حیدر علی اف: جناب آقای هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور محترم، مهمانان گرامی. از طرف دولت جمهوری آذربایجان به شما خوش آمد می گویم. به مناسبت تشریف فرمایی جنابعالی به آذربایجان مجدداً سپاسگزارم و اظهار اطمینان کامل می‌دارم که این سفر شما و هیأت نمایندگی گسترده ایرانی به جمهوری آذربایجان و دیدارو گفتگوهای مورد نظر و امضای قراردادهای منظور شده مرحله مهم جدیدی برای توسعه مناسبات جمهوری آذربایجان و جمهوری اسلامی ایران می‌باشد.

مایلم بویژه خاطرنشان سازم که جمهوری آذربایجان و جمهوری اسلامی ایران دولتهای همسایه هستند. بین این دو کشور و مردمان ایران و جمهوری آذربایجان روابط دوستی و برادری تاریخی وجود دارد. مردمان ما طول قرنها در کنار هم زیسته‌اند. سهم ارزنده‌ای که ملتهای ما در پیشرفت علم و فرهنگ به تمدن جهانی ادا نموده‌اند، مشهود است و اینها ثروت عمومی مردم ایران و مردم آذربایجان می‌باشد. دین اسلام بعنوان منبع معنوی ملتهای ما شرایط گسترده‌ای برای حفظ و توسعه سنن ملی و معنوی مردمان دو کشور فراهم آورده است.

جمهوری آذربایجان در شرایط کنونی بعنوان دولت مستقلی مصمم به بسط و گسترش روابط خود با جمهوری اسلامی ایران در تمامی زمینه‌ها می‌باشد. در زمینه اقتصادی، دانش، بازرگانی، روابط انسانی، استفاده از وسایل نقلیه، ایجاد مؤسسات مشترک و در تمامی عرصه‌های دیگر جمهوری آذربایجان طرفدار توسعه روابط خود با جمهوری اسلامی ایران است. بهمین منظور پیش نویس قراردادها جهت امضا شدن آن دیدار با شما تنظیم و تهیه گردیده است. نظر ما این است که اخیراً در روابط جمهوری آذربایجان و جمهوری اسلامی ایران سردی ایجاد شده بود. همانطور که مستحضرید، ما بمنظور رفع اینها اقدامات لازم را انجام داده‌ایم و منبعد نیز انجام خواهیم داد.

ما کاملاً معتقد به این هستیم که مناسبات جمهوری آذربایجان و جمهوری اسلامی ایران بایستی بر اساس دوستی و متقابلاً مفید برقرار و در راستای منافع ملی دو کشور عمل کند.

من گمان می‌کنم که دیدارهای امروز و آینده گواه بر همه اینها خواهد بود و تصمیمات لازم جهت تحقق این نظر اتخاذ خواهد گردید.

آیت الله هاشمی رفسنجانی: بسم الله الرحمن الرحیم. اینجانب خیلی متشکرم که چنین صمیمانه از ما استقبال نمودید. من انتخاب جنابعالی به مقام ریاست جمهوری، آن هم از طرف اکثر مردم را شادباش می گویم. همچنین به مناسبت دومین سالگرد استقلال کشورتان تبریک می گویم. در عین حال ما خیلی متأسفیم که حملات نظامی از سوی ارمنستان به آذربایجان همچنان ادامه دارد. اطمینان دارم که آنها پشیمان خواهند شد و به اشتباه خود پی خواهند برد. زیرا اکنون زمانی نیست که هر کسی بخواهد سرزمین دیگری را تصرف کند. و جمهوری اسلامی ایران هرگز به این اجازه نخواهد داد تا این حوادث در جهان ناامنی ایجاد کند.

ما در زمینه همکاریهای دوجانبه موفق به انجام اقدامات مشترک زیادی شده‌ایم. بعضی از کارهای موفقیت آمیزی را بعمل آورده‌ایم. بعلت جنگ در این کشور کمکهایی را در اختیار مردم آذربایجان قرار داده‌ایم. ما قبلاً نیز کمکهایی داشته‌ایم. به نخجوان و بعضی از مناطق جنوب آذربایجان کمک‌هایی ارائه داده‌ایم. البته، این وظیفه انسانی و اسلامی ما است و امیدوارم که این وضع خیلی طول نخواهد کشید.

ولی هدف اصلی ما احیا و تأمین توسعه اقتصادی کشور آذربایجان است. مردمان دو کشور دارای فرهنگ باستانی در منطقه هستند. ما مشترکات تاریخی داریم. هم اینکه احساس محبت عمیقی بین این دو ملت وجود دارد. همه اینها وادار می‌کند تا هر چه بیشتر همکاری کنیم.

