سخنرانی آیت الله هاشمی رفسنجانی در اعضای ستاد برگزاری اولین همایش تبیین فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمدلله والسلام علی رسول الله و آله

اولاً از مجموعه دوستانی که با هم در احیای امر به معروف و نهی از منکر در کشور همکاری می‌کنند، تشکر می‌کنیم.

شکی نیست که قرآن و شخص پیامبر (ص) و ائمه توجه ویژه‌ای به مسئله امر به معروف و نهی از منکر داشتند. این را ضامن حفظ ارزش‌ها و تکامل انسان‌ها می‌دانستند و هست. آیه‌ای که در عنوان شروع کار شما هست، همان نکته اساسی است که شما بهترین امت‌ها هستید.

صریح نمی‌گوید چون امر به معروف می‌کنید، ولی معنای آن چون است، چون شما امر به معروف و نهی از منکر می‌کنید؛ یعنی واقعاً اگر این روحیه در ملت یا جامعه‌ای زنده باشد که همه مردم بی‌تفاوت نباشند، خطابش همه امت است و هر جا بدی دیدند، با روش‌هایی تذکر بدهند که این روش‌ها باید کاملاً آموزش داده شود و هر جا خوبی دیدند، تشویق کنند. باز با روش‌هایی که تشویق برای بهتر کار کردن دیگران مؤثر باشد.

در داخل خانه این‌گونه باشد. در داخل مراکز آموزشی این‌گونه باشد. در داخل ادارات این‌گونه باشد. اگر این تکامل فکری و سازنده در جامعه باشد، جامعه خودبه‌خود از درون مصون است؛ یعنی احتیاج به زور، فشار و تبلیغات خاص ندارد. «کلکم راع و کلّکم مسئول عن رعیه.»

همه ما همین‌گونه هستیم که باید فکر کنیم وظیفه داریم. این هم در ردیف نماز، روزه، زکات، خمس و جزو اصول اساسی فروع دین ماست. شکی در این نیست که ما باید این توصیه‌های قرآن، سیره پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) و بزرگان اسلام را در قرون و اعصار مدنظر قرار بدهیم تا جامعه در مقابل با آفات و بلیات بیمه باشد.

از والد محترم شما آیت‌الله مظاهری باید تشکر کنیم که این کلمه بر زبانشان جاری شده است. همین تعبیر شهروندی که شما محور قرار دادید، وقتی که حقوق شهروندی را مطرح می‌کنیم، مسئولیت شهروندی هم همین‌طوراست و در کنار حقوق شهروندی است. الان بیشتر روی حقوق شهروندی حرف می‌زنیم؛ اما مسئولیت‌های شهروندی، همین جا یکی از بزرگترین مسئولیت‌های ماست. قرآن خیلی جاها تهدید کرده کسانی را که امر به معروف و نهی از منکر را ترک می‌کنند. در آیاتی هست، اصلاً همه مشکلات را منتسب می‌کند به این دلیل که امر به معروف و نهی از منکر نکردید.

گاهی ما شاید به گونه‌ای رفتار کردیم که مردم خیال می‌کنند این وظیفه دولت و حکومت است و باید اینها این کار را بکنند. بله آن‌ها هم وظیفه دارند که مثل یک شهروند کار کنند. ثانیاً مسئول هستند که فضا را فراهم کنند و کمک کنند به راههایی که هست و مقرراتی که لازم است و مواردی هم که قابل تهیه است.

اما این مسئولیت نباید فقط دولتی باشد. دولت وظایف خاصی در تربیت مردم دارد. ولی این بحث تربیتی که تعبیر نظارت عمومی و همگانی شاید برای این مناسب باشد، همه باید ناظر باشند و نظارت کنیم. البته بحث امر به معروف و نهی از منکر فقط این نیست که انسان فقط بگوید، تذکر بدهد و رد شود. اقناع در این زمینه مهم است؛ یعنی باید طرف را با زبانی که مناسب طرف ماست، قانع کنیم. اگر با جمع حرف می‌زنیم، مناسب جمع و اگر با فرد حرف می‌زنیم، مناسب فرد باشد. این‌ها موقعی مؤثر است که طرف قانع شود، اگر شبهه‌ای دارد و یا حرف را نمی‌پسندد، باید سعی کنیم او را به اقناع برسانیم.

اگر خودمان صلاحیت داشته باشیم، می‌توانیم اثبات کنیم. اگر هم موردی بود که انسان‌ها نمی‌دانند، باید در حدی که خودشان می‌فهمند، بگویند. در قرآن آیاتی هست که شخصیت‌های بزرگ دینی و علما را خطاب می‌کند که باید امر به معروف کنید. مسائلی را می‌گوید که بیشترش مربوط به ادیان سابق است. «لو لا ینهی هم امر والاحبار» خطاب به آنها است؛ یعنی آنها می‌توانند استدلال کنند و قناعت ایجاد کنند.

