جمعه 23 شهریور 1375 | 28 ربیع الثانی 1417 // 13 سپتامبر 1996

طلوع فجر بیدار شدم و دیگر نخوابیدم. خاطرات را نوشتم و گزارش‌ها را خواندم. پیام مستقیم رادیویی به مسلمانان آفریقای جنوبی دادم.^[1] سران و شخصیت‌های مسلمان از دانشمندان و ارباب جراید و ائمه جماعات و سران گروه‌ها آمدند. یکی از رؤسای دانشگاه اسلامی خیرمقدم گفت و من هم دربارة ارزش همکاری مسلمان‌ها در مبارزات ضدآپارتاید و ضرورت همکاری در رفع تبعیضات اقتصادی صحبت کردم.^[2] سپس با همه آنها مصافحه کردم و در جمع خانم‌ها هم عکس گرفتند.

به مقر ریاست جمهوری رفتیم. ابتدا مذاکره خصوصی با آقای ماندلا داشتیم. مقداری از خودش دفاع کرد و در مورد روابط با دولت‌های استکباری گفت، با دوستان دوران مبارزه صمیمی‌تر است و حاضر نیست، تحمیل‌های آنها را بپذیرد. به او گفتم چرا در بحث حقوق‌بشر در سال گذشته علیه ایران رأی داده‌اند؛ منکر شد، ولی وزیر خارجه‌اش قبول کرد و قرار شد امسال جبران کنند.

با توضیح هزینه‌های تبلیغات حزبی، برای مخارج حزب از ما کمک خواست و گفت در سفر قبلی به منطقه، از عربستان 15 میلیون دلار، از امارات 10 میلیون، از مالزی 15 میلیون و از اندونزی 10 میلیون دلار آمریکا کمک گرفته و اکنون 40 میلیون دلار مقروض است. از ما کمک خواست. در گذشته یک میلیون دلار گرفته بود. معمولاً تشکر علنی می‌کند؛ رد نکردم. قرار شد در سفری که به همین منظور خواهد داشت، جواب بدهیم.

در سر میز شام، دیشب از من خواست که نامه‌ای به بیوه سامورا ماشل^[3] بنویسم و بخواهم که با ازدواج با ایشان موافقت کند. به آقای [محمد شریف] مهدوی، [سفیر ایران در آفریفای جنوبی] گفتم، اگر جدی است، خواستگاری کند.^[4] به جلسه مذاکرات وزرای دو طرف رفتیم. وزیرخارجه‌اش گزارش داد و من و آقای ماندلا، هر یک صحبت کوتاهی در اهمیت همکاری دو کشور داشتیم. سپس با خواست من موافقت کرد که خبرنگاران بیایند. همکاران او مخالف بودند. آمدند و چند سئوال مطرح کردند؛ بیشتر از ایشان و جواب‌ها هم به نفع ایران و مواردی علیه آمریکا در عدم توجه به خواست آمریکا در مورد همکاری با ایران بود؛ صراحت خوبی داشت.

ظهر برای اقامه جمعه به مسجد رفتم. دو نفر خیرمقدم گفتند و از انقلاب و من صحبت کردند. من هم صحبت کوتاهی کردم.^[5] آقای مهدوی هم صحبت کرد. اذان و خطبه‌ها در نمازجمعه، هر یک را یکی از آنها انجام داد و مقید بودند که ساعتی بعد از ظهر نماز بخوانند.

عصر چندین ملاقات با سران احزاب داشتم. سران حزب سفیدپوست‌های حاکم قبلی آمدند. ضمن اعتراف به سوءعمل خود در گذشته، از انتقال به دموکراسی اظهارخوشحالی کردند، ولی از نحوه عمل حزب حاکم انتقاد داشتند و به همین جهت از دولت بیرون رفته‌اند و به اپوزیسیون تبدیل شده‌اند. پرسیدم با توجه به اقلیت سفیدها، آیا امیدوارند که در آینده حاکم بشوند؛ گفتند در درازمدت به خاطر سوءاعمال این حکومت، آرای آنها زیاد خواهد شد.

سران حزب رادیکال سیاه‌ها آمدند. از عملکرد حزب ماندلا که حاضر نیستند اصلاحات ارزی و تقسیم ثروت کنند، انتقاد داشتند و به صورت اغراق‌آمیزی از تأثیر انقلاب اسلامی بر مردم آفریقای جنوبی گفتند، با ایجاد امید و تعاون و سپس پیروزی. سران حزب اینکاتا آمدند که رییس آن وزیر کشور است. آن‌ها هم از عملکرد حزب ماندلا انتقاد داشتند و گفتند، آقای دکلبرک از آنها خواسته که با هم از دولت بیرون بروند که نپذیرفته است. شرح مبسوطی از مواضع حزبش داد. من هم به او گفتم که مصلحت نیست با خروج از دولت، نهضت سیاهان را تضعیف کنید. همه آنها افرادی از هندی‌ها و رنگی‌ها را با خود آورده بودند.

رهبر حزب مخالف پان افریکن آمد. از وضع حقوق بشر در ایران هم سئوال داشت. نخست‌وزیر ایالت خالته آمد. گزارشی از وضع ایالات و مجلس و دولت محلی به مرکزیت ژوهانسبورگ دادند. به تدریج کارها را از سفیدها می‌گیرند. سپس در جمع خبرنگاران رفتیم و به سئوالات فراوان آنها پاسخ دادم؛^[6] خسته شدم.

به شهر ژوهانسبورگ رفتیم. در مسیر، آقای مهدوی توضیحات می‌داد. ساختمانی که انگلیسی‌ها برای رضاشاه تهیه کرده بودند و سپس دولت [ایران] خریده، 12 هزار مترمربع زمین دارد؛ جای خوبی است. دو اتاق مخصوص و حمامی که در آن [رضاشاه] مُرده است و ایوانی که قدم می‌زده و القاب اعلیحضرت قدرقدرت را به مسخره می‌گفته، بازدید هم کردیم. نماز خواندیم و شام خوردیم. جمعی از ایرانیان مقیم اینجا هم بودند. به مقرمان در پروتوریا برگشتیم.

در ملاقات با سران احزاب دو نکته جالب بود: 1 - اینکه همه آنها احترام و اهمیت برای ایران قائل بودند که مواضع خودشان را برای قانع کردن من توضیح بدهند. 2 - همگی با حزب A.N.C آقای ماندلا مخالفت دارند. 3- سرانجام اینکه آزادی واقعی هم اینجا محسوس است.