خاطرات روزانه آیت الله هاشمی / سال ۱۳۷۵/ کتاب سردار سازندگی
تلفیق گرمای مذهب و گرمای آفریقا در اوگاندا*** از مفتی تا جوخه های اثنی عشری
جمعه 16 شهریور 1375 // 21 ربیع الثانی 1417 // 6 سپتامبر 1996
در گزارش‌ها، اظهارنظرها در رابطه با مسائل عراق به ضرر آمریکا زیاد می‌شود. جمعی از علمای مسلمان اوگاندا آمدند. سخنگوی آنها صحبت کرد و از سفر من به گرمی استقبال کرد. در گزارش مقدماتی گفته شد که سه نفر مدعی مقام «مُفتی» هستند و با هم اختلاف دارند و برای اولین بار، به خاطر من در این اجتماع جمع شده‌اند (آقایان نواب و عباسی که اینجا است). من هم صحبت کوتاهی دربارة اهمیت پیروزی انقلاب اسلامی در ایران نمودم و فواید اتحاد را گفتم.[1] با مصافحه خداحافظی کردند. جلسه خوبی بود.
آقای موسوینی به هتل آمد. با هم به سوی مرکز تحقیقات کشاورزی حرکت کردیم. نم‌نم بارانی هم بود. در مسیر رفت و برگشت، مواجه با انبوه مردم مشتاق دو طرف مسیر بودیم و گاهی در جیپ می‌ایستادیم و به احساسات آنها پاسخ می‌دادیم.
در مرکز تحقیقات کشاورزی، کارکنان اجتماع کرده بودند. از آزمایشگاه تولید و تکثیر نهال‌های موز و قهوه به صورت ژنتیکی بازدید کردیم؛ شبیه آنچه در ایران در مورد نخل داریم. خوب است. سپس از نمایشگاه محصولات کشاورزی بازدید کردیم. سبزیجات و میوه‌ها را آورده بودند. دربارة قارچ، قهوه و آواکادو و بعضی میوه‌های دیگر گرمسیری که ما نداریم، توضیح گرفتم. از مزارع موزه و قهوه بازدید کردیم. گفتند از هر هکتار، نود تُن موز در سال برداشت می‌کنند و از هر هکتار قهوه، چهار تُن؛ تاکنون درخت قهوه ندیده بودم.
معلوم شد قهوه برزیل و موز اسپانیا، با رقابت سخت، بازاریابی آنها را مشکل کرده است. مایل‌اند زمین و آب بدهند که ما در اینجا مزارع مدرن ایجاد کنیم. وزیر جهانگردی هم که مسلمان است و گاهی همراه من است، گفت در شهر خودش 2500 هکتار زمین دارد و حاضر است هزار هکتار را در اختیار ایران بگذارد؛ کنار رود نیل است. درختی کاشتم و دو دفتر امضا کردم. در مراسمی خیرمقدم گفتند و آقای موسوینی صحبت کرد. من هم صحبتی با مضمون انتقاد از استعمار کهنه و از غربی‌ها در مورد آفریقا و منابع غنی کشاورزی دامداری قاره آفریقا و آمادگی ایران برای کمک فنی به آنها و تأیید راه تحقیقات برای رسیدن به خودکفایی کردم و زمینه موجود امنیت کشور را مناسب برای سرمایه‌گذاری خواندم.[2]
به شهر برگشتیم. در راه، نظرآقای موسوینی دربارة مسائل عراق را پرسیدم. گفت افراط‌کاری عراق و سودان، بهانه‌ای به دست آمریکا داده و اهداف استکباری آمریکا و با هدف جلوگیری از ترقی جهان سوم، باعث این مسائل است. گفت فکرم را با این مسائل خسته نمی‌کنم و بیشتر به فکر ساختن کشورم هستم، مثل چین. تأییدش کردم.
در هتل وضو گرفتیم و برای نمازجمعه به مسجد جامع رفتیم. آقای موسی‌علی، وزیر مسلمان کابینه همراه آمد. در مسیر توضیحاتی از وضع دوران عیدی امین[3] داد که مسلمان بوده و مسلمانان را تقویت کرده است. جمع زیادی از مسلمانان، در اطراف مسجد جمع بودند و به گرمی استقبال کردند. همان‌جا از مسجد بزرگ نیمه‌سازی بازدیدکردیم. با طرح 16 هزارمترمربع، در چهار طبقه، در زمان امین شروع شده و سپس تعطیل شده است. اعتباری ندارد. از ما برای تکمیل کمک خواستند. خانم‌ها در خوشامدگویی، همصدا دعای منقول ورود پیغمبر (ص) به مکه را می‌خواندند.
