خاطرات روزانه آیت الله هاشمی / سال ۱۳۷۶/ کتاب « انتقال قدرت»
استقبال های مردمی از هاشمی در شهرهای تاجیکستان
شنبه 20 اردیبهشت 1376 // 3 محرم 1418//10 می 1997
شب راحت نخوابیدم. بعد از نماز صبح خوابیدم و خواب نه چندان خوبی دیدم که نشانی از مشکلات احتمالی بعد از دوران ریاست‌جمهوری‌ام دارد. امکانات اقامتگاه، خیلی مطلوب نیست. آب تصفیه شده نیست و چون اخیراً مرض تیفوس در اینجا شیوع یافته، از مصرف آن احتیاط می‌کنیم. لوله‌ها قدیمی است و ذرات زنگ‌زدگی، آب را کدر می‌کند؛ به‌خصوص آب گرم را. فرش‌ها ماشینی و کهنه است. وضع اقتصادی‌شان خوب نیست. گزارش‌ها را خواندم و اخبار فارسی [رادیو] بی بی سی را گرفتم. سفر من به اینجا و اعلان ترکیب دولت افغانستان از سوی مخالفان طالبان مورد توجه است.
آقای رحمان‌اُف آمد و با هم به فرودگاه رفتیم و با هواپیمای کوچک 44 نفرهای به‌سوی شهرکولاب حرکت کردیم. این بخش در برنامه سفر نبود؛ به اصرار آنها پذیرفتم. مسیر کوهستانی و سرسبز است و رودهای پُرآب جلب توجه می‌کند. در مسیر، زادگاه خودش و [سیدعبدالله] نوری و [اکبر] تورجان‌زاده را نشان داد. اخیراً برای پشتیبانی جنگ، فرودگاه کولاب را توسعه داده‌اند.
مردم کولاب استقبال گرمی کردند. از فرودگاه تا محل قبر میرسیدعلی همدانی[1]، دو طرف خیابان به صف بودند. گل به دست و شعار بر لب و با کلمه «اینهاش»، مثل ایرانی‌ها ما را نشان می‌دادند. مقبره میرسیدعلی را دیدیم؛ با کاشی‌کاری ایرانی، اخیراً تعمیر شده و اطرافش پارک است. موزه کوچکی هم دارد. فاتحه خواندم و نشستیم. خادم قرآن هم خواند. یادداشتی هم در دفترشان نوشتم.[2] به میان انبوه مردم که در مقابل مقبره جمع شده بودند، رفتیم و به احساساتشان پاسخ دادم.
به فرودگاه رفتیم و با هلی‌کوپترها به‌سوی محل سد سنگ توده پرواز کردیم. در مسیر سد بزرگ تارک را از بالا دیدیم. خیلی عظیم از نوع خاکی با 350 متر ارتفاع و با دریاچه‌ای به ظرفیت 11 میلیارد متر مکعب آب و با نیروگاهی، به ظرفیت 350 مگاوات برق بود. در شوروی سابق روی رودخانه وخش از سرشاخه‌های آمودریا، یا جیحون ساخته شده است.
در محل سد سنگ توده فرود آمدیم. وزیر برق، درباره آن سد نیمه تمام توضیح داد. برای 600 مگاوات برق ساخته می‌شود. 65 درصد آن مانده است و انتظار دارند به کمک ما تمام شود. متخصصان ما هم برای بررسی آنجا بودند. درباره ظرفیت آب و تولید برق هم توضیح داد؛ خیلی عظیم است. مجموعاً اگر همه ظرفیت را با ساختن سدها به‌کار بگیرند، می‌توانند 500 میلیارد کیلووات ساعت برق تولید کنند که ثروت عظیمی است؛ بهتر از نفت از رودخانه‌های سیحون، جیحون، وخش و سرافشان.
