سخنرانی آیت الله هاشمی رفسنجانی در اجلاس خبرگان رهبری

بسم‌الله الرحمن الرحیم
الحمدلله و السّلام علی رسول الله و آله
با پیشنهاد کمیسیون سیاسی و اجتماعی و تصویب هیئت رئیسه قرار شد که بحث چشم‌انداز را در اجلاس خبرگان توضیح دهیم و آقایان را در جریان این مسأله مهمی که باید 20 آینده کشور را شکل بدهد، قرار دهیم.
چشم‌انداز با دستور رهبری و کار مجمع تشخیص مصلحت نظام و تأیید ایشان تصویب و ابلاغ شده است و از این به بعد همه برنامه‌ها، بودجه‌ها و حرکت امور کشور در این محدوده خواهد بود. ما نیز به عنوان خبرگان رهبری باید در جریان باشیم و پیگیری و نظارت کنیم و در همه جا ناظر اجرا باشیم و اگر تخلفی دیدیم، اطلاع بدهیم و اقدام کنیم.
من روند تاریخی چشم‌انداز را عرض می‌کنم و بعد آرمانهایی را که در چشم‌انداز مورد توجه بودند، می‌گویم. بعد واقعیتهای موجود را اشاره می‌کنم که شامل فرصتها و امکانات است. مشکلاتی را هم که وجود دارند، می‌گویم. در پایان متن چشم‌انداز را می‌خوانم تا سند کاملی در آثار مجلس خبرگان ثبت شود.
در سال 75 در دولت سازندگی به فکر افتادیم که باید برنامه دراز مدتی در کشور داشته باشیم که 25 سال آینده را ببینید و معلوم باشد که به کجا می‌خواهیم برسیم که شامل همه موضوعات زیربنایی و روبنایی بود. مثلاً چقدر راه، راه‌آهن، بندر، تلفن، برق، آب و همه چیزهایی که در کشور هست، می‌خواهیم. به مدیران ابلاغ کردیم که شما امکانات خود را در همه استانها و بخشها بررسی کنید و اهدافی را که می‌توانیم برسیم، مشخص کنید و نیازهایتان را مطرح کنید تا بتوانیم با تلفیق آنها برنامه 25 ساله را بنویسیم. اسم آن را تمدن بزرگ اسلامی گذاشتیم.
علت آن، این است که فکر کردیم جمهوری اسلامی که برای اولین بار حکومتی را از دید مکتب اهل بیت در دنیا بوجود آورده و ساختار وجودی‌اش را تأمین کرده، باید تمدنی که شایسته دنیای اسلام است، به عنوان یک الگو عرضه کند. فکر کردیم که این مدت کافی است و کار زیادی شد و اتاقی پر از اسناد تهیه شد و در ملاقاتی که مسئولان این بخش با مقام معظم رهبری داشتند، ایشان تعبیر «حیات طیبه» کردند که نتیجه این کار باید باشد. عمر دولت تمام شد و تلفیق نشد و دولت بعد هم ضرورتی ندید که پیگیری و الان در سازمان برنامه هست. کم کم این تفکر عمومی شد و همه توجه کردند که برنامه پنج ساله کافی نیست و باید دورخیز داشته باشیم و برنامه‌هایمان را در آن دور خیز نگاه کنیم. چون بعضی کارها چند برنامه را طی می‌کنند.
مقام معظم رهبری دستوری صریح به مجمع دادند که چشم‌اندازی را برای بیست ساله آینده تهیه کنید. پنج سال دوره گذشته بود و بیست سال باقی مانده بود. حالا که تصویب شد، دوره بیست ساله را در نظر گرفتیم. چون مقداری کار شده بود و جلو رفته بودیم و می‌شد این کار را در مدت بیست سال انجام داد. ما هم کار زیادی کردیم و ایشان هم دائماً پیگیری فرمودند تا بالاخره همانطور که مطلع هستید، چندماه پیش کار تمام شد. اما الزاماتش به خاطر عجله‌ای که داشتیم، به بعد موکول شد و الان هم مشغول تهیه الزامات هستیم.
