سخنرانی آیت الله هاشمی رفسنجانی در اجلاس همکاری‌های اقتصادی در استانبول
در خاطرات سه شنبه ، 15 تیر 72 آمده است: با آقایان [سلیمان] دمیرل، رییس‌جمهور ترکیه، [نورسلطان] نظربایف، رییس‌جمهور قزاقستان، اسلام کریم‌اف، رییس‌جمهور اُزبکستان، [صفرمراد] نیازُف، رییس‌جمهور ترکمنستان، [عسکر] آقایوف، رییس‌جمهور قرقیزستان و [برهان‌الدین] ربانی، رییس‌جمهور افغانستان و [نوازشریف]، نخست‌وزیر پاکستان و شخصیت‌های دیگر مذاکرات کوتاهی داشتیم. همچنین با نماینده [کمیسیون اقتصادی و اجتماعی آسیا و پاسیفیک=] اسکاپ، نماینده بانک توسعه اسلامی و رییس کنفرانس اسلامی احوال‌پرسی نمودیم. با شروع جلسه، ابتدا در ادامه اجلاس تهران، من سمت ریاست را داشتم. آقای دمیرل به عنوان میزبان خیرمقدم گفت و من به عنوان رییس صحبت کوتاهی کردم و آقای دمیرل را به عنوان رییس اجلاس پیشنهاد کردم و تصویب شد. تابلوی ریاست و چکش اعلان مصوبات را به میز آنها منتقل کردند. تا ظهر به سخنرانی‌های قبل از دستور گذشت؛ اول آقای دمیرل، سپس من و سپس از دست راست من، به ترتیب میزها که به صورت دایره تنظیم شده بودند، سخنرانی کردند. فقط در صحبت‌های من، به مسایل مهم جهانی و انتقاد از عملکرد ابرقدرت‌ها و سازمان ملل و مظلومیت مسلمین جهان سوم و راه‌های علاج درست، آمده بود؛ بقیه بیشتر به مسایل خاص اکو و احیاناً مسایل کشورشان و.... پرداختند.
بسم الله الرحمن الرحیم
جناب آقای دمیرل، رییس‌جمهور محترم
رؤسای محترم کشورها و دولت‌ها و هیئت‌های محترم
دیدار مجدد روسای محترم نهمین مسئولان محترم کشورهای دوست در اجلاس سازمان همکاری اقتصادی، موجب خرسندی است. اینگونه مهمانی‌ها فرصت‌های با ارزشی را برای ارتباط وسیع‌تر پیرامون تحولات منطقه و مسائل بین المللی برای کشورهای عضو ایجاد می‌کند. مذاکرات و تفاهمات حاصله از اینگونه نشست‌ها در جهت برقراری، تحکیم صلح در منطقه، فراهم شدن زمینه مساعد برای گسترش همکاری‌های اقتصادی در اجرای طرحهای مشترک مؤثر است و ما را در تحقق اهداف اکو و در آرمان‌های مهم منطقه برای این است. قدردانی دولت جمهوری اسلامی ایران را از ریاست جمهوری ترکیه که باتلاش خود برگزاری این اجلاس را میسر ساخته است، ابراز می‌کنم. از تلاش‌های ریاست جمهوری فقید ترکیه، مرحوم تورگوت اوزال که با حُسن نیت و ایجاد جو تفاهم در جهت تقویت همکاری منطقه‌ای تلاش فراوان مبذول داشتند، به نیکی یاد می‌کنیم.
