خاطرات روزانه آیت‌الله هاشمی رفسنجانی؛ سال1371؛ کتاب رونق سازندگی
پنجشنبه 17 اردیبهشت 1371 | 4 ذیقعده 1412 / 7 می 1992
پیش از ظهر کارهای دفترم را انجام دادم. برای رسیدن به کار میهمانان، ملاقات‌های متفرقه را حذف کردم. ساعت یازده صبح دو هیأت آذری و ارمنی آمدند. برای روان شدن کار در جلسه رسمی و علنی، ساعت‌ها وقت‌مان را صرف مذاکرات مقدماتی کردیم. معلوم شد آقایان محمداوف و پتروسیان، [روسای جمهور آذربایجان و ارمنستان]، در گذشته تا این لحظه همدیگر را ندیده بودند؛ گرچه تلفنی مذاکره داشته‌اند.
در اتاق حوض‌خانه، در دایره اطراف حوض نشستیم. من بین دو نفر آنها نشستم و ابتدا در کلیات مانند ضرر نزاع و مصالح صلح و سپس دربارة متن سند تنظیم شده برای امضای دو طرف صحبت کردم. در موردکلیات اتحاد نظر بود، اما در بعضی از مضامین و عبارات سند، اختلاف پیش آمد.
هیأت ارمنی منسجم و مطیع رییس‌شان بودند، اما هیأت آذری اختلاف داشتند و بعضی‌ها مرموزانه عمل می‌کردند که رییس‌شان موفق نشود و یا ایران در میانجی‌گری‌اش موفق نباشد؛ وزیر امورخارجه‌اش چنین بود. بعد از توافق کارشکنی می‌کردند. بالاخره ناچار خلوت نمودیم و توافقی نیم بند درست کردیم. به جلسه رسمی رفتیم. بعد از اظهارات رسمی و کلی من و دو طرف، مضامین را مشخص کردم که در بیانیه می‌گنجد. ساعت سه بعد از ظهر جلسه ختم و قرار شد کارشناسان بیانیه را تنظیم کنند و به امضای سه طرف برسانند.
برای استراحت رفتند. من هم برای نماز و ناهار و استراحت و انجام کارهای دفتر آمدم. هیأت آذری برای دور دوم مذاکرات آمد. قرار بود، امروز به مشهد بروند؛ گفتند منصرف شده‌اند و امروز به آذربایجان برمی‌گردند. برای متن نهایی سند مذاکره کردیم. معلوم شد کارشناسان‌شان شبهه ایجاد کرده‌اند. بیانیه‌های همکاری بین ایران و آذربایجان را امضا کردیم. پانصد میلیون دلار اعتبار برای خرید کالاهای ایران به آنها دادیم. چون کار آتش‌بس ناتمام مانده بود، قرار شد شب را بمانند که مجدداً با ارامنه توافق شود.
بعد از نماز مغرب و عشا، هیأت ارامنه آمدند و مجدداً مذاکره کردیم. به خاطر پیشنهادهای جدید آذری‌ها به نتیجه نرسیدیم. با راهنمایی‌های کلی، کارشناسان را مأمور تهیه متن نهایی کردیم. آذری‌ها به مقر برگشتند و با ارامنه برای امضای توافق‌نامه‌ها در مراسم رسمی با حضور خبرنگاران شرکت کردیم.
سپس به جلسه ضیافت رفتم. عفت هم به همسر رییس‌جمهور ارمنستان، ضیافت شام در مهمان‌سرای نفت داد. سر میز شام، سئوالات زیادی از وضع ارمنستان پرسیدم. روابطشان با روسیه بد نیست و برخلاف دیگران به آینده روسیه خوش‌بین هستند. انتظار دارند در تقسیم نیروهای مسلح، سهم خوبی بگیرند. با سوریه هم رابطه خوبی دارند. مشکل سوخت، مواد غذایی و کار دارند. به خاطر بسته شدن راه‌شان از آذربایجان و به خاطر همین نقطه ضعف، تمایل به صلح دارند. قرار شد فردا ساعت هشت صبح هر دو هیأت برای تصویب و امضای متن نهایی مصالحه‌نامه بیایند.
شب در دفترم ماندم. ساعت دوازده شب خوابیدم. در گزارش‌ها، خبر فرار [عبدالرحمان] نبی‌اوف، رییس‌جمهور تاجیکستان، تحت فشار رقبای مخالفان اسلامی و دموکراتش و عدم توافق حکمتیار و مؤتلفان در افغانستان مهمترین است.