دیر هم شده است
دکتر رضا امراللهی (استاد دانشگاه و از رؤسای پیشین سازمان انرژی اتمی ایران)
جلوه‌گاه رخ او دیده من تنها نیست
ماه و خورشید همین آینه می‌گردانند
اوایل پیروزی انقلاب هر روز از جوانب مختلف برای کشور خواب‌های آشفته می‌دیدند. هنوز چند ماه از پیروزی انقلاب اسلامی ایران نگذشته بود که از گوشه و کنار شنیده می‌شد، برای چه باید نیروگاه اتمی بوشهر را که نیمه‌کاره بود، تمام کنیم؟ اصلا صنعت هسته‌ای به چه درد می‌خورد؟ شرکت زیمنس کار را به بهانه انقلاب رها کرده بود و پروژه‌ای را که حدود دو میلیارد دلار برای آن تا آن روز هزینه شده بود حاضر نبود تمام کند. هر روز اینجانب و همکارانم را به طرفداری از نیروگاه اتمی و در نتیجه به آمریکایی بودن و… متهم می‌کردند و خلاصه حرف هم این بود که «نیروگاه اتمی نمی‌خواهیم» یا اگر هم بخواهیم این را نمی‌خواهیم و... .
فراموش نمی‌کنم که برق نصب شده در کشور تا پیروزی انقلاب ۷۹۰۰ مگاوات بود، درحالی‌که به شاه برای ۲۰ هزار مگاوات نیروگاه اتمی پیشنهاد برنامه داده بودند و او هم بدون هیچ توجیه فنی کار ساخت چند واحد نیروگاه اتمی را شروع کرده بود. درحالی‌که کشور امروز هم بیش از ده واحد نیروگاه را نمی‌تواند هضم کند. از سوی دیگر پیشنهاددهندگان قبل از انقلاب به فاصله ۲ سال موضع خود را تغییر داده بودند و حتی حاضر نبودند اولین نیروگاه در حال ساخت خود را تمام کنند و به شدت با جوسازی در داخل کشور اینجانب و همکارانم را تحت فشار گذاشتند که کار ادامه اتمام نیروگاه در حال ساخت بوشهر را رها کنیم ولی ما این کار را نکردیم.
شاید باورتان نشود مردان بزرگی که کمتر از تعداد انگشتان دست نبودند از ابتدای انقلاب، این کوچک‌ترین را تشویق به پیگیری کار کردند که کمی جلوتر شهید دکتر بهشتی و کسی که پای کار تا آخر ایستاد حضرت آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی بود که در
نظرخواهی سازمان انرژی اتمی در آغاز دهه‌ی ۶۰ شرکت کرد و بدون هیچگونه توضیحی نوشته تاریخی ایشان را در سالگرد وفات ایشان تقدیم می‌کنیم.
این نوشته در پاسخ به نظرسنجی سازمان در ۲۷ اردیبهشت ۶۱ از سوی سیدجمال ساداتیان رئیس دفتر رئیس مجلس به اینجانب به عنوان رئیس سازمان انرژی اتمی ایران ابلاغ شد. این نوشته نشان می‌دهد هاشمی‌رفسنجانی نابغه‌ای بود که خیلی خوب دورترها را می‌دید و مردم ما قاضی بزرگی هستند که آینده‌نگری ایشان را امروز قضاوت می‌کنند. با این مقدمه شایسته است که نظرات ایشان را در خصوص صنعت هسته‌ای و به خصوص نیروگاه بوشهر به دقت ملاحظه فرمایید.
تا چه قبول افتد و چه در نظر آید.
بسمه تعالی
همان‌طور که اطلاع دارید انرژی هسته‌ای یکی از روش‌های نوین تولید انرژی است که روزی محمدرضای خائن می‌خواست با برنامه‌های جاه‌طلبانه خود ۲۳۰۰۰ مگاوات برق برای کشوری که حتی برای حل ساده‌ترین مسائل تکنولوژی خود لنگ بود تهیه نماید، مسلماً تنها نفع آن برای این ملت ستمدیده جز وابستگی مطلق به دیگر کشورها چیز دیگری نبود. ولی شکی نیست که با برنامه‌ریزی صحیح درصورتی‌که امکانات پیشرفت و انتقال تکنولوژی آن باشد انرژی هسته‌ای را می‌توان به عنوان یکی از راه‌حلهای مسئله کمبود انرژی در نظر گرفت.