عجله هم از این جهت بود که یک بحث سیاسی پیش آمد و ما نگران چالش در جامعه شدیم. دولت می‌خواست برنامه چهارم را بدهد و بحث این بود که اینها را ما قبل از برنامه چهارم تهیه کنیم و یا صبر کنیم و بعد تهیه کنیم؟ ترجیح داده شد برای اینکه اختلاف سیاسی پیش نیاید، اوّل چشم‌انداز را تهیه کنیم که برنامه چهارم براساس آن نوشته شود. البته با وضعی که برنامه در دولت و مجلس پیدا کرد، فکر می‌کنم مقداری با اهداف چشم‌انداز ناسازگار است که باید در آینده فکری بکنیم.
پیشنهاد کمیسیون بیشتر این است که من الزامات را بگویم و مورد توجه قرار دهم. تعریف چشم‌انداز این است: چشم‌انداز عبارت است از تصویب مطلوب و آرمان قابل دست‌یابی جامعه در یک افق زمانی معین بلند مدت که متناسب با مبانی ارزشی و آرمانهای نظام و مردم تهیه می‌گردد.
ویژگیها و مختصاتی باید داشته باشد که به این موارد توجه شده است که در کمسیونهای متعدد و کارشناسان زیاد از دولت، دانشگاهها و مجمع کار کردیم و به این چیزها رسیدیم که اولاً قابل دست‌یابی در زمان مورد نظر باشد و کمیت‌پذیر باشد، چون بعضی‌ها این بحث را می‌کنند که این موارد آرمانهای بلندی است اما بلندپروازی است و دست‌یافتنی نیست. ما با اطلاعاتی که از اوضاع کشورمان داریم اینها را دست‌یافتنی می‌دانیم. تفاوت برنامه با چشم‌انداز این است  که برنامه کمیات را می‌گوید. ولی در چشم‌انداز موارد جزء مشخص نمی‌شود فقط بندی مشخص می‌شود که در برنامه‌ها باید این کمیتات را مشخص کنید. ویژگی دوم این است که برایند آثار ناشی از مؤلفه‌های فوت و فرصت از یک طرف و نکات ضعف و تهدید است با توجه به استراتژیهای تعیین شده باشد. هم فرصت و نقاط قوت را ببنید و هم موانع را ببیند. ویژگی بعدی این است که برانگیزاننده مشارک همگانی و مشوق رکت جامعه باشد. نمی‌تواند یک جهش دست‌اندکار باشد و چشم‌انداز تأمین باشد و باید جامعه در میدان باشد و لذا حرکتهای جناحی اگر در کشور حاکم باشد و بخشی از جامعه بخواهد این را اداره کند ما فرضمان براین است که به هدف نمی‌رسند، جامعه، تحولگرا، آینده‌نگر و پویا باشد، دارای افق زمانی معین باشد. تصویر مطلوب از اهداف ممکن باشد. الهام‌بخش و ... آفرین باشد و پاسخگویی نیازهای اساسی جامعه باشد. موجبات انسجام و یکپارچگی و عزم و اراده ملی را فراهم کند، منفی‌نگری را نفی کند و مثبت‌اندیشی را در جامعه ترویج نماید. آرمانهایی کلی است که ما در این چشم‌انداز داشتیم و این موارد باید تحقق پیدا کند. بنا نهادن جامعه‌ای مستقل به مفهوم گسستن از سیستم استبدادی و سپردن سرنوشت مردم بدست خودشان.
رابطه یا آزادی: بنا نهادن جامعه‌ای که در آن هرگونه استبداد فکری لغو شده باشد. آزادی توأم با مسئولیت در آن برقرار شده باشد. آزادی انتخاب شغل در آن رعایت شده باشد.
توسعه انسانی: شکوفایی نوع بشر، بنا نهادن جامعه‌ای که انسانها در آن رشد یابند و استعدادها شکوفا شود و خلاقیت‌های متفاوت انسانی در آن بروز کند.