در مسجد، خطیبی دو خطبه را خواند. معاون امام‌جمعه است. سپس امام‌جمعه، نمازجمعه را خواند و چند نفر برای خیرمقدم و طرح خواسته‌ها صحبت کردند. قاری همراه ما قرآن خواند و من صحبت کوتاهی در ضرورت وحدت مسلمین و از پایگاه اسلامی انقلابی ایران کردم.[4] برق قطع و سپس برقرار شد. گفتم وقت من با برق شما تمام شد و خداحافظی کردم.
به هتل برگشتیم. وقت خوبی برای استراحت و استحمام و نوشتن خاطرات و خواندن گزارش‌ها داشتیم. دکتر ولایتی آمد و گزارش مذاکرات و توافق‌های کارشناسی همکاری‌ها را داد. وزیر جهانگردی و مفتی آمدند. به نحوی از عظمت مسلمانان در زمان عیدی امین گفتند که ارتش را از مسلمانان تشکیل داده و طوایف مخالف حکومت فعلی که با کمک سودان شورش دارند. برای تقویت مسلمانان از ما استمداد کردند و حضور ما برای امور فنی و اقتصادی را باعث تقویت مسلمانان دانستند و ارزش زیادی برای سفر ما در تقویت مسلمانان قایل‌اند.
به مسجد بلال، مرکز خوجه‌های اثنی‌عشری رفتیم. نمازجماعت به امامت من خوانده شد. بعد از خیرمقدم و صحبت‌های کوتاه من، سر میز شام رفتیم. برای عفت هم مراسم جدا داشتند. اینجا هم مثل نایروبی، خوجه‌ها و اسماعیلی‌ها و بُهره‌ای‌ها و متفرقه حضور داشتند. سران همه آمدند و خودشان را معرفی کردند. گفتند در زمان قبل از عیدی امین، حدود ده‌هزار نفر اسماعیلی و دو هزار و پانصد نفر خوجه اینجا بوده‌اند. اصلشان از شبه‌قاره هند است. امین با اینکه مسلمان بوده، به خاطر روحیه شدید ناسیونالیستی، این‌ها را وادار کرده، عمدتاً به آمریکا و اروپا رفته‌اند. اخیراً با دعوت آقای موسوینی مراجعت می‌کنند و اموال و املاک‌شان را پس گرفته‌اند. خیلی راضی بودند. جالب است، با اینکه آقای موسوینی مسیحی است، چنین امتیازی به مسلمانان می‌دهد؛ هدفش جلب سرمایه برای عمران کشور است.
به هتل برگشتیم. آقایان نعمت‌زاده و [جلیل] بشارتی، [رییس] دفتر مناطق محروم [ریاست‌جمهوری] آمدند. گزارش مذاکرات دادند. آقای نعمت‌زاده پیشنهاد داشت که در اینجا با وام بانک‌ها، مجتمع کشاورزی و صنعتی بسازیم؛ به سرعت سرمایه برمی‌گردد. آقای بشارتی رفته بود، روستاها را دیده بود و پیشنهاد کمک عمرانی به روستاها داشت.
[1] - در بخشی از این سخنرانی آمده است: «ما امروز باید همه اختلاف سلیقه‌ها را نادیده بگیریم و بر محور پیام قرآن همه دست به دست هم بدهیم. نژادها و تعصبات قومی و جغرافیایی را تحت الشعاع امت واحده اسلامی قرار دهیم. بین خودمان دوستی، محبت و همکاری بر قرار کنیم «واعتصموا بحبل‌الله جمیعاً ولاتفرقوا»، این وسیله اتحاد الهی بین ماست که به قرآن تمسک کنیم و محور همکاری‌مان را قرآن قرار دهیم. واقعاً قرآن برای برقراری همکاری کافی است. ما سندی محکم‌تر و محترم‌تر از آن نداریم. این هم از الطاف خداوند است که قرآن را دست‌نخورده و بدون نقص، در اختیار تاریخ آینده ما قرار داده است. ما هم در ایران آمادگی داریم، به عنوان پشتیبان تلاش‌های دینی شما در خدمتتان باشیم.» رجوع‌کنید ← کتاب «هاشمی رفسنجانی، سخنرانی‌های 1375، دفتر نشر معارف انقلاب، 1397.