اگر روزی بخواهیم از انرژی هسته‌ای به منظور تأمین جزئی از انرژی کشور و همچنین انتقال تکنولوژی هسته‌ای و بالا بردن سطح علمی و تکنولوژی مربوطه استفاده کنیم با توجه به مشکلات موجود باید چه کرد؟ بعضی معتقدند که پس از رشد تکنولوژی مربوطه و تقویت آن در کشور می‌توان به تکنولوژی ساخت راکتورها راه یافت و به اصطلاح به خودکفایی نسبی رسید و بعضی دیگر معتقدند که برای انتقال تکنولوژی و سرعت بخشیدن به آن با استفاده از الگو و معیارهای ساخته شده بهتر می‌توان به تکنولوژی آن راه پیدا کرد. (روش کشور هند در زمان تأسیس اولین راکتور اتمی)
در اینجا مسئله‌ای که مطرح است با هر دو مورد فوق متفاوت است. مسئله، داشتن نیروگاهی است که تقریباً بیش از ۷۰ درصد آن به پایان رسیده و مبلغ هنگفتی نیز برای ساخت آن پرداخت شده است، حتماً حدس زده‌اید که مقصود نیروگاه بوشهر است. در این خصوص چه باید کرد؟ آیا باید این سرمایه کشور را در زیر باران و رطوبت و گرمای بوشهر رها کرد و از بین برد یا حتی‌المقدور به کمک نیروهای متعهد و متخصص داخلی در اتمام این پروژه کوشید، یا اینکه بدون مشارکت نیروهای متخصص ایرانی زیر بار قرارداد «کلید دردست» با وابستگی‌های اجتناب‌ناپذیر رفت؟ اگر جنابعالی به عنوان فرد مسئول انتخاب می‌شدید در این مورد چه راهی را برای حل این مسئله انتخاب می‌کردید، یا اصلاً خود را بی‌طرف کنار می‌کشیدید تا اینکه ببینید دیگران چه می‌کنند و از آنان انتقاد کنید؟
در هر صورت باید با مسئله به طور جدی برخورد کرد و کاری را که در آینده نزدیک یا دور باید انجام شود هم‌اکنون به فکر چاره‌اندیشی افتاد. در چنین شرایطی در تمام ملل دنیا مرسوم و عاقلانه است که افرادی که در زمینه‌های مختلف علمی صاحب نظر و دارای تقوای علمی و برخورد قاطعانه و دلسوزانه هستند گردهم آیند و درباره آینده کشور خود در زمینه مسائل وابسته به حرفه خود تصمیم‌گیری کنند. در این زمینه نظر جنابعالی می‌تواند راهگشا باشد، لذا خواهشمند است نظر صریح خود را در رابطه با قطع یا ادامه ساخت و بهره‌برداری از نیروگاه بوشهر و راه‌حلهایی که به نظر می‌رسد ارائه فرمایید.
امراللهی: لطفاً عقیده خود را راجع به تکنولوژی هسته‌ای بیان فرمایید؟
بسمه تعالی.
معتقدم که تکنولوژی هسته‌ای در خدمت بشر باشد و بسیاری از مشکلات و نیازهای رو به رشد انسان را حل کند و هم ممکن است آثار سوء و مخرب داشته باشد و به هر حال امروز وجود دارد و نمی‌توان از آن صرف‌نظر کرد، ولی باید تلاش کرد که جلوی آثار سوء آن را گرفت.
چه میزان تحقیق و مطالعه را در این تکنولوژی برای کشور ما توصیه می‌نمایید؟
برای علم و تحقیق نمی‌شود حد معین کرد و کشور ما جدا از کشورهای دیگر نمی‌تواند تصمیم بگیرد، به هر حال جامعه نباید در این علم و فن از جوامع مشابه به عقب باشد بلکه باید پیشتاز و خط‌دهنده باشد.
امراللهی:آیا به نظر شما در کشور ما داشتن یک راکتور قدرت برای تأمین قسمتی از نیروی برق و انتقال تکنولوژی هسته‌ای برای پیش‌بینی مسائل درازمدت، موردنیاز است؟
البته مورد نیاز است و غفلت از آن درست نیست.
با توجه به اینکه در پنج سال اخیر قیمت نیروگاه‌های اتمی بیش از ۲ برابر شده است چه وقت باید این کار را شروع کرد؟
دیر هم شده، هر چه زودتر باید اقدام کرد. خوشبختانه ما قسمت عمده امکانات را از پیش با قیمت ارزان‌تر در اختیار داریم.