فضائل اخلاقی، ایمان و تقوی: بنا نهادن جامعه‌ای که در آن محیط مساعدی برای رشد فضائل اخلاقی براساس ایمان و تقوی فراهم شده باشد.
نیازهای ضروری انسان: بنا نهادن جامعه‌ای که در آن نیازهای ضروری انسان، مسکن، خوراک، پوشاک، ازدواج، درمان، آموزش و پرورش، تشکیل خانواده، تربیت بدنی، تأمین اجتماعی در جهت استمرار حرکت تکاملی انسان تأمین شده باشد.
توسعه اجتماعی یا فرصتهای برابر برای همه: بنا نهادن جامعه‌ای که در آن امکانات مساوی و متناسب و کار برای همه تأمین شده باشد. بنا نهادن جامعه‌ای که در آن عدالت اجتماعی حاکم باشد.
توسعه اقتصادی و خودکفایی: بنانهادن جامعه‌ای که در آن نظام اقتصادی کشور به صورتی تنظیم شده باشد که هر فرد علاوه بر تلاش شغلی، فرصت و توانایی کافی برای خودسازی معنوی، سیاسی و اجتماعی داشته باشد.
داشتن نظامی با توسعه اقتصادی مبتنی بر سه بخش دولتی، تعاون و خصوصی.
خودکفایی: بنا نهادن جامعه‌ای خودکفا در علوم، فنون، صنعت، کشاورزی و امور نظامی با تأکید بر افزایش تولیدات کشاورزی، دامی و صنعتی تأمین کننده نیازهای عمومی.
توسعه سیاسی و مشارکت: بنا نهادن جامعه‌ای که در آن تمامی عناصر اجتماع مشارکت فعال و گسترده در روند تحول جامعه داشته باشند و سرنوشت مردم به دست خودشان سپرده شده باشد.
توسعه قضایی و حقوقی: بنا نهادن جامعه‌ای قانون‌مدار که در آن حاکمیت قانون مستقر باشد و جامعه‌ای که در آن از حقوق مردم پاسداری شود و اعم از مرد و زن و از هر قوم و قبیله، رنگ، نژاد و زبان در برابر قانون مساوی باشند.
توسعه مناطق: جامعه‌ای که بهره‌برداری از منابع طبیعی و استفاده از درآمدهای ملی در سطح استانها و توزیع فعالیتهای اقتصادی میان آنها و مناطق مختلف کشور طوری انجام شود که هر منطقه فراخور نیازها و استعدادهای رشد خود، سرمایه و امکانات لازم را در دسترس داشته باشد.
توانایی دفاعی: بنا نهادن جامعه‌ای که در آن لوازم و امکانات آموزش نظامی طبق موازین اسلامی برای همه فراهم شود و تمامی افراد توانایی دفاع از کشور و نظام جمهوری اسلامی را داشته باشند.
سیاست خارجی: جامعه‌ای که سیاست خارجی آن براساس معیارهای اسلامی، تعهد برادرانه نسبت به همه مسلمانان و حمایت بی‌دریغ از همه مستضعفان جهان، نفی هرگونه سلطه‌جویی و سلطه‌گری، حفظ استقلال و تمامیت ارضی، عدم‌تعهد دربرابر قدرتهای سلطه‌گر و روابط صلح‌آمیز متقابل با دول غیر محارب باشد.
در جهان اسلام: بنا نهادن جامعه‌ای که سیاست کلی آن بر پایه اتحاد و ائتلاف ملل اسلامی، وحدت سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جهان اسلام استوار گردد.
نظام اداری: بنا نهادن جامعه‌ای که نظام بروکراسی ناکارآمد در آن طرد شده باشد و تشکیلات غیرضرور از آن قطع شده باشد.
خانواده: جامعه‌ای که در آن همه قوانین و مقررات و برنامه‌ریزهای مربوطه در جهت آسان کردن تشکیل خانواده، پاسداری از قداست آن و استواری روابط خانوادگی بر پایه حقوق و اخلاق اسلامی باشد.
علم و فن: جامعه‌ای که در آن روح بررسی و تتبع و ابتکار در تمام زمینه‌های علمی، فنی، فرهنگی و اسلامی تقویت شده باشد.
