خاطرات روزانه / آیت‌الله هاشمی رفسنجانی/ سال 1374 / کتاب «مرد بحران ها»
دوشنبه 28 فروردین 1374 //16 ذیقعده 1415 17 آوریل 1995
ساعت چهار صبح با زنگ ساعت بیدار شدیم. با عفت به فرودگاه رفتیم و پس از انجام مصاحبه کوتاهی[1]، به سوی دهلینو پرواز کردیم. فائزه و اعظم [همسر محسن] و وزیران نفت، امورخارجه، ارشاد، علوم و... همراه بودند. در راه نماز صبح را خواندم و کمی هم خوابیدم و مقداری مذاکره و صرف صبحانه.
ساعت نُهونیم به وقت دهلی، در فرودگاه نظامی شهر فرود آمدیم. شخص آقای [ناراسیما] رائو، نخستوزیر برخلاف رسمشان به فرودگاه آمده بود. به کاخ ریاست جمهوری رفتیم. هنگام ورود توپ نواختند و تعداد زیادی اسب‌سوار ما را استقبال و همراهی کردند و بلافاصله سان و معارفه با شخصیت‌ها و همراهان بود.
محل اقامت من و عفت و بچه‌ها در همین کاخ ریاستجمهوری است که هفتاد سال پیش توسط انگلیسی‌ها ساخته شده و همراهان در هتل مستقر هستند. کمی استراحت کردیم. سپس به محل قبر [مهاتما]گاندی، [رهبر فقید هند] رفتیم؛ برای نثار تاجگل و غرس درختی و نوشتن جمله‌ای در ورقه مخصوص. جمله «خدایار» را نشان دادند و گفتند آخرین صحبت گاندی بعد از ترور است.
به کاخ برگشتیم. جلسه مذاکره با آقای شارما، رییس جمهور برگزار شد. صحبت‌ها بیشتر تاریخی و بر محور ادبیات فارسی و سوابق زبان فارسی در هند و کمی هم دربارة توسعه روابط و بیشتر ایشان صحبت کرد. پیرمرد باحال و باصفا و درعینحال مطلعی است.
برای ناهار به ساختمان حیدرآباد هاوس رفتیم؛ گویا در سفر قبلی همین جا بودیم. قبل از ناهار کمی صحبت کردیم و سپس ناهار خوردیم. بر سر میز ناهار، صحبت‌های زیاد متفرقه داشتیم. جمعی از کشمیری‌های موافق دولت را هم آورده بودند. قرارمان این بود که ما با هر دو گروه مخالف و موافق ملاقات کنیم، یا با هیچکدام. اطلاعات زیادی از هند در سر میز ناهار به دست آمد.
بعد از مراجعت به مقر و کمی استراحت، برای افتتاح کنگره نهج‌البلاغه رفتیم. این کنگره را انجمن دوستی ایران به کمک سفارت ایران گرفته‌اند. صحبت‌های خوبی کردند و اکثراً استاد دانشگاه و چهره‌های علمی و ادبی بودند. من هم صحبت کردم[2] و پیام رییسجمهور [هند] خوانده شد که مطالب خوبی دربارة حضرت علی(ع) و نهج‌البلاغه داشت. هدایایی فرهنگی دادند.
به مقر برگشتیم. وزیر امورخارجه هند آمد. مذاکرات دربارة توسعه روابط بود. سپس به سفارت رفتیم؛ برای مراسم شروع کار انجمن دوستی ایران و هند که بیشترشان همان افراد کنگره نهج‌البلاغه بودند. دو نفر از آنها صحبت کردند و خوب بود. سپس من دربارة سابقه طولانی زبان فارسی در هند و حاکمیت بر ادبیات و سیاست زمان خود مطالبی گفتم و از منزوی شدن آن پس از سلطه انگلیسی‌ها اظهار تأسف کردم و پیشنهادهایی برای احیای آن و آثار ایرانی و فارسی دادم.[3]
ساختمان سفارت هم جدید و جالب است. به مقر آمدیم. بعد از نماز، رییسجمهور آمد و پس از مقداری صحبت، به تالار پذیرایی‌شان رفتیم، در سالن بزرگی که با تصویرهای زیادی مزین بود و کلمات و اشعار فراوان به زبان فارسی داشت. مراسم معارفه و مسافحه مجدداً داشتیم. سر میز شام رفتیم. دو طرف من، رییس مجلس و رییس دیوان عالی کشور بودند و مقابلم رییسجمهور و نخستوزیر. صحبت‌های زیادی دربارة اوضاع هند داشتیم. مجموعاً مردم مهربان و افتاده و خونگرمی هستند. در سالن پیشنهاد دادیم که برای کف سالن، فرشی با تصویرهای سقف سالن، در ایران بافته شود و آقای رائو گفت، با شرکت
ایران و هند بشود.[4]
بعد از شام به مقر آمدیم. در مسیر آقای آقازاده، [وزیر نفت]، گزارش مذاکراتش را دربارة خط لوله گاز و فروش گفت و توقع آنها برای کمک به حزب‌شان را داد. عفت و همراهان هم برگشته بودند. هوا گرم است و مرطوب.
