دوشنبه 24 اردیبهشت 1375 | 24 ذی‌حجه 1416 13 می 1996

برای نماز صبح بیدار شدم و دیگر نخوابیدم. خاطرات دو روز گذشته را که مانده بود، نوشتم و برنامه ماهواره‌ای شبکه تلویزیونی بی بی سی را که در هتل دارند، تماشا کردم. موقتاً به خاطر میهمان‌ها، ماهواره را وصل کرده بودند. بعد از صبحانه، در سالن با رؤسای هیأت‌ها جمع شدیم، برای اینکه برنامه انتقال میهمانان به ایستگاه راه‏آهن را تنظیم کنند. مقداری صبر کردیم و باعث تأخیر در برنامه‌ها شد که تا آخر هم این تأخیر ادامه داشت.

با اتوبوس‌ها به ایستگاه رفتیم. سالن بزرگ و مجللی است؛ سابق ساخته شده است. با جمعیت زیاد، اجلاس باشکوهی داشتیم. بعد از قرآن و سرود و گزارش مهندس ترکان، [وزیر راه و ترابری] و صحبت‌های من^[1] و آقای نیازاُف، [رئیس ‏جمهور ترکمنستان]، با پرده‌برداری دسته جمعی با سران از لوح یادبود با حضور در کنار قطار، با فشار دکمه‌ها به تعداد رؤسای جمهوری قطار با بوق بلند و حرکت قطار سنگین با حدود چهل واگن که بار آورده بوده (به طور مصنوعی)، انجام شد. گفتند که قطار با بار به کشورهای آسیایی می‌رود.

برای حرکت همراهان، مقداری وقت را صرف نمایشگاه مراحل ساخت راه‏آهن مشهد -سرخس کردیم. تونل‌ها و ریل‌ها را نشان دادیم و با هزینه کم آن، نسبت به قیمت‌های جاری در ترکیه، از آقای [سلیمان] دمیرل، [رئیس ‏جمهور ترکیه]، خواستم که راه‏آهن شمال دریاچه وان را به بهای هر کیلومتر یک میلیون دلار به ایران واگذار کنند. حرف سال گذشته را تکرار کرد که هر کیلومتر، چهار میلیون دلار هزینه دارد و کارشناسان ترک می‌گویند، ایران ضرر می‌کند اگر بگیرد. با اتوبوس‌ها به سوی فرودگاه رفتیم. در خیابان‌ها، مردم مشهد استقبال گرمی کردند و یک بار هم حرکت کاروان به خاطر ازدحام مردم متوقف شد. باعث توجه میهمانان به علاقه مردم به مسئولانشان از جمله من شد.

در فرودگاه [مشهد]، با حضور سران [سازمان همکاری اقتصادی] اکو، شرکت هواپیمایی «اکو ایر» شروع به کار کرد که میهمانان غافلگیر شدند؛ ایجاد اکو ایر را به عهده ایران گذاشته بودند. همگی سوار یک ایرباس بزرگ شدیم و به سوی سرخس رفتیم. نیم ساعت درراه بودیم. در فرودگاه تازه‏ساخت سرخس، به خوبی فرود آمدیم. این فرودگاه، با هزینه آستان قدس [رضوی]، برای منطقه آزاد، با وام دولت، در مدت 100 روز ساخته شده و باعث تعجب است. سالن پاویون زیبایی هم که به مدت بیست روز ساخته‌اند، با حضور همه سران افتتاح شد و از لوح یادبود، پرده برداشتیم.

با اتوبوس به محل منطقه آزاد رفتیم. چادرهای عظیم و مجللی با هزینه آستان قدس برپا کرده‌اند. از سوییس، به قیمت دو میلیون و پانصد هزار فرانک، دست دوم خریده‌اند؛ خرج زیادی است و مورد اعتراض است. نمایشگاه جالبی از کارها و تولیدات صنعتی آستان قدس درست کرده بودند. دسته‏جمعی از لوح سه گوش به زبان‌های روسی، انگلیسی و فارسی پرده برداشتیم. اجتماع عظیمی از مدعوین داخلی و خارجی و خبرنگاران بود. گزارش زیاد و مفصل آقای [عباس واعظ] طبسی، [تولیت آستان قدس رضوی]، به عنوان خیرمقدم همه را خسته کرد. سپس با صحبت‌های کوتاه آقایان [اکبر] تُرکان، [وزیر راه و ترابری]، [بیژن نامدار] زنگنه، [وزیر نیرو] و دونفر از وزرای ترکمنی و دادن نشان به آقایان مهندس [محمدجعفر] بهرامی، [معاون فنی و راه سازی وزیر راه] و [خدایقلی] طالب‏اُف از ترکمنستان، به خاطر ساختن راه‏آهن در زمان مقرر ادامه داده شد.

صحبت‌های آقای نیازاُف، من^[2] و دمیرل - که همگی به خاطر گرما و احساس خستگی میهمانان و تأخیر برنامه‌ها، کوتاه کردیم- مستقیم پخش می‌شد. سپس به طور عبوری از نمایشگاه بازدید کردیم. تنوع و زیبایی محصولات صنعتی و کشاروزی ایران، باعث تعجب میهمانان خارجی شد؛ حیف‏که وقت‏کمی صرف بازدید شد. سوار واگن‌های تشریفاتی شدیم. از زمان شاه مانده و مجلل است. به سوی سرخس ترکمنستان حرکت کردیم. بعضی از میهمانان باور نداشتند که راه‏آهن واقعاً آماده است و با این اقدام قانع شدند.