محیط زیست: بنا نهادن جامعه‌ای که در آن حفاظت محیط زیست وظیفه عمومی تلقی شود و فعالیتهای آلاینده و مخرب محیط زیست در آن ممنوع باشد.
اینها آرمانهای مطرح برای چشم‌انداز است که باید انجام شود. یک کار مطالعاتی انجام شد و چندین کشور را مطالعه کردیم تا همانگونه که الان در دنیا مرسوم است، باشد. چشم‌انداز ژاپن، هند، فیلیپین را در شرق، چشم‌انداز اردن، الجزایر و بعضی کشورهای دیگر را در محیط خودمان و چشم‌انداز بعضی ایالتهای نسبتاً بهتر آمریکا را با دقت مطالعه کردیم. برای رسیدن به این اهداف باید ببینیم چه داریم و چه مشکلاتی در پیش است که الزامات اینجا مهم است و چه موانعی در کارمان هست. ما نقاط مثبت و فرصتی را که در داخل یا خارج داریم، جدا کردیم. مشکلاتی که در داخل و یا خارج داریم جدا کردیم و درجریان سالهای آینده با ایران از آن نقاط مثبت استفاده کنیم و برای نقاط منفی فکری کنیم که اگر اینها مورد توجه نباشد، این چشم‌انداز اجرا نمی‌شود و در برنامه‌ها باید اینها را بطور دقیق بدانیم.
فرصتهای جمهوری اسلامی و نقاط قوت سرزمین ایران:
1- موقعیت ژئوپلوتیک کم نظیر کشور است که دارای موقعیت جغرافیای سیاسی می‌باد. بخاطر اینکه در قلب جهان و در چهار راه خطوط هوایی و زمینی است و از لحاظ سیاسی در حساس‌ترین نقطه جهان که مرکز انرژیهای مهم جهان است، قرار دارد.
2- جامعه جوان با وجود منابع انسانی با استعداد و باسواد
3- برخورداری کشور از ذخایر غنی هیدروکربونیک و معدنی
4- وسعت سرزمین، وجود تنوع اقلیمی، اکوسیستمهای گوناگون، بهره‌مندی از ذخایر غنی ژنتیکی گیاهی.
5- وجود زیربناهای فیزیکی شناخته شده در کشور.
6- ساختارهای اجتماعی، حقوقی، قانونی و تشکیلاتی و سابقه تاریخی و فرهنگی در حاکمیت و ارائه راه‌حلهای قومی.
7- وجود میراث کهن و با ارزش و تاریخی و فرهنگی و طبیعی برای گسترش خدمات گردشگری و توریست فرهنگی،
8- وجود سرمایه‌های فیزیکی در بخشهای صنعت، کشاورزی، خدمات و مهیا بودن کشور برای حرکت پرشتاب بسوی توسعه.
9- استقلال ملی و نفی استبداد و استعمار در کشور پس از پیروزی انقلاب اسلامی.
10- ظرفیت بالقوه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در کشور
11- قابلیت فکری در مکتب شیعه برای اداره جامعه و رفع نیازهای آن.
12- یکپارچگی ملی و وحدت اجتماعی که سرمایه پیروزی انقلاب و تداوم انقلاب بوده است.
نقاط ضعف داخل:
1- سیستم دیوان‌سالاری ناکارآمد و ضعیف و عدم وجود سیستمهای مدیریت نوین و متناسب با نیازها و شرایط جامعه امروز
 2- ساختار نامتعادل بازار کار که باعث رشد بالای بیکاری است.
3- کاهش قدرت خرید گروههای متوسط و کم‌درآمد و فاصله زیاد و توزیع نامتعادل درآمد بین گروههای درآمدی جامعه
4- بهره‌وری پایین نیروی کار، سرمایه و کل عوامل تولید ملی.
5- سهم پایین منابع انسانی در تولید ثروت
6- وابستگی دولت به درآمدهای نفتی و عدم تبدیل ذخایر ملی به سرمایه‌های درگردش برای توسعه ملی، بالاخره نفت روزی تمام می‌شود و تجدیدشدنی نیست و ما باید ثروتهای تجدید شونده داشته باشیم.