آیا وقتی که تمام کشورهای منطقه و اطراف ما با کوشش زیاد مترصد دستیابی به این تکنولوژی هستند، ما هم باید همان کوشش را داشته باشیم؟
ما نباید از دیگران تقلید کنیم، ممکن است بتوانیم بیش از آنها کوشش کنیم و ممکن است نتوانیم. به هر حال با توجه به امکانات و سایر برنامه‌ها و با رعایت اصل استقلال و سیاست نه شرقی نه غربی باید به سرعت اقدام کنیم.
آیا با توجه به آینده این تکنولوژی، دستیابی به آن می‌تواند در حفظ استقلال مملکت تأثیر داشته باشد؟
آری می‌تواند و بلکه باید گفت حتماً تأثیر دارد.
آیا راه‌حلهای معمولی که در تمام نیروگاه‌های اتمی و کشورهای صاحب این تکنولوژی در حفظ محیط‌زیست و دفن زباله‌ها انجام می‌گیرد، می‌تواند در کشور ما هم قابل قبول باشد؟
این سئوال جنبه فنی دارد که من صلاحیت جواب دادن ندارم، جواب آن را از متخصصان متعهد بگیرید.
چنانچه هزینه تکمیل یک واحد نیروگاه اتمی بوشهر حدود ۱۵ الی ۲۵ درصد از هزینه‌ای باشد که لازم است جهت ساخت یک نیروگاه اتمی جدید با همان قدرت پرداخت گردد، آیا این هزینه به دارا شدن این تکنولوژی و تربیت گروهی از متخصصین این فن و تأمین ۱۲۰۰ مگاوات برق می‌ارزد؟
آری باید همان واحد بوشهر را تکمیل کرد.
چه نکات و عواملی باید پیش‌بینی گردد که با تکمیل نیروگاه بوشهر (واحد یک آن) انتقال تکنولوژی هسته‌ای انجام پذیرفته و میزان وابستگی به حداقل کاهش یابد (از نظر قرارداد تربیت کادر متخصص برنامه‌ریزی انتقال تکنولوژی هسته‌ای و…)
باید طوری حرکت کرد که از لحاظ فنی و قطعات و... وابسته نشویم و اطمینان داشته باشیم که سرنوشت نیروگاه را خودمان در دست خواهیم داشت و از این طریق دیگران نتوانند چیزی برخلاف مصالح ما بر ما تحمیل کنند.
با توجه به اینکه بیش از هفتاد درصد واحد یک نیروگاه بوشهر ساخته شده است و تقریباً تمام وسائل نصب نشده نیروگاه در اختیار دولت جمهوری اسلامی ایران می‌باشد، و با توجه به کمبود نیروی برق در کشور و نیاز به انتقال تکنولوژی هسته‌ای:
الف- آیا باید نیروگاه بوشهر را زیر باران، گرما و رطوبت رها کرد و از بین برد؟
خیر جایز نیست و این تخریب مصلحت جامعه و اتلاف بی تالمال است.
ب - آیا باید (واحد ۱) نیروگاه بوشهر را تکمیل و از آن به صورت «کلید در دست» بهره‌برداری کرد؟
مقصود از عبارت «کلید در دست» را درست متوجه نمی‌شوم.
ج- آیا باید (واحد ۱) نیروگاه بوشهر را با سرعت کم و با مشارکت متخصصین ایرانی ساخت و از آن بهره‌برداری کرد؟
لازم نیست کند حرکت کنیم. باید با سرعت حرکت کرد و حت یالامکان از متخصصین ایران و در حد نیاز از متخصصین سالم خارجی م یشود استفاده کرد.
د - آیا باید نیروگاه بوشهر را رها کرد و درصورتی‌که در آینده نیازی به انرژی هسته‌ای بود مجددًا تأسیسات جدیدی بر پا کرد؟
خیر. این کار جایز نیست
اگر راه‌های دیگر به فکر شما می‌رسد اضافه نمایید.
راه دیگری به نظرم نمی‌رسد.
هر نوع توصیه یا توضیح دیگری که دارید در این قسمت اضافه فرمایید.
فکر می‌کنم همه مساعی را باید در جهت حفظ مردم اطراف این نیروگاه از خطرات احتمالی تشعشعات اتمی و سایر عوارض احتمالی به کار برد و مردم را در جریان گذاشت و امکان سمپاشی را از دشمنان گرفت. لازم به تذکر است که این پاسخگویی فقط جنبه مشورتی داشته و هیچگونه تعهد و مسئولیتی برای جنابعالی ایجاد نخواهد نمود و تصمیم‌گیری نهایی با نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی خواهد بود.
منبع: روزنامه سازندگی