عالی‌جنابان
در زمان ما چهره‌های یک ملت به تنهایی برای تحقق برنامه‌های ملی در راستای توسعه اقتصادی اجتماعی کافی به نظر نمی‌رسد و مساعی مشترک و تقویت مبانی همکاری منطقه‌ای به عنوان ضرورت مسلم برای کلیه کشورهای جهان مطرح می‌باشد و نتایج موفقیت‌آمیز آن نیز نمایان شده است، لذا چنانچه کشورهای عضو اکو در وسعت جغرافیایی نیروی انسانی قابل توجه و منابع طبیعی فراوانی برخوردار می‌باشند، کوشش مشترک خود را در اجرای طرحهای مشخص و زیربنایی متمرکز سازند و بی‌نهایت انتظار موفقیت‌های زیادی داشته باشیم. تجربه سال‌های اخیر نشان می‌دهد دیگر نباید باور کرد که طراحی دولت‌های قدرتمند و پیشرفته برای ملل محروم پیشرفت اقتصادی همراه داشته باشد و نظم ملی جهانی نیز تقویت کشورهای در حال توسعه را دنبال نمی‌کند، بلکه سیاست جذب نیروهای متخصص، محدودیت‌های اقتصادی و تاراج و تخریب منابع کشورهای در حال توسعه تحت عناوین و الفاظ فریبنده اعمال می‌کنند. پس از پیشرفت تکنولوژی در غرب، بیشتر اثرات مصرفی آن به کشورهای جهان سوم هدایت می‌شود. از سوی دیگر درگیری و تشنجات منطقه‌ای برای ایجاد موانع بر سر راه رشد کشورهای درحال توسعه به کار گرفته می‌شود که بارزترین آن فاجعه بوسنی است.
مذبوحانه‌ترین کشتار و تخریب، با آواره کردن مردم و نسل‌کشی در جریان هست. مسأله بوسنی و هرزگوین و موضع گیری و عملکرد جهان غرب در مقایسه با موضع و عملکرد حامیان در نقاط دیگر جهان، می‌تواند یک هشدار روشنگر برای جهان اسلام باشند که جز به برقراری اتحاد و همدردی در نظام خود، به جای دیگری امید نداشته باشند. بنابراین مایلم در اینجا اعلام نمایم، دل‌بستن به سازمان ملل برای رفع تحریم تسهیلات بوسنی، با توجه به وقت‌کشی آن سازمان و ممانعت شورای امنیت، حاصلی جز وحشی‌گری و بی‌حرمتی بیشتر به کرامت و عزت ملتی که خواهان استقلال و تعیین حق سرنوشت خویش هست، چیزی به بار نمی‌آورد. با اجازه دوستان، این جمله را به‌خاطر اهمیتش تکرار می‌کنم.
بنابراین باید در اینجا اعلام نمایم، دل‌بستن به سازمان ملل، برای رفع تحریم بوسنی با توجه به وقت‌کشی آن سازمان و ممانعت شورای امنیت، حاصلی جز وحشی‌گری و بی‌حرمتی بیشتر به کرامت و عزت ملتی که خواهان استقلال و تعیین حق سرنوشت خویش هست، چیزی به بار نمی‌آورد؛ لذا همانگونه که سازمان کنفرانس اسلامی تصویب کرده است، باید همه کشورهای اسلامی با هر وسیله ممکن در یاری رساندن به مردم مسلمان بوسنی و پایان دادن به این تراژدی بزرگ انسانی تلاش نمایند. به نظر می‌رسد قدرت‌های استعماری، برای جلوگیری از تنش‌ها و نزاع‌های مختلف منطقه‌ای در جهان سوم تا آنجا که منافع خودشان را تهدید نکند، اهمیتی قائل نیستند و در مواردی برای اهداف شیطانی خود، این نزاع‌ها را توفیق می‌دانند و با ایجاد یا دامن زدن به منافع غیر مشروع را دنبال می‌کنند؛ البته از اظهار تأسف و محکوم کردن لفظی ابایی ندارند. این دیگر فضای موجود در فلسطین و لبنان و قفقاز و افغانستان و کشمیر اقدام جدی را لازم نمی‌بینند، ولی در مسأله اشغال کویت آن‌گونه لشگر کشی و دخالت می‌کنند.