7- تمرکز و انحصار اقتصاد دولتی و سهم پایین بخشهای غیردولتی در اقتصاد ملی که این کار برای ما بسیار زمین‌گیر کننده است.
8– عدم تعمیق اندیشه‌های اسلامی و ملی در بین نسل جوان و شکافهای اجتماعی و تحولات سریع اجتماعی: می‌خواهیم برنامه‌های چشم‌انداز براساس اسلام تحقق پیدا کند و اندیشه‌های اسلامی محققاً باید در جامعه و در دل جوانان جا بگیرد که آنها درون به این طرف رو کنند.
9- عدم جامعیت نظام تأمین اجتماعی و پوشش کامل آن برای تمامی آحاد جامعه.
10- عدم تعادل در پهنه سرزمین و نابرابری توسعه در استقرار جمعیت و فعالیت در کشور.
11- روند شدید تخریب منابع خاک، محیط زیست و بیابان‌زایی
12- کاربردی نبودن تحقیقات و عدم کارآمدی نظام آموزشی کشور.
13- نهادینه نشدن مؤسسات نظریه‌پردازی اقتصادی و تکنولوژی در کشور.
محیط بین‌المللی، نقاط مثبت:
1- جهانی شدن اقتصادی، سیاسی و فرهنگی، ممکن است بعضی این را منفی تلقی کنند، اصلش مثبت است، ولی بهره‌وری آمریکا و قدرتهای بزرگ منفی است و اصل این کار می‌تواند فضا را برای حرکت کشورهای جهان آماده کند.
2- تقاضای کشورهای منطقه برای نیروهای فرهیخته، تربیت شده و تحصیل کرده جوان ایرانی. الان اگر با بسیاری از کشورهای منطقه روابط دوستانه و صمیمی داشته باشیم و به نیروهای ما از لحاظ سیاسی اعتماد کنند، مشتاق نیروهای ما هستند.
3- موقعیت ویژه ژئوپلوتیک ایران و شکل‌گیری گروههای مختلف در شمال و جنوب در ایران در دوران پیش از اسلام و بعد از اسلام در بسیاری از کشورهای اطراف خودمان یک حضور جدی ادبیاتی، علمی، فنی و شخصیتی داشته است که هنوز پایه‌های آن وجود دارد و ما باید از این پایه‌ها بهتر استفاده کنیم.
4- نیازهای جهانی به ذخایر کربنی و هیدروکربنی موجود در ایران. بالاخره نفت و گاز ما و بعضی از معادن ارزشمند ما سرمایه‌ای است که دنیا به آنها نیاز دارد. این، وسیله بسیار خوبی است که بتوانیم در دنیا حضور مؤثر داشته باشیم و بهره‌گیری کنیم.
7- آثار تاریخی مناسب فرهنگی و قابلیت صدور کالاهای فرهنگی به خارج.
8- وجود منابع مالی قابل جذب در بین ایرانیان خارج از کشور به کشورهای همسایه که رقمهای مختلفی را می‌گویند. در آمریکا حدود هشتصد میلیارد دلار در سال درآمد دارند و بسیاری از این افراد مایلند سرمایه‌های خود را در کشور سرمایه‌گذاری کنند. چون عاشق ایران هستند.
9- تقاضای بالای کشورهای همسایه جنوبی برای منابع غذایی آب و ظرفیتهای بالقوه ملی ایران که خیلی اثرگذار است و دوستی‌ها را قوی می‌کند و پل ارتباط خوبی است که خیلی مایلند از آن استفاده کنند.
10-وجودظرفیتهای متعدد درجهت همکاریهای‌گسترش‌بازارها‌و سرمایه‌گذاریهای مشترک منطقه‌ای و جهانی. الان بخش خصوصی ما می‌خواهد با بخشهای خارجی همکاری کند و  در ایران در همه زمینه‌ها فرصت هست.