ما بوسیله سازمان کشورهای ساحلی خزر نیز همکاری می‌کنیم. همکاری‌های هر چه بیشتر ما در استفاده از دریای خزر ضرورت دارد. همکاری‌های ما در زمینه حفظ محیط زیست در دریای خزر موجب علاقه سایر جمهوری‌ها نیز می‌شود. همکاری‌های کشورهای حاشیه خزر در این زمینه نقش مهمی ایفا می‌کند.

اتصال راه آهن آستارا ایران با آستارا آذربایجان موجب گسترش بیش از پیش همکاریهای دو کشور و دولتهای حاشیه خزر خواهد بود. استفاده از رود آراز حائز اهمیت بسزایی بین دو کشور می‌باشد. هر دو کشور می‌توانند از این رود استفاده نمایند. ما روی رودخانه آراز سد آب می‌سازیم و می‌بایستی در بهره برداری از آن تسریع نماییم. ما باید نسبت به گسترش روابط مرزی و رفت و آمد دو ملت کمک کنیم.

همکاری‌های دوجانبه در زمینه استفاده از نفت خزر برای هر دو کشور حائز اهمیت می‌باشد. مایه خوشحالی است که شما متخصصین خوبی در زمینه استفاده از حوزه خزر دارید و ما هم دارای تجارب خوبی هم از لحاظ علمی و هم فنی هستیم. هر دو اینها موجبات همکاری‌های متقابل را فراهم می‌سازد. و بهتر است هر دو ما از امکانات موجود خود استفاده نماییم، نه از امکانات دیگران.

حفظ محیط زیست دریای خزر برای هر دو کشور و هر دو ملت علاقه زیادی ایجاد می‌کند. افزایش سطح آب دریای خزر برای شما و سایر کشورهای ساحلی خزر مشکلات جدی ایجاد می‌کند. در این مورد باید به تبادل نظر بپردازیم و همکاری کنیم.

از اینکه کشور شما جزو اتحاد شوروی سابق بود، از امکانات بالقوه علمی فراوانی برخوردار هستید. ما هم ظرفیتها و تجارب خوبی در دست داریم. این‌ها می‌تواند در راستای پیشرفت و توسعه هر دو ملت نقش مهمی را ایفا نماید. می‌بایستی از این امکانات بهره مند شویم. ما باید توجه ویژه‌ای نسبت به توسعه تجارت- هم تجارت خصوصی و هم دولتی قائل شویم. این امر برای تأمین نیازهای هر دو ملت خیلی ضروری می‌باشد.

ما باید سعی بر این داشته باشیم تا همکاریهای حسنه یی بین پارلمانهای ایران و آذربایجان برقرار گردد. و این عامل بلحاظ همکاری‌های مجالس و مردمان دو کشور بسیار مهم است. ما بایستی روابط خود را در سطحی توسعه بخشیم تا دشمنان بدانند که این دو کشور همبستگی دارند و از هم دیگر حمایت می‌کنند. می‌بینم که اسنادی برای این سفر تنظیم شده و در اینجا یک لیست بزرگی هست. و من امیدوارم که امضای این اسناد برای همکاریهای هر دو کشور صفحات گسترده و خوبی را خواهد گشود.

اینجانب ضمن بحث از همکاری با شما می‌توانم با تأکید بیان دارم که مناسبات با آذربایجان برای ما بسی مهم می‌باشد. اطمینان دارم که از طرف شما نیز نسبت به این همکاریها چنین اهمیتی قائل می‌شود. و همچنین باید یادآور شوم، ما نمی‌خواهیم که این اسناد امضا شده روی کاغذ بماند. بمنظور تحقق بخشیدن به این همکاریها باید اقدامات عملی صورت بگیرد. همچنین می‌توانم به گفته‌های خود اضافه کنم که بین ما هیچگونه موانعی وجود ندارد و ما می‌توانیم در تمامی زمینه‌ها همکاری کنیم.

کاملاً مطمئنم که هم من و هم شما در دوران زمامداری خود می‌توانیم الگوی خوبی را جهت همکاری بین دو کشور اسلامی ایجاد کنیم تا برای سایر کشورها نمونه باشد.

خیلی متشکرم.

حیدر علی اف: جناب آقای رئیس جمهور، از طرف جمهوری آذربایجان تشکر می‌کنم. از بابت سخنان محبت آمیزی در مورد ما. با کمال خوشحالی خاطرنشان می‌سازم که جنابعالی در سخنان خود تجاوز مستمر نیروهای مسلح ارمنستان به خاک آذربایجان را محکوم کردید.

