خاطرات روزانه آیت الله هاشمی رفسنجانی / سال ۱۳۷۶/ کتاب « انتقال قدرت»
بازدید هاشمی از سدهای خوزستان *** کرخه، نگین سد سازی در تاریخ سازندگی و ایران
دوشنبه ۱۶ تیر ۱۳۷۶ // ۱ ربیع‌الاول ۱۴۱۸// ۷ جولای ۱۹۹۷
ساعت ۶ صبح به فرودگاه رفتیم و بلافاصله به خوزستان پرواز کردیم. محسن [هاشمی، رئیس دفتر رئیس‌جمهور] و آقایان [حمید] میرزاده، [رئیس سازمان برنامه‌وبودجه]، محمد [هاشمی، معاون اجرایی رئیس‌جمهور]، [بیژن نامدار] زنگنه، [وزیر نیرو]، همراه بودند. در پایگاه هوایی دزفول، استقبال رسمی بود. بلافاصله با هلی‌کوپترها به‌سوی محل سد کرخه - برای مراسم افتتاح بهره‌گیری از مرحله اول سد- پرواز کردیم. از بخش‌های مختلف سد بازدید نمودیم. با استفاده از فرازبند سد، امکان ذخیره ۶۰۰ میلیون مترمکعب آب – یعنی به‌اندازه سه برابر ظرفیت فعلی سد کرج- به وجود آمده و اکنون ۱۵۰ میلیون مترمکعب آب جمع شده است. دریچه‌ها را باز کردند و شاهد خروج ۳۶۰ مترمکعب آب در ثانیه بودیم که منظر بسیار باشکوهی داشت و کلی لذت بردیم. سپس دریچه بزرگ را بستند و دریچه تنظیم شده که ۶۰ مترمکعب آب در ثانیه می‌دهد، برای بهره‌برداری بازدید و قرار شد از این به بعد همین ۶۰ مترمکعب آب باز باشد که فعلاً برای کشاورزان منطقه خوب است و قابل زیادتر کردن هم هست.
سپس با قایق‌ها روی دریاچه سد حرکت کردیم. طول دریاچه ۱۰ کیلومتر شده و درنهایت ۶۰ کیلومتر خواهد شد. از نحوه ساخت بدنه سد و سرریز و محل نیروگاه و تونل آبرسانی بازدید کردیم و به توضیحات مهندس [محمود] حجتی، [مدیر اجرایی پروژه] و سردار [حسن] دانایی فر، [فرمانده قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا] گوش دادیم.
در مراسم افتتاح، توضیحات مهندس زنگنه، [وزیر نیرو] را شنیدیم. به‌تدریج که بدنه اصلی سد بالا می‌آید، فرازبند هم جزئی از سد می‌شود و ظرفیت دریاچه به‌تدریج بالا می‌رود و هنگام بهره‌برداری از سد، برنامه آزمایش هم انجام می‌شود؛ خیلی کار بزرگی است. من هم در اهمیت اجرای سد توسط نیروهای داخلی و آثار مهم مهار آب‌های خوزستان صحبت کردم. با هلی‌کوپترها از هوا شبکه‌های آبیاری زیر سد در دست را بازدید کردیم. قرار است به‌تدریج ۳۰۰ هزار هکتار از اراضی زیر سد تحت پوشش شبکه‌ها برود.
به محل سد بزرگ گتوند پرواز کردیم. استماع گزارش مهندس حدادی و مهندس زنگنه درباره طرح‌های مهار آب‌های کشور و برنامه ساخت ۷ سد بزرگ روی کارون و ویژگی‌های این سد با ارتفاع ۱۷۵ متر و ظرفیت ۵/۴ میلیارد مترمکعب آب و پرده‌گیری از لوح، مراسم شروع اجرای سد انجام شد. من هم صحبت کردم. جمعی از مردم گتوند، برای تشکر و درخواست شهرستان‌شدن گتوند و اسم‌گذاری سد به نام گتوند و نه شوشتر جمع شده بودند. من هم درباره اثر سد در اقتصاد منطقه صحبت کردم.
به محل سد کارون به در شمال شرقی ایذه پرواز کردیم. مقداری راه را با اتومبیل رفتیم. چون در محل سد، برای فرود هلی‌کوپترها جای مناسبی نبودکه خلبان‌ها ببینند. پس از نماز و ناهار و استراحت، از قسمت‌های در دست ساخت سد بازدیدکردیم. خیلی عظیم است؛ مخصوصاً سالن‌های بزرگ که در زیر کوه‌ها حفر شده برای نیروگاه‌ها و ترانس‌ها و شیرها که نزدیک یک و نیم میلیون مترمکعب سنگ‌برداری است.