به‌سوی دوشنبه برگشتیم. تونل‌هایی نشان دادند که آب را به دشت‌ها و دره‌های دیگر می‌برد. در اقامتگاه، مراسم امضای اسناد را داشتیم. من و ایشان درباره زمینه همکاری‌ها و اجرای قراردادها صحبت کردیم[3] و مصاحبه با خبرنگاران که هر یک، سه سئوال پاسخ دادیم.[4]
سپس به اقامتگاه رفتیم. ناهار را با آقایان [علی‌اکبر] ولایتی، [محمود] واعظی، [غلامرضا] فروزش، [محمدرضا] نعمت‌زاده و محسن خوردیم؛ ضمن صحبت درباره نحوه همکاری‌ها. پس از نماز و استراحت، خبر رسید که در جنوب خراسان، زلزله شدیدی رخ داده و صدها نفر تلفات داشته که در افغانستان هم بوده است.[5]
آقای رحمان‌اُف آمد. برای مراسم اعطای دکترای افتخاری به من و عضویت در آکادمی علوم‌شان، با هم به تالار عینی رفتیم. جلسه باشکوهی بود و تالار جالبی با حضور 700 نفر از دانشمندان. رییس‌آکادمی و آقای رحمان‌اُف صحبت کردند و از پیشرفت‌های ایران و خدمات علمی و سیاسی و فرهنگی من گفتند. من هم صحبت مفصلی در راه‌های تجدید عظمت شرق و مسلمین و تجربه‌های ایران کردم.[6] شب مراسم را به طور کامل از تلویزیون پخش کردند. به طور کلی اهمیت زیادی به این سفر می‌دهد.
از آنجا برای افتتاح مدرسه ایرانی‌ها در کنار سفارت رفتیم. ایرانی‌ها جمع بودند سفیرمان آقای [رسول] موسوی، گزارش داد و من هم با صحبت کوتاهی تشویق‌شان کردم.[7] به سفارت رفتیم. درباره کارها توضیح دادند و مخصوصاً تأسیس چاپخانه کوچکی که امروز در تاجیکستان منحصر به فرد است و کارهای چاپی آنها را هم انجام می‌دهد. تقاضا کردند که کمک کنم تا زمین‌های اطراف سفارت را برای توسعه بخرند. جای خوبی کنار وزارت امورخارجه و وزارت دفاع است؛ پذیرفتم. آقای رحمان‌اُف هم برای استقبال آقای [برهان‌الدین] ربانی، رییس‌جمهور افغانستان رفت که برای مذاکرات سه جانبه فارس‌زبان‌ها آمده است.
بعد از نماز مغرب، مذاکرات سه جانبه با حضور من و رحمان‌اُف و ربانی و ولایتی و محسن و وزیر امورخارجه آنها داشتیم. گزارش وضع افغانستان را دادند. مدعی‌اند که وضع شورای دفاعی خوب است و با اعلان ترک دولت، بهتر شده و طالبان رو به ضعف‌اند و پاکستان هم در حمایت آنها دچار مشکل شده، ولی مسائل قابل اطمینان نیست؛ گرچه وضع کمی بهتر است. از کمک ما و شوروی‌ها راضی‌اند. قرار شد جلسه بعدی در تهران باشد.
سپس برای شام رفتیم. وزرا هم ملحق شدند. سر میز شام، صحبت‌ها بیشتر درباره زبان فارسی و اختلاف تاجیکی‌ها با اُزبکستان بود و آقای [امام‌علی] رحمان‌اُف در مقابل آقای [اسلام] کریم‌اُف حساسیت دارد. حضور مردم تاجیک در سمرقند هم برای دو طرف مسأله‌ساز است. به اقامتگاه آمدیم.
به وضع زلزله خراسان رسیدیم. تلگراف تسلیت و دستور کمک ارسال‌کردم.[8] [آقای علی‌محمد بشارتی]، وزیرکشور پرسیده بود که در مقابل افغان‌های زلزله‌زده که به طرف ایران می‌آیند، چه کنند؟ گفتم در مرز اردوگاه کمک درست کنند.
آقای نعمت‌زاده، [وزیر صنایع] آمد. گزارش بازدید از کارخانه تعطیل شده کارسازی را داد که خیلی بزرگ است. قرار شد برای راه اندازی آن کمک کنیم. آقای فروزش، [وزیر جهادسازندگی] و رفیق‌دوست، [رئیس بنیاد مستضعفان و جانبازان]، گزارش راه‌اندازی کارخانه شیر پاستوریزه و نوشابه‌سازی توسط ما را دادند. مفتی تاجیکستان آمد. گزارش وضع مساجد و طلبه‌ها را داد. پنج هزار مسجد دارند و در 180 مسجد، نمازجمعه خوانده می‌شود. تعداد 50 تخته قالی به مسجد جامع‌شان هدیه کردیم.