موضع جمهوری اسلامی ایران، مبتنی بر احترام به مزرهای بین المللی حل مسالمت‌آمیز مناقشات سیاسی و رفع صلح آمیز اختلافات داخلی کشورها، جلوگیری از ظلم و بی‌عدالتی و دفاع از حقوق حق انسان‌ها است. بر همین اساس علاقه‌مندیم تا کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی نیز از ثبات و امنیت لازمه‌ای برخوردار باشند و نقش سازنده‌ای، در منطقه با همفکری و همیاری مشترک در بازسازی سریع کشورهایی چون بوسنی متجلی گردد. جمهوری اسلامی ایران از هیچ کوششی در این راه دریغ نخواهد کرد و همکاری‌های مشترک اقتصادی را برای ایجاد زمینه‌های رشد و تعالیم فرهنگی در چارچوب اصول بنیادین سیاست‌های خود، قرار خواهد داد. از دیگر اعضای محترم سازمان همکاری اقتصادی نیز انتظار دارم که تمام مساعی خود را برای تصریح و مهم‌تر از آن اجرای برنامه‌های مصوبه بکار ببرند.
عالی‌جنابان
خوشبختانه با همفکری و باتلاش شورای محترم وزیران و سایر مسئولین، اولویت‌ها و نیازهای اساسی و خطوط کلی همکاری‌های مشترک در قالب طرح عمل و دورنمای بلند مدت اکو اخیراً تسلیم و تنظیم شده است. این برنامه‌ها مورد تأیید جمهوری اسلامی ایران می‌باشد و آمادگی دارد تمام توان خود را برای اجرای این برنامه‌ها به کار بگیرد. ارزیابی مهم حاکی از این واقعیت است که در مسیر تحولات جهانی، ارتباطات نقش مهمی را در توسعه اقتصادی بازی می‌کند. تفاهم میان ملت‌ها را بارور می‌سازد و جریان انتقال تکنولوژی را بین کشورها تسریع می‌بخشد. زمینه سرمایه گذاری مشترک را مساعد می‌سازد، حجم مبالادت تجاری را افزایش می‌دهد.
جمهوری اسلامی ایران با موقعیت ویژه جغرافیایی در منطقه برای گسترش شبکه حمل و نقل و مخابرات در بین کلیه کشورهای عضو اکو اعلام آمادگی می‌کند و اقدامات اجرایی را آغاز نموده است. تأکید می‌نمایم برای تشکیل شرکت حمل و نقل ترکیبی در جهت تسهیل دستیابی کشورهای آسیای میانه به دریاهای آزاد آمادگی کامل داریم.
جای امیدواری است که مذاکرات مستمر و سازنده مسئولان زیربط کشورهای عضو ایجاد بانک توسعه و تجارت در اکو می‌تواند نقش مؤثری در اجرای طرحهای مشترک زیربنایی داشته باشد. لذا انتظار می‌رود کلیه کشورهای عضو با سرمایه‌گذاری در این بانک، در تأمین اعتبارات مورد نیاز، اجرای طرحهای مشترک در جهت منافع مشترک منطقه همکاری و مشارکت کنند. برای تحقق اهداف سازمان توسعه و تجارت منطقه‌ای، می‌توانیم از طریق مناطق آزاد تجاری و صنعتی مشترک، بازارچه‌های مشترک مرزی، سقف مشخص سالیانه برای مبادلات برون منطقه‌ای و برگزاری نمایشگاه‌های مشترک دایمی و دوره‌ای تعیین کنیم. برداشتن تدریجی موانع گمرکی، تعیین سطح مشخصی برای مبالادت بازرگانی برون منطقه‌ای از اقدامات مؤثری است که پیشرفت اقتصادی منطقه تسریع را خواهد کرد. در اینجا لازم است بر ضرورت تسریع در اجرای مفاد پروتکل ترجیحی که قراردادنامه سه کشور ایران، پاکستان، ترکیه امضا شده، تأکید نمایم و متذکر شوم هدف نهایی که ایجاد بازار مشترک اکو است، بدون تلاش جدی اعضای سازمان قابل دستیابی نخواهد بود.