برنامه دوختن سقف‌ها و دیواره‌های سنگی سالن‌ها را دیدیم که جالب است. سپس دستور انحراف آب کارون را دادم که آن هم جالب و باشکوه انجام شد. در جمع مدیران، گزارش آقای زنگنه و مهندس [حبیب‌الله] بی‌طرف را شنیدیم. با ۲۰۰ میلیارد تومان هزینه، سد و نیروگاه ساخته می‌شود. من هم صحبت دلگرم‌کننده‌ای داشتم.
به سوی سد مارون پرواز کردیم. بیش از یک ساعت در پرواز بودیم؛ به طور کلی امروز وقت زیادی در پرواز با هلی‌کوپترها گذشت. از بخش‌های مختلف سد بازدید کردیم. خیلی عظیم است؛ با ۱۷۰ متر ارتفاع، بلندترین سد خاکی کشور است. با ۱ میلیارد و ۲۰۰ میلیون مترمکعب گنجایش.
از داخل یکی از تونل‌های انحراف آب که اکنون برای تخلیه آب در نظر گرفته شده، آب زیادی نشت می‌کند - حدود ۵ مترمکعب در ثانیه - که باعث نگرانی خیلی‌ها شده. در اثر اشتباه مشاور پیش آمده، ولی وزارت نیرو معتقد است که به آسانی جبران می‌شود؛ یعنی پس از پایین رفتن آب، تونل را آب‌بندی می‌کنند. از امروز که بهره‌برداری با رها کردن آب بیشتر شروع می‌شود، در مدت ۴ ماه خالی خواهد شد و در ۲ ماه‌ترمیم می‌گردد.
در بالای سد، مراسم بهره‌برداری بود. گزارشی کامل از مقدار آبرسانی توسط آقای مهندس [محمدرضا] شمسایی، مدیرکل آب شنیدیم. گفت، کل آب قابل استحصال استان [خوزستان]، حدود ۳۴ میلیارد مترمکعب آب است که با ۳۵ سد مهار و توزیع می‌شود. بیش از ۱۰ سد ساخته شده و ۱۴ سد در دست ساخت است و بقیه در حال مطالعه و ۱۲ هزار مگاوات برق آبی خواهیم داشت.
من هم صحبت مفصلی از اهمیت طرح سد مارون کردم که باعث عمران ۵۵ هزار هکتار زمین در بهبهان، رامهرمز، امیدیه، رامشیر و شادگان شده و مانع تخریب سیل‌های مخرب می‌شود. سپس در کنار منظره جالب پرش آب خروجی از لوله‌ها، فیلم گرفتند.
در مسیر برگشت، از کارگاه ساخت لوله‌های قطور شرکت نیرپارس بازدید کردیم. از قرارگاه بهبهان، با هواپیما به سوی خرم‌آباد پرواز کردیم و ماه ربیع‌الاول را با آب پُر شده از سد مارون نوکردیم. با ۲ ساعت تأخیر، ساعت ۱۰ شب، در فرودگاه خرم‌آباد مورد استقبال رسمی قرار گرفتیم.
پس از نماز در همان‌جا مراسم بهره‌برداری از حدود ۴۰۰ طرح عمرانی در سراسر استان [لرستان]، با هزینه ۸۰ میلیارد تومان برگزار شد. وزرای ارشاد، نیرو، راه و ترابری، معادن و فلزات، وزارت کشور و مدیر صداوسیما، درباره طرح‌های خود توضیح دادند. [آقای محمدجواد محمدی‌زاده]، استاندار [لرستان] هم گزارشی از پیشرفت استان و برنامه‌های موفق سازندگی داد. به خاطر اینکه آقای کورش فولادی، [نماینده خرم‌آباد]، اخیراً در محل از عدم کارایی استاندار گفته بود، تلاش دارد که کارهایش را توضیح بدهد. من هم صحبت کوتاهی کردم؛ به خاطر خستگی و پشه فراوان در جلسه، کم‌حرف زدم. دو لوح سپاس توسط استاندار و امام جمعه به من اهدا شد.
برای شام به قلعه فلک الافلاک رفتیم. اخیراً از ارتش گرفته و بازسازی کرده‌اند و تبدیل به موزه شده است. موزه را افتتاح کردیم و از سلولی که آیت‌الله [ابوالقاسم] کاشانی، مدت کوتاهی در آنجا حبس بوده‌اند، بازدید نمودیم. در محفل شعرا و هنرمندان شرکت کردیم. چند سرود در وصف دولت سازندگی اجرا شد. شام خوردیم. از چشمه پُرآب و جالب بازدید کردیم. از بالا منظره خرم‌آباد را دیدیم؛ زیباست. برای استراحت به استانداری رفتیم. ساعت یک بامداد، با خستگی مفرط خوابیدم.