قطار آهسته حرکت می‌کرد و تلویزیون‌ها، فیلم خوبی از نقاط برجسته راه‏آهن ایران نمایش می‌دادند. [آقای آلکسی بالشاکُف]، رئیس هیأت روسی، کپی آن را خواست که فوراً دادیم. روی پل بر رودخانه هریرود پیاده شدیم. برنامه خوبی تنظیم کرده بودند. خبرنگاران زیادی بودند. تمام عرض پل را نوار قرمز کشیده بودند. برای هر یک از رؤسای‏جمهور، کودکی با قرآن و قیچی نگاه داشته بودند.

همگی در یک صف ایستادیم و هم‌زمان با هم نوار را بریدیم. من، نیازاُف، دمیرل، نظربایف، پطروسیان، علی‌اُف، عسکرآقایوف، رحمان‏اُف، کریم‌اُف، شواردنادزه، ربانی و [فاروق لغاری]، رئیس ‏جمهور پاکستان؛ همین لحظه که دارم خاطرات را در هتل عشق‏آباد می‌نویسم، تلویزیون‌های روسیه و ترکمنستان، این منظره باشکوه را با آب و تاب پخش می‌کنند. گلوله‌های توپ شلیک شد و کبوترها به پرواز درآمدند. روی پل مرزی، منظره جالبی بود و آب فراوانی از رودخانه عبور می‌کرد.

سوار قطار شدیم و به سوی سرخس ترکمنستان حرکت کردیم. برعکس ایران، اراضی کاشته نشده بود. همراهان از اینکه می‌دیدند، اراضی در ایران همه جا کاشته شده و زراعت و درخت است و در طرف ترکمنستان، بایر و خشک- آن هم در کنار آن رودخانه پُرآب هریرود - تعجب می‌کردند، از تفاوت و به زبان هم می‌آوردند.

وارد ایستگاه سرخس ترکمنستان شدیم. قطار دیگری هم همراهان و خبرنگاران را ‌آورد. آن قطار روی ریل دیگری حرکت می‌کرد که در ‌اندازه ریل‌های شرقی، به موزات این یکی ساخته شده است. ساختمان ایستگاه‌شان خوب است؛ ترکیه برای آن‌ها ساخته است. از یک سوی ایستگاه، از تونل و زیرزمین، به آن طرف رفتیم. فاطی و فائزه و محسن هم آمده بودند. ترکمن‌ها برنامه رقص محلی ترتیب داده بودند، ولی آن قدر شلوغ و بی‏نظم بود که درست اجرا نکردند.

فقط توجه به چند رئیس ‏جمهور داشتند. آن‌ها هم بعضی پشت در ماندند و بقیه همراهان سرگردان بودند. به میهمانان خارجی اهانت شد و از سفر به ترکمنستان، اظهار پشیمانی کردند؛ البته خیلی‌ها هم نیامده بودند. جمعیت زیاد جمع شده از مردم سرخس ترکمنستان، ابراز احساسات سردی داشتند. ناهار خوبی هم نداشتند. آقای نیازاُف گفت، بعضی میهمانان که معتاد به مشروبات الکی‌اند و در ایران محروم بوده‌اند، درخواست شراب کرده‌اند.

چهار کشور ترکمنستان، اُزبکستان، آذربایجان و گرجستان، تفاهم‏نامه‌ای برای انتقال پنبه از طریق خزر و باکو و تفلیس به اروپا، در حضور جمع امضا کردند که کاری نمایشی بود. با رؤسای جمهور در مراجعت با اتوبوس‌ها برگشتیم. در مسیر از شهر سرخس ترکمنستان و چند روستا گذشتیم که مردم را برای استقبال، دو طرف مسیر به صف کرده بودند. از پل قدیمی وارد ایران شدیم که یک‏باره فضا عوض شد. از بیابان وارد مزرعه و اشجار و باغات شدیم. در شهر سرخس ایران، مردم استقبال گرمی کردند؛ با شعار و صلوات، با اظهار محبت نسبت به من و بعضی از میهمانان. [آقایان عبدالوهاب النثی و بنیول اکول]، رؤسای هیأت یمن و سودان، از محبت مردم نسبت به رئیس‏جمهورشان که در مشهد هم دیده بودند، اظهار تعجب زیاد نمودند.

به فرودگاه رفتیم. همراهان که با قطار مراجعت می‌کردند، خیلی دیرتر رسیدند. در آنجا رؤسای جمهور اعضای اکو را بدرقه کردم که با هواپیمای آقای نیازاُف به عشق‌آباد رفتند. مایل بودند، من هم بروم که به خاطر بدرقه و ملاقات با میهمانان باقی‌مانده، نرفتم. به سوی مشهد پرواز کردیم. در مسیر با میهمانان سودانی مذاکره کردم؛ از مشکلات تحریم و فشار آمریکا بر سودان گفت و من دلداری‏اش دادم. در فرودگاه مشهد هم با هیأت‌های مراکشی و یمنی و قطری و گُرجی و ارمنستانی، مذاکره و آقایان شواردنادزه و پطروسیان را بدرقه رسمی کردم.

پس از نماز مغرب، با بدرقه رسمی به سوی عشق‌آباد پرواز کردیم. آقای نیازاُف با همه وزرا، به انتظار در فرودگاه عشق‌آباد مانده بود و استقبال گرمی کردند. یک‏سره به هتل رفتیم و به خاطر خستگی زیاد، بدون شام خوابیدم. معلوم شد، [آقای عبدالهادی ابوطالب]، رئیس هیأت مراکشی، اشتباهاً همراه طیارة [= هواپیمای] آقای نیازاُف به عشق‌آباد آمده است. او را با هواپیمای ایرانی به مشهد فرستادیم؛ آنجا منتظرش بودند.