[1] - امیر سید علی بن شهاب، معروف به میرسیدعلی همدانی، عارف، عالم و شاعر قرن هشتم و از مبلغان اسلام در کشمیر هند و از بزرگان سلسله کبرویه است. وی در 12 رجب سال 714 هجری قمری در همدان به دنیا آمد و در ششم ذیحجه 786 در کنر درگذشت. بارگاه او در تاجیکستان محل زیارت مردم است.
[2] - متن یادداشت چنین بود: از مردم و دولت تاجیکستان متشکرم که قبر مرحوم میرسیدعلی همدانی را آباد کردند و آثار ارزشمند ایشان را نگه‌داری کردند و گوشه‌ای از تاریخ و میراث مشترک ایران و تاجیکستان را به نمایش گذاشتند و یاد خراسان بزرگ را زنده کردند. اکبر هاشمی رفسنجانی، رییس جمهوی اسلامی ایران.
[3] - در بخشی از این سخنرانی آمده است: «ما امروز توفیق پیدا کردیم تا بخشی از طبیعت غنی تاجیکستان را از نزدیک ببینیم. با هواپیما به شهر کولاب رفتیم و سپس در مسیر رودخانه «وخش» محل سدهای بزرگ سنگ توده را مشاهده کردیم. تاجیکستان می‌تواند کشوری بسیار غنی، مرفه و پیشرفته شود. منابع هیدروالکتریک شما واقعاً ثروت بسیار بالایی است، زیرا در مسیر رودخانه‌های شما 500 میلیارد کیلووات ساعت برق وجود دارد. شما اگر همین توان را به تحقق رسانده و آن را به بازارهای نیازمند انرژی مثل هند، پاکستان و افغانستان برسانید و یا از طریق خاک ایران به ترکیه و خطوط بین‌المللی وصل کنید، مثل منابع نفت ما دارای درآمد قابل توجهی خواهید شد، با این تفاوت که این منبع تمام نشدنی است و برای فصل‌های بعدی هم می‌ماند. علاوه بر این انرژی برق آبی از آن دسته انرژی‌های تمیزی است که روزبه‌روز گران‌تر می‌شود. همچنین با وجود مراتعی که دارید، می‌توانید کشاورزی و دامداری خوبی ایجاد کنید، به شرط آنکه صنایع جنبی آن را نیز ایجاد کنید. آب و زمین‌های مرغوب در صورت وجود صنایع تبدیلی برای شما درآمد خوبی ایجاد می‌کند. با وجود انرژی ارزانی که در کشور شما از طریق آب به دست می‌آید، امکان رقابت در بسیاری از زمینه‌ها برای شما وجود دارد و به نظر می‌رسد که کشور شما با تدبیر و برنامه و همکاری مردم می‌تواند خیلی زود نیرومند شود. امیدواریم که خط مشی خوب شما در ایجاد امنیت در کشور و ایجاد آشتی ملی که زمینه ساز اصلی هرگونه کاری است، به خوبی محقق شود.» رجوع‌کنید ← کتاب «هاشمی رفسنجانی، سخنرانی‌های 1376، دفتر نشر معارف انقلاب، 1398»
[4] - رجوع‌کنید ← کتاب «هاشمی رفسنجانی، سخنرانی‌های 1376، دفتر نشر معارف انقلاب، 1398»
[5] - زلزله قائن یا اَردکول در ۲۰ اردیبهشت ۱۳۷۶ ساعت ۱۲: ۲۷ استان خراسان را لرزاند. بزرگی این زلزله مهیب، ۷٫۳ درجه در مقیاس ریشتر بود و و مرکز آن در روستای اردکول در ۲۷۰ کیلومتری جنوب مشهد قرار داشت. بر اثر این زلزله، منطقه بیرجند–قائن ویران گشت. هزار و ۵۶۷ نفر کشته، بیش از دو هزار و 300 نفر مجروح و 50 هزار نفر آواره شدند. 15 هزار واحد مسکونی تخریب شد یا آسیب دید.