11- وجود زمینه‌های متعدد در زمینه توسعه و ایجاد زمینه برای صنایع مکمل و مشترک در کشور خودمان و کشورهای منطقه براساس تقسیم کار منطقه‌ای، البته کار مهمی است که دنیا آن را انجام می‌دهد.
12- محیط مناسب برای محصولات صنعتی و کشاورزی ایران در بازارهای منطقه و جهان.
نکات منفی:
1- ممانعت کشورهای صاحب فن‌آوری از انتقال آن به داخل و وابستگی تکنولوژیکی کشور به آنها. الان قدرتهای مسلط دنیا به طور جدی از صدور فنآوریهای باارزش و امروزی به ایران جلوگیری می‌کنند.
2- یکجانبه‌نگری و مداخله‌گری غیرمشروع آمریکا در جهان در ابعاد اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و توسعه نفوذ آمریکا در منطقه.
3- تبعیض در جهت جایگزینی الگوهای مخرب بیگانه به جای الگوی اسلامی ایرانی و وابستگی جریان اجتماعی به این نوع الگوهها، آنها به شدت نگرانند از اینکه الگوی اسلامی و ایرانی یک الگوی ارزشی برای کشورهای اسلامی و جهان سوم شود و تهاجم جدی را شروع کردند.
4- کاهش نقش منطقه‌ای و بین‌المللی ایران و ممانعت از الگوگیری دیگر ملتها از جمهوری اسلامی و فشار مضاعف بر جریانات ناب شیعی.
الان در لبنان به دنبال این هستند که شیعه را که اکثریت ملت لبنان است و همیشه هم مظلوم بوده است و امروز عزتی پیدا کرده، محدود کنند و این مسأله در عراق هم وجود دارد و در افغانستان و پاکستان هم اینگونه است. در کشورهای جنوب هم فشارهای زیادی وجود دارد.
5- توسعه نفوذ اسراییل در کشورهای همجوار و منطقه و تلاش برای رو در رو قرار دادن کشورهای عربی با جمهوری اسلامی ایران و حمایت آمریکا از آنها.  دیدید که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی می‌خواستند جنگ بین اعراب و اسراییل را به جنگ ایران و اعراب تبدیل کنند و الویت خطر خودشان را به ایران دادند.
6- سرمایه‌گذاری کشورهای پیشرفته و جذب نیروهای متخصص ایرانی و فرار سرمایه، چیز عجیبی است که برنامه‌ریزی شده و به سراع آنها می‌آیند و پیشنهاد بورس، شغل و امکانات را می‌دهند. در مورد سرمایه‌ها هم به همین شکل عمل می‌کنند.
7- در معرض خطر قرار گرفتن موقعیت حساس ژئوپلوتیک ایران، آنها محاسبه کردند که این موقعیت ممتاز را در ایران بگیرند که در شرق، شمال و جنوب ما هستند و برنامه دارند.
8- تعداد زیاد کشورهای همسایه و بروز منابع تهدید و تنش در نقاط مرزی و وجود مکملهای قوی در نقاط پیرامونی و اطراف ایران، تقریباً همه اطراف ما کشورهایی هستند که می‌توانند برای قومیتهایی که ما داریم، جذبه داشته باشند که می‌تواند هم تهدید و هم فرصت باشد.
9- اتحاد مصرف‌کنندگان نفت در غرب تحت مدیریت شرکتهای چند ملیتی و عدم پراکنش مناسب در خریداران نفت کشور در سراسر جهان.
10- نوسانات غیرقابل پیش‌بینی نفت در اقتصاد ملی
فاصله نوسانات شدید می‌تواند به اقتصاد کشور ضربه بزند و صندوق ذخیره ارزی یکی از ابزارهای مقابله با آن است. الان در بودجه ما مبالغ سنگین کسر بودجه وجود دارد.
چالش عملی و استراتژیک بسیار زیاد است که خوانده نمی‌شود.