جمهوری اسلامی ایران با شروع فعالیت مؤسسه عالی بیمه اکو در سال تحصیلی جدید، از اشتغال به تحصیل دانشجویان کلیه کشورهای عضو در این مؤسسه استقبال کرده است. این مؤسسه آموزشی قادر خواهد بود در آینده نزدیک، نیروی متخصص را در صنعت بیمه که از امور زیربنایی ماست، در اختیار منطقه قرار دهد. اصولاً تأسیس مراکز علمی و تحقیقاتی مشترک، می‌تواند در ایجاد یک زیربنای مستحکم برای برنامه‌ریزی و در زمینه‌های مختلف مؤثر باشد. نباید اجازه بدهیم سرمایه خداداده ملی که موجب پیشرفت دیگران را فراهم کرده است، بدون بازدهی مناسب از اختیار خارج شود. باید با استفاده بهینه از سرمایه حیاتی و صدور آن با ارزش واقعی، از تاراج آن جلوگیری بکنیم و به شکوفایی ملی و منطقه‌ای خود کمک کنیم. جمهوری اسلامی ایران آماده است، تجربیات و تخصص‌های خود را در این زمینه در اختیار شما و سایر اعضا قرار بدهد.
در زمینه کشاورزی علی‌رغم اهمیت آن در تأمین نیازهای اساسی و اولیه مردم منطقه، همکاری ناچیزی بین کشورهای عضو وجود دارد. در صورت افزایش همکاری با توجه امکانات متنوع طبیعی و متخصصین باتجربه در این منطقه، دستیابی به شکوفایی دور از دسترس نیست. همکاری در زمینه صنایع کشاورزی و دامپروری نه تنها بسیاری از نیازهای غذایی منطقه را مرتفع خواهد ساخت، بلکه زمینه صدور مازاد آن نیز بیش از پیش فراهم خواهد شد. در زمینه همکاری‌های فرهنگی نیز این سازمان فعالیت چندانی نداشت؛ در حالی‌که قدرت‌های استکباری کار خود را از طریق تخریب فرهنگی جوامع آغاز می‌کرد. حفظ هویت فرهنگ اصیل منطقه، ضرورت حیاتی است. با توجه به اشترکات عمیق فرهنگی و تاریخی و دینی مردم این منطقه، ما باید برای ایجاد جریان سالم فرهنگی بین کشورهای عضو تلاش بیشتری به عمل آوریم.
یکی دیگر از مسائل مطروحه و معضلات موجود در جامعه بشری، نقش مخرب مواد مخدر در میان ملت‌ها به ویژه در جهان سوم است. همکاری ارگان‌های ذیربط کشورهای عضو اکو در جلوگیری از رشد این معضل اجتماعی، از طریق ارائه آموزش‌های لازم، فراهم آوردن امکانات بازپروری معتادین و بالاخره مبارزه قاطع و مشترک با سوادگران این مواد، تبادل اطلاعات و همچنین ایجاد صندوق برای کمک به مبارزه مواد مخدر از پیشنهادهایی است که در این راستا می‌تواند به سازمان کمک مؤثری بنماید.
عالی‌جنابان
خوشبختانه در این سازمان، از نظر طرح و برنامه کمبودی احساس نمی‌شود. آنچه که در حال حاضر ضرورت حیاتی دارد، تسریع در اجرای طرحهای موجود می‌باشد. امیدوارم با برگزاری این اجلاس مهم و تفاهمات حاصله از مذاکرات، بتوانیم قدم‌های اساسی درجهت اجرای مصوبات برداریم و با اخذ تصمیمات اجرایی، اهداف این سازمان را هر چه سریع‌تر تحقق بخشیم. در خاتمه ضمن قدردانی از تلاش بی‌وقفه کارشناسان در تنظیم طرح‌ها و نظرات سازنده، بار دیگر از مهمان‌نوازی گرم و صمیمانه دولت و ملت ترکیه تشکر می‌کنم.