موضع اصولی جمهوری اسلامی ایران و شخص جنابعالی در این باره برای ما اهمیت بسزایی دارد. و مایلم یادآور شوم که متأسفانه، اخیراً نیروهای مسلح ارمنستان حملات خود به خاک آذربایجان را هر چه بیشتر تشدید کرده است. همانطور که مستحضرید، مدتی قبل قسمتی از مناطق فضولی، جبرائیل و قوبادلی آذربایجان از سوی ارتش ارمنستان اشغال گردیده و اخیراً، یعنی از ۲۱ اکتبر بر اثر حملات نظامی قوی ارتش اشغالگر قسمتی از شهرستان‌های فضولی و جبرائیل واقع در مناطق هم مرز با ایران اشغال شده است. مردم این مناطق ناگزیر وارد خاک جمهوری اسلامی ایران شده‌اند. ما طی روزهای اخیر مدام ضمن برقراری ارتباط با رهبری ارمنستان و نیروهای مستقر در قره باغ کوهستانی خواستار پایان دادن به این حملات شده‌ایم. بدین منظور به سازمانهای بین المللی نیز مراجعه کرده‌ایم، اما متأسفانه بی نتیجه است. خیلی تعجب آور است که این حملات در آستانه سفر هیأت نمایندگی ایران به آذربایجان هر چه تشدید یافته است. سه روز است که منطقه زَنگیلان هم مرز با ایران در شرایط محاصره قرار دارد. جمعیت آن بالغ بر ۸۰ هزار نفر است. نیروهای مسلح ما به اتفاق مردم برای دفاع از سرزمینها تلاش می‌کنند. ما مجدداً هم با ایروان و هم قره باغ کوهستانی ارتباط برقرار ساخته خواستار توقف این آتش می‌شویم. ولی اینها نتیجه یی ندارد.

همانطور که جنابعالی مطلع هستید، سازمان‌های بین المللی، منجمله شورای امنیت سازمان ملل متحد و سازمان امنیت و همکاری اروپا بارها خواستار خروج ارتش ارمنستان از سرزمینهای اشغالی آذربایجان شده است. لیکن متأسفانه، این‌ها نیز تأثیرگذار نبوده است. دیروز هیأت نمایندگی سازمان امنیت و همکاری اروپا به سرپرستی خانم اوگلاس رئیس آن به آذربایجان سفر کرد. در این باره به آنها نیز مراجعه نموده‌ایم. آن‌ها هم دیروز قول داده‌اند تا این حملات ارمنستان را متوقف سازند.

افسوس که این اقدامات نیز بی نتیجه مانده است. و گزارشات بامداد امروز حاکی است که نیروهای مسلح ارمنستان منطقه زنگیلان را در معرض گلوله باران شدیدی قرار داده‌اند.

بهمین منظور من با اغتنام از این فرصت می‌خواهم وضع موجود را به جامعه جهانی ابلاغ نمایم. بار دیگر به سازمانهای بین المللی خطاب می‌کنم که از تجاوز نیروهای مسلح ارمنی جلوگیری بعمل آید.

جناب آقای رئیس جمهور، به شما که شخصیت سیاسی برجسته جهان هستید، مراجعه می‌نمایم. به جمهوری اسلامی ایران مراجعه می‌کنم و اظهار امیدواری دارم که شما با استفاده از امکانات خود تجاوز ارتش ارمنستان و حملات آن به منطقه زنگیلان را متوقف خواهید ساخت و تلاشهای خود را در راستای تأمین خروج نیروهای مسلح ارمنستان از سرزمینهای اشغالی، بویژه از مناطق فضولی، زنگیلان و جبرائیل آذربایجان بکار خواهید گرفت.

مایلم توجه شما را به این مورد جلب کنم که این مناطق جمهوری آذربایجان هم مرز با جمهوری اسلامی ایران می‌باشد. اکنون مرزهای بین آذربایجان و ایران به دست ارتش ارمنستان افتاده است. به عقیده من، جمهوری اسلامی ایران نباید متحمل این باشد. فلذا، من جهت حل هر چه سریعتر این مسائل بار دیگر به شما مراجعه می‌کنم.

ما با همه پیشنهادات شما در زمینه روابط اقتصادی، علمی و فنی موافق هستیم. در ارتباط با این مسأله از طرف شما و از طرف ما کارشناسان پیش نویس قراردادها و اسناد لازم را تهیه و تنظیم نموده‌اند. گمان می‌کنم که پس از این دیدار می‌توان به آنها تجدید نظر کرد. و مسلماً، در جریان این سفر شما بایستی این اسناد را امضا کنیم.

هاشمی رفسنجانی: انشاء الله که ما این همکاری‌ها را تحقق خواهیم بخشید.

حیدر علی اف: اینجانب مجدداً از شما تشکر می‌کنم. وزیران و سایر مقامات ما پیگیر این امور خواهند بود. ما هم طبق برنامه این سفر سیاحت شما را ادامه خواهیم داد. سپاسگزارم.

(روزنامه آذربایجان مورخ ۲۸ اکتبر سال ۱۹۹۳)