[6] - در بخشی از این سخنرانی آمده است: «برای من بسیار ارزشمند و باعث افتخار است که از امروز خود را جزو شما شخصیت‌های علمی این کشور پُرسابقه و کهنسال می‌بینم. من قبل از آنکه سیاستمدار باشم، در بخش فرهنگ و تعلیم و تربیت فعال بوده و برای این امر، جایگاه ویژه‌ای قائل هستم. من فکر می‌کنم که تجدید حیات مشرق زمین و دنیای اسلام از مسیر دانشگاه‌ها و علم و ادب می‌گذرد و آنچه باعث عقب‌افتادگی این مناطق شده، عقب‌ماندگی در همین بخش است. در این مورد غرب با اتکا به علم و فن که در ابتدا وامدار شرق و مسلمانان بوده، توانسته است بخش عمده‌ای از دنیا را تسخیر کند. در منطقه خود شما، تاجیکستان یکی از عمده‌ترین زیستگاه‌های بشری در قرون قدیم زندگی بشر بوده و از دامنه همین کوه‌های سر به فلک کشیده تمدن‌ها و افکار بلندی به جنوب و شمال و شرق و غرب این منطقه رفته است. اروپایی‌ها حقیقتاً با سرمایه مسلمانان و شرقی‌ها از دوران رنسانس حرکت کردند. البته آنها از این سرمایه خوب استفاده کردند و ما نباید تلاش آنها را تحقیرکنیم. امروز آنها علوم فراوانی را از آن سرمایه اولیه به دنیا می‌دهند، ولی متأسفانه این امر را با غرور و برتری‌طلبی همراه کرده و خودشان را نژاد برتر می‌دانند. این دیگر قابل تحمل نیست که آنها سرمایه‌های ما را ببرند و بخواهند شخصیت ما را نیز بشکنند. الحمدلله امروز حرکت خوبی در آسیا و مشرق زمین بروز کرده و ملت‌های این منطقه با جدیت به دنبال احراز هویت و جایگاه اصلی خود هستند.» رجوع‌کنید ← کتاب «هاشمی رفسنجانی، سخنرانی‌های 1376، دفتر نشر معارف انقلاب، 1398»
[7] - در بخشی از این سخنرانی آمده است: «الحمدلله اینجا محیط خوبی برای شما وجود دارد، زیرا امکان صحبت کردن به زبان فارسی وجود دارد. مردم تاجیکستان نیز علاقه خاصی به شما دارند. تنها در دو کشور افغانستان و تاجیکستان هم‌زبانان خود را داریم که علاقه خاصی به فرهنگ ایران دارند. ما باید با محبت و رفتار خوب خود در اینجا این علاقه را تقویت نماییم. به نظر من با برنامه‌های جدیدی که ما در اینجا آغاز کرده‌ایم، از این به بعد تعداد ایرانیان در اینجا بیشتر خواهد شد و شما کمتر احساس غربت می‌کنید. همچنین با تقویت راه‌های ارتباطی هوایی و زمینی، بیشتر و آسان‌تر با کشور ارتباط خواهید داشت. بار دیگر تأکید می‌کنم که از شما انتظار می‌رود به عنوان مسلمانان نمونه، الگوی مردم تاجیکستان باشید، همان طوری که تاکنون چنین بوده است.» رجوع‌کنید ← کتاب «هاشمی رفسنجانی، سخنرانی‌های 1376، دفتر نشر معارف انقلاب، 1398»
[8] - تلگراف تسلیت چنین بود: بسم الله الرحمن الرحیم، اهالی محترم منطقه زلزله زده استان خراسان، با کمال تأسف خبر وقوع زلزله استان خراسان را که منجر به کشته و زخمی شدن جمعی از مردم مؤمن و فداکار استان خراسان شده است، در تاجیکستان دریافت کردم. اینجانب با تسلیت این ضایعه بزرگ به رهبر معظم انقلاب اسلامی، امت شهید پرور ایران، اهالی مناطق زلزله زده استان خراسان، به ویژه مصیبت دیدگان این حادثه، از درگاه خداوند متعال برای جان باختگان علو درجات و برای مصدومان و بازماندگان بهبودی، صبر و اجر مسئلت می‌نمایم. شایسته است همه دستگاه‌های اجرایی، مخصوصاً وزارت کشور و سازمان‌های امدادرسانی، به سرعت به یاری زلزله‌زدگان بشتابند. همه دستگاه‌های دولتی موظفند در تأمین تسهیلات و امکانات ضروری، نهایت همکاری و مساعدت را با وزارت کشور و سازمان‌های امدادرسانی به عمل آورند. اکبرهاشمی رفسنجانی، رییس جمهوری اسلامی ایران.