متن چشم‌انداز: چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 هجری شمسی:
با اتکال به قدرت لایزال الهی و در پرتو اراده و عزم ملی و تلاش و کوشش برنامه‌ریزی شده و مدبرانه جمعی در مسیر تحقق آرمانها و اصول قانون اساسی در چشم‌انداز بیست ساله ایران کشوری است توسعه یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی و فنی در سطح منطقه با هویت اسلامی و انقلابی و الهام‌بخشی در جهان اسلام و تعامل سازنده و موثر در روابط بین‌الملل.
2- توسعه‌یافته متناسب با مقتضیات فرهنگی، جغرافیایی و تاریخی خود و متکی براصول اخلاق و ارزشهای اسلامی با تأکید بر مردم سالاری دینی، عدالت اجتماعی، آزادیهای مشروع، حفظ کرامت و حقوق انسانها و بهره‌مندی از امنیت اجتماعی و قضایی
3- برخوردار از دانش پیشرفته، توانا در تولید علم و فن‌آوری، متکی از سطح برتر منابع انسانی و سرمایه اجتماعی در تولید ملی:
4- امن، مستقل، مقتدر با سامان دفاعی مبتنی بر بازدارندگی همه جانبه و پیوستگی مردم وحکومت. یعنی باید هم از انسجام ملی ، هم از امکانات دفاعی مناسب برای امنیت بهره بگیریم.
5- برخوردار از سلامت، رفاه، امنیت غذایی، تأمین اجتماعی، فرصتهای برابر، توزیع مناسب درآمد، نهاد مستحکم خانواده، بدور از فقر، فساد، تبعیض و بهره‌مند از محیط‌زیست مطلوب
6- فعال، مسئولیت‌پذیر، ایثارگر، مؤمن، رضایتمند، برخوردار از وجدان کاری، انضباط، روحیه تعاون و سازگاری اجتماعی، متعهد به انقلاب و نظام اسلامی و شکوفایی ایران و مفختر به ایرانی بودن.
7-دست‌یافته به جایگاه اول اقتصادی، علمی و فن‌آوری در سطح منطقه آسیای جنوب غربی، شامل آسیای میانه، قفقاز، خاورمیانه و کشورهای همسایه با تأکید بر جنبش نرم‌افزاری و تولید علم، رشد و شتاب مستمر اقتصادی، ارتقاء سطح نسبی درآمد سرانه و رسیدن به اشتغال کامل.
8- الهام‌بخش و فعال و مؤثر در جهان اسلام و تحکیم الگوی مردمسالاری دینی، توسعه کارآمدی، نواندیشی و پویایی فکری و اجتماعی، تأثیرگذار در همگرایی اسلامی و منطقه‌ای براساس تعالیم اسلامی و اندیشه‌های امام خمینی(ره).
9- دارای تعامل سازنده و مؤثر با جهان براساس اصول عزت، حکمت و مصلحت.
10- در تهیه، تدوین و تصویب برنامه‌های توسعه و بودجه‌های سالانه این نکته مورد توجه قرار گیرد که شاخصهای کمّی کلان آنها از قبیل نرخ سرمایه‌گذاری و درآمد سرانه باید معلوم باشد. تولید ناخالص ملی، نرخ اشتغال و تورم، کاهش فاصله درآمد میان دهکهای بالا و پایین جامعه لحاظ شود.
11- رشد فرهنگ و آموزش و پرورش و تواناییهای دفاعی و امنیتی باید متناسب با سیاستهای توسعه و اهداف و الزامات چشم‌انداز تنظیم و تعیین گردد و این سیاستها و هدفها به صورت کامل مراعات شود.
12- این مجموعه با توان کارشناسی کشور انجام شده و دولت در آن همکاری زیادی کرده و مجمع محور بوده است. مجلس در این دوره همکاریهای خوبی کرده است، کارشناسان دانشگاهها و جاهای دیگر هم همکاری کرده‌اند تا این مجموعه بدست آمده است.
با توجه به اینهایی که عرض کردم، چشم‌انداز قابل تحقق است، ولی الزاماتی دارد که بعداً تصویب می‌کنیم و شما خواهید دید. از حوصله‌ای که فرمودید، تشکر می‌کنم.
والسّلام علیکم و رحمه الله و برکاته