[1] - رجوع‌کنید ← کتاب «هاشمیرفسنجانی، مصاحبههای سال 1374»، دفتر نشر معارف انقلاب، 1396.
[2] - در بخشی از این سخنرانی آمده است: «بدون تردید، نهج البلاغه یکی از مهمترین میراث تاریخی جهان بشریت است و تشکیل چنین کنگرههایی و دعوت از صاحبنظران که دربارة نهج‌البلاغه توضیح بدهند، کاری است کهÃ Äعمیقاً در خدمت بالابردن دانش، اخلاق و سعادت جامعه بشری است. در گذشته، دنیا نتوانسته علیبنابیطالب (ع)، صاحب این مجموعه نفیس را درست بشناسد و امروز با تعالی افکار بشریت، ما باید زمینه شناخت این مرد بزرگ و مجموعه گرانبها را فراهم کنیم. این ادعای یک روحانی شیعه نیست؛ من بهعنوان کسی که بسیاری از کتب دینی، علمی و فلسفی دنیا را خواندهام و با بسیاری از دانشمندان دنیا بحث کردهام، این مطلب را در جمع شما عرض میکنم. وقتیکه یک فرد مسیحی به نام جُرججرداق که متفکر اجتماعی است، علیبنابیطالب را «ندای عدالت بشریت» معرفی میکند، قابلقبول است که این حرفما را حمل بر تعصب و علاقه مذهبی، خطاب نکنید.» رجوع‌کنید ← کتاب «هاشمیرفسنجانی، سخنرانی‌های سال 1374»، دفتر نشر معارف انقلاب، 1396.
[3] - در بخشی از این سخنرانی آمده است: « برای ما خیلیزیباست که بزرگانی مثل شما اساتید دانشگاه، دانشمندان، ادبا و علمای بزرگوار این خطه انسانپرور هندوستان را در یک مجموعهای به نام «انجمن دوستی ایران و هند» ببینیم. این انجمن شما، کمی اندوه عمیق و تاریخی من را کم میکند. من تاریخ هند شما را که میخوانم و میبینم چطور با یک توطئه استعماری، سابقه طولانی زبان فارسی در این کشور، به طرف محو شدن میرفت، خیلی متأثر میشوم. یکی از ثمرات بد دوران سلطه انگلیسی‌ها بر اینجا همین است که بین زبان فارسی و عامه مردم هند فاصله انداخته است. دوران طولانی از تاریخ هندوستان، با ادبیات فارسی و میراث فرهنگی فارسیزبانها، دوران مشعشعی بود.» رجوع‌کنید ← کتاب «هاشمیرفسنجانی، سخنرانی‌های سال 1374»، دفتر نشر معارف انقلاب، 1396.
[4] - آقای هاشمی، سر میز شام، نطقی ایراد کرد. در بخشی از این نطق آمده است: «مشترکات دیرینه تاریخی، فرهنگی ایران و هند و تأثیر آنها بر یکدیگر، آنچنان عُلقه و پیوندی بین دو ملت بهوجود آورده است که تصور گسستن آن، دور از ذهن می باشد. این واقعیت در کنار موقعیت استراتژیک و امکانات بالفعل و بالقوه دو کشور، برخورداری از نیروی انسانی کارآمد و منابع طبیعی سرشار و داشتن اهداف و منابع مشترک در سطح منطقه و بینالملل، شرایط مساعدی را برای همکاریهای همه جانبه بهوجود آورده است. مبارزات مردم هند و دستیابی آنان به استقلال، بخش روشن و دلگرمکننده ای از تاریخ معاصر را به خود اختصاص داده است. نام افرادی چون مهاتما گاندی، جواهر لعل نهرو و ابوالکلام آزاد و ایستادگی آنان در مقابل استعمارگران، در خاطره مردم جهان، همیشه زنده خواهد ماند. مبارزات مردم ایران با استعمار نو، برای کسب استقلال واقعی و رهبریهای خردمندانه و شجاعانه حضرت امام خمینی (رحمهاللهعلیه) که منجر به پیروزی انقلاب اسلامی ملت ایران شد، نقطه عطفی در تاریخ معاصر بشری بود و بسیاری از معادلات بینالمللی را متحول نمود. در شرایط جدیدی که در صحنه بین المللی ایجاد شده است، همکاریهای کشورهای جهان سوم و در حال توسعه، بیش از هر زمان دیگر ضروری به نظر میرسد. فعالنمودن جنبش غیرمتعهدها، همکاری سازمانها و نهادهای منطقهای از جمله مواردی است که باید به صورت جدیتر به آنها پرداخته شود. ما با سلطهجویی قدرتهای بزرگ، مخصوصاً آمریکا و تلاش آنان برای بهرهبرداری از سازمانها و مراجع بینالمللی، برای پیشبرد مقاصد ناصواب خود مخالفیم. به نظر ما بررسی و تجدیدنظر در ساختار سازمانهای بینالمللی، بهویژه سازمان ملل، بر اساس نیازهای امروزی دنیا و حفظ حق حیات ملل مستقل، ضروری است.» رجوع‌کنید ← کتاب «هاشمیرفسنجانی، سخنرانی‌های سال 1374»، دفتر نشر معارف انقلاب، 1396.