[2] - در بخشی از این سخنرانی آمده است: «خداوند به شما نعمت زیادی داده است. این آب و این زمینی که ما اینجا می‌بینیم و این هوای خوب، همه جا نیست. نمی‌بایست آفریقایی‌ها، امروز فقیر باشند. باید آنهایی را که مردم شما را فقیر نگه‌داشتند نفرین کنیم. حالا که مبارزه کرده و آزاد شده‌اید، قدر این آزادی را بدانید. از نعمت‌های خدا که در زمین و هوا و خورشید موجود است، بهره‌گیری نمایید. خداوند خواسته است که ما از نعمت‌های او استفاده کنیم. اگر خوب استفاده نکنیم، خدا هم ما را دوست نمی‌دارد. از رییس‌جمهورتان قدردانی‌کنید که این فضای امن را برایتان درست کرده است. آن روزهائی که اینجا ناامن بود، نه می‌شد تحقیقات کرد و نه تولید؛ ولی امروز وقت تربیت نیروی انسانی و بهره‌برداری از طبیعت است. دانشمندان، مهم‌ترین سرمایه توسعه هستند.» رجوع‌کنید ← کتاب «هاشمی رفسنجانی، سخنرانی‌های 1375، دفتر نشر معارف انقلاب، 1397.
[3] - عیدی امین (۱۹۲۵-۲۰۰۳)، سومین رییس جمهور اوگاندا از ژانویه سال ۱۹۷۱ تا آوریل سال ۱۹۷۹ میلادی بود. او که فرماندهی ارتش اوگاندا را در اختیار داشت، قدرت را با کودتا به دست آورد. در دوران حکومت خود، از طرف مخالفانش به نقض حقوق بشر، اعدام‌های خودسرانه، سرکوبی مخالفان سیاسی و اقلیت‌های قومی و اخراج آسیایی‌ها از کشور متهم می‌شد. عیدی امین، در جنگی که سال ۱۹۷۸ میلادی برای ضمیمه کردن ایالت کاگرا در تانزانیا به کشور خود بر پا کرد، حکومت خود را از دست داد و به لیبی گریخت. او دو سال بعد به عربستان سعودی نقل مکان کرد و تا پایان عمر در شهر جده می‌زیست.
[4] - در بخشی از این سخنرانی آمده است: «محرومان دنیا، می‌توانند جبهه متحدی برای احقاق حقوق خود در برابر سلطه‌گران و متجاوزان دنیا تشکیل دهند. حرکتی که در ایران به عنوان حمایت از محرومان و مبارزه با ظالمان شروع شده، می‌تواند بسیاری از مردم غیرمسلمان را هم با خود داشته باشد. ایران با اسلام و فرهنگ قرآنی و امکانات فراوان خدادادی، آماده است از همه حرکت‌های عدالت‌خواهانه دنیا پشتیبانی کند. ما اعتقاد داریم، احتیاجی به خشونت، درگیری و جنگ نیست و می‌توان با صلح آرامش راه عدالت خواهی را ادامه داد. ما براساس قانون اساسی، ارتباط با همسایگان کشورهای اسلامی و کشورهای جهان سوم را در اولویت قرار دادیم و امروز که ایران اسلامی در تمام زمینه‌ها به پیشرفت رسیده، اعلام می‌کنیم که هر کشور جهان سومی که دست استمداد به‌سوی ایران دراز کند با محبت آن را می‌فشاریم، به‌خصوص اگر این کشور، کشور اسلامی باشد. ملت‌های مظلوم و محروم جهان سوم با (Äمسلمانان هم‌زبان هستند و به‌همین دلیل در آفریقا و هم در کشورهای اسلامی و غیراسلامی با ایران، صمیمی و همدل هستند. رجوع‌کنید ← کتاب «هاشمی رفسنجانی، سخنرانی‌های 1375، دفتر نشر معارف انقلاب، 1397.
تصاویر ضمیمه
