیار مؤثر است. لذا سیاست ادامه تشکیل نمایشگاها را توصیه و پشتیبانی می‌کنیم که انجام شود. از کسانی هم که امکانات دارند، هم تجار و هم تولیدکننده‌ها می‌خواهیم که شرکت کنند. خودتان می‌بینید که الان رشد صادرات بخش صنعت بیشتر از بقیه بخش‌هاست. کشاورزی و صنایع دستی از زمینه‌های سنتی ما بودند و همیشه مقداری از چیزها را صادر می‌کردیم. نهایتاً آنها محدود هستند.
ایران آن قدر ظرفیت کشاورزی به خاطر محدویت آب ندارد که ما بتوانیم صادرکننده بسیار نیرومندی بشویم و مثل بعضی کشورها نیستیم که مثلاً گندم، خشکبار و چیزهای دیگر را به صورت انبوه صادر کنیم و محدویت‌هایی داریم. البته بازار، مخصوصاً بازار خشکبار و چیزهایی از این قبیل که فضای ایران برای آنها خیلی مناسب است، می‌توانند نسبتاً نیرومند باشند. ولی صنعت قلمروی نامحدودی دارد و هر مقدار بتوانیم تولید بکنیم، هیچ وقت تمام نمی‌شود. به خصوص الان که انرژی و مواد اولیه کارخانجات در بخش‌هایی مثل پتروشیمی، فولاد و چیزهایی از این قبیل فراوان است. این قلمرو هیچ وقت پایان پیدا نمی‌کند و افقی بی‌کرانه و جریانی مداوم و رو به پیش است. شما خوب می‌توانید برای صنوف تولیدی و صنوف توزیعی بیشتر برنامه‌ریزی و با یک حرکت درست کار کنید. البته باید پشتیبانی بشوید. استکبار جهانی به خاطر مسائلی که با اسلام دارد و کینه‌ای که با ایدئولوژی اسلامی دارند، مزاحمت و محدویت درست می‌کنند. باید در سیاست خارجی تلاش کنیم تا مزاحمت‌های کار شما کم شود و از این جهت مشکلی نداشته باشید که تلاش می‌کنیم. البته این تلاش هم محدودیت‌هایی دارد، ولی به هر حال زمینه در داخل فراهم است. با شرایطی که الان وجود دارد، آرزوی من این است که شبکه توزیع داخلی را به‌گونه‌ای ببینیم که رابطه میان مردم به عنوان مصرف‌کننده‌ها و توزیع‌کننده‌ها بسیار صمیمی و آرامش‌بخش باشد و مردم بتوانند با یک تلفن یا در یک شبکه مرتب، نیازهایشان را با دقت تأمین کنند. شما باید یک مقدار از تکنولوژی‌های جدید استفاده کنید.
گذشته است آن دوره‌هایی که خرده‌فروشی‌ها و این‌طور مسائل زیاد باشد. انبوه نیروی انسانی داریم و هزینه‌های مکرر حمل‌ونقل، توزیع، انبارداری و این‌گونه کارها، کالا را برای مصرف‌کننده خیلی گران می‌کند. در همین بخش‌ها می‌توانید ده، بیست تا سی درصد صرفه‌جویی کنید که هم رضایت مردم را جلب می‌کند و هم سود شما را بالا می‌برد.
الان حمل‌ونقل‌های مکرر بسیار گران است و روزبه‌روز هم گران‌تر می‌شود. چون انرژی و نیروی انسانی به تدریج گران می‌شوند و نمی‌توانیم اینها را به شکل گذشته اداره کنیم. اتحادیه‌ها و مجامع تلاش کنند تا شیوه‌های مدرن روز را با همین نیروهایی که هستند، بکار بگیرند. وقتی کمبود ذخایر و کالا نباشد، تجارت روان می‌شود که هم تاجر سودش را می‌برد و رضایت دارد و هم مردم احساس آرامش می‌کنند. دیگر زمینه گران‌فروشی، گران‌خری، دادن و گرفتن زیرمیزی و رفتن کالا به بازار سیاه کم می‌شود. موقعی که تقاضا از عرضه بیشتر شود، این اتفاق می‌افتد و هیچ قدرتی هم نمی‌تواند جلویش را بگیرد. حتی وقتی کوپن هم می‌دهیم، به نوعی دیگر فساد درست می‌کند.
به هر حال قدم اول برای یک پایگاه درست در جهت افزایش تولید برداشته شده است که الحمدلله کالاهای واسطه و مواد اولیه وجود دارند و برای توزیع هم قدم‌هایی برداشته شده است. البته اصلاح شبکه و توزیع مدرن کالا از وظایف شما و طبعاً به خیر و صلاح همه صنوف و اصناف است.
از محبتی که نسبت به من کردید، تشکر می‌کنم. اگر توانستم خدمتی کنم، به خاطر حمایت‌ها و همکاری‌های مردم و همکارانم بوده است، والاّ اگر یک نفر باشد، خیلی ضعیف‌تر از آن است که بتواند کار مهمی انجام بدهد. مجموعه دولت توانسته است کار بزرگی انجام دهد. من قبول دارم و مدعی هستم که ایران در این مقطع تاریخی بسیار بسیار موفق بوده و علی‌رغم آزار و اذیت‌ها و کارشکنی‌ها و شیطنت‌هایی که بوده، توانسته خود را از گردابی که برایش ساخته بودند، بیرون بیاورد. امروز دوست و دشمن می‌بینند و آنهایی که منکر می‌شوند، عمداً چشمشان را می‌بندند و یا کینه نمی‌گذارد که واقعیت‌ها را ببینند، هر کشور و هر ناظر منصفی به ایران نگاه می‌کند، قبول می‌کند که جهاد این مردم به ثمر رسیده و راه درستی در پیش است. شما را به خدا می‌سپاریم و برای شرایط و روزهای بهتر برای شما و کشور امیدواریم.
والسلام علیکم و رحمه الله