ما هم باید آموزش بدهیم، کمک کنیم و خودمان هم یاد بگیریم. اگر این‌گونه امر به معروف را به صورت یک شکل عالمانه و قانع‌کننده در جامعه مطرح کنیم، فکر می‌کنم بهترین ضمانت کار است.

جاهایی است ک فشار لازم است، آنجا شاید از محدوده امر به معروف بیرون می‌رود و چیز دیگری است. نه اینکه آنها نباید باشد. آن‌ها مقوله دیگری است و باید تحت عنوان دیگری تعریف کنیم و بگوییم که آن وظیفه حکومت و محتسب‌ها و دیگران است. در تفاسیر و مقالات خیلی بحث شده است. ولی یکی از کارهایی که شما می‌توانید در دانشگاه بکنید، این است که از تعدادی از افراد کاملاً صاحب‌نظر استفاده کنید و مجموعه‌ای را مکتوب کنید، مخصوصاً ستاد که شما قاعدتاً الان باید مطالب زیادی در همایش‌ها، صحبت‌ها و پیام‌ها داشته باشید. باید مجموعه خیلی روشنی را دربیاورید که به مردم آموزش بدهد که چگونه این وظیفه‌شان را انجام دهند.

اما در مورد دانشگاه، نکاتی را که جناب‌عالی گفتید، قبول دارم. واقعاً الان دانشگاه آزاد حق بزرگی بر ملت ایران و انقلاب دارد. نیمی از سهم آموزش عالی را به عهده دارد. نمونه‌های خوبی از آموزش‌های متوسطه و ابتدایی دارد. در بخش فرهنگی، خیلی نیاز به استدلال نیست که ما الان با آمار صحبت کنیم.

مسابقه، مسابقه است و همه سعی می‌کنند هر چه دارند، بیاورند، برای اینکه رقابتی است. در مسابقه شما اکثراً برنده و اول می‌شوید. در عناوین مهمی که مطرح می‌شود، دانشجوها، اساتید و مدیرانتان کارشان را خوب انجام می‌دهند. یکی از افتخارات دانشگاه آزاد همین است که در این مسائل تا به حال مقام‌های خوبی را به دست آورده است. شاید بعضی‌ها نخواهند این ارزش دانشگاه آزاد را ترویج کنند. ولی خداوند می‌داند و می‌بیند. آن‌هایی هم که انصاف دارند، می‌فهمند و اینها باقی می‌ماند.

وقتی زیاد رنگ تبلیغات و امثال این می‌گیرد، آن موقع حالت دیگری پیدا می‌کند. تعبیر «مشک آن است که ببوید نه آنکه عطار بگوید»، همین جاست. ما در دوران خودمان هم باید این‌گونه باشیم؛ یعنی دانشگاه آزاد باید واقعاً در کلاس‌ها و فضای دانشجویی نمونه‌ای باشد از همین چیزهایی که شما در مسابقات برنده می‌شوید.

گاهی توجیه می‌کنند که شما زیاد هستید و دانشگاه زیاد دارید و از درون آن افرادبرجسته می‌آیند. دولت که بیشتر دارد و همه جا هم دارد و می‌تواند بیاورد. دیگران هم همین‌طور هستند. مگر حوزه‌های علمیه قم این همه برجستگی ندارد؟ مگر دیگران ندارند؟

به هر حال روی این کار شده و توجهی بوده است. من از آقای دکتر مظاهری تشکر می‌کنم که با علاقه قضایا و این مسائل را پیگیری می‌کنند.

به هر حال امیدواریم این همایش شما مبارک باشد و آثارش هم در جامعه در داخل و خارج خودش را نشان دهد.

○ این اشاره‌ای را که به حوزه آموزشی فرمودید، آماری که در اختیار من گذاشتند، الان 20 درصد اعضای هیأت علمی در کارگاه‌های شهروند مسئول شرکت می‌کنند. کد شناسایی برای آموزش اینها را می‌گیریم که در ارتقای علمی مؤثر است. قریب هفتاد درصد کارکنان هم ابراز علاقه کردند. قاعدتاً ساخت کارگاه‌ها در کشور ادامه دارد. همچنین پایان‌نامه‌ها در حال موضوع بندی هستیم که به این سمت و سو سوق داده شود.

(سلام مرا به اساتید، مدیران و دانشجوهایتان برسانید. دانشگاه خوراسگان دانشگاه خوشنامی است.

○ انشاءالله در یک فرصت مناسب در اصفهان و خوراسگان خدمت شما باشیم.

(حرفی ندارم. هر وقت فرصتی باشد، انشاءالله به زیارت شما می‌آیم. خیلی خوش آمدید.

والسلام علیکم و رحمه الله