جمعه 11 مهر 1376 // 30 جمادی‌الاول 1418 // 3 اکتبر 1997

ساعت چهار و نیم صبح بیدار شدم و دیگر نخوابیدم. بعد از نماز، گزارش مذاکرات سران نظامی و انتظامی رژیم گذشته در سال 1357 پس از اوج مبارزه را خواندم که مستأصل شده‌اند و نمی‌توانند راه‌حل پیداکنند.

ساعت هفت صبح به سوی جلفا حرکت‌کردیم. دکتر [عیسی] کلانتری، [وزیر کشاورزی] هم به ما پیوست. در مسیر از طرح توسعه دشت شیب‌لو بازدیدکردیم. دو سال پیش، مرکز پمپاژ آن را افتتاح کرده‌ام. این بار از مزارعی که توسط تعاونی ایثارگران که 1300 هکتار زمین گرفته و مقداری را به کشت دانه‌های روغنی اختصاص داده و نیز از شهرکی که 4000 اسکان عشایر همان‌جا می‌سازد، بازدیدکردیم. روستاییان شیب‌لو هم جمع شدند و خواسته‌هایی داشتند؛ منجمله گرفتن مسکن در شهرک عشایر و تخفیف آب بها.

برای دیدن سد ارس رفتیم. این سد، قبل از انقلاب با مشارکت شوروی ساخته شده است. مردم شهرک ارس که به استقبال آمده بودند، خواهان تأمین آب کشاورزی و اشتغال بودند. از ساحل ارس حرکت را ادامه دادیم. بخشی از جاده نوساز، خاکی است و خودروهای زیادی از آذربایجان برای بردن کالا به نخجوان از آن عبور می‌کنند.

از یک پاسگاه مرزی بازدیدکردیم. سپس کلیسای خیلی قدیمی استپانوس^[1][1] را دیدیم که در ساحل ارس در قرن سوم هجری ساخته شده و یکی از سه کلیسای مهم باستانی ارامنه است. [آقای نشان توپوزیان]، خلیفه‌کل ارامنه آذربایجان و [آقای وارتان وارتانیان]، نماینده آنها در مجلس و جمعی از بزرگان ارامنه هم آمده بودند. توضیحاتی دادند و از بخش‌های مختلف بازدیدکردیم. میراث فرهنگی، مشغول‌ترمیم خرابی‌هاست. قبلاً در زمان قاجاریه، توسط عباس‌میرزا بازسازی شده است. چشمه‌آبی هم و مقداری درختان قدیمی دارد. دو لوح از سوی شورای‌عالی خلیفه‌گری ارامنه ایران به من هدیه کردند.

به جلفا رفتیم. مردم هادی‌شهر [= گرگر]، مرکز جلفا، استقبال گرمی داشتند. در مصلا سخنرانی کردم.[2] پس از سخنان امام جمعه، از من به خاطر شهرستان‌کردن آنجا و تأسیس منطقه ویژه اقتصادی و بازارچه مرزی تشکرکردند و برای اشتغال و بهبود آب استمداد نمودند.

از آنجا به گمرک جلفا رفتیم. از بخش‌های مختلف بازدیدکردم؛ خیلی وسیع - حدود 500 هکتار - با انبارهای مناسب است. زمانی‌که راه‌آهن شوروی به ایران فعال بوده، اینجا خیلی پُررونق بود و جلفا از همین رهگذر توسعه یافته است و اکنون با قطع راه‌آهن با جنگ قره‌باغ از رونق افتاده است. تعداد کمی قطار از تبریز و یا نخجوان وارد می‌شود. کالاهای ورودی از ارمنستان را هم برای ترخیص، به این گمرک می‌آورند.

از بازارچه مرزی بازدیدکردم و با کسبه خودمان و مردم نخجوان مذاکره نمودم. از پل بزرگ عبور راه‌آهن روی ارس بازدیدکردیم. پل، معلق و بدون ستون است. سپس روی پل چوبی رفتیم. رییس گمرک آذربایجان آمد و خواهش‌کرد از شهر جلفای نخجوان بازدید کنم؛ پذیرفتم. سوار ماشین من شد و به شهر رفتیم که پشت گمرک و کنار ارس است. در خیابان‌های شهر گشتیم. خیلی خلوت و سوت و کور و مخروبه است. با اینکه 20 هزار نفر جمعیت دارد، خلوت بود. مغازه‌ها خالی و فقط کمی‌کالاهای ایرانی می‌فروختند. درخواست نمود که اجازه ورود افراد بیشتری از مردم آذربایجان به ایران برای تجارت بدهیم. یک سکه بهار آزادی به او هدیه دادم.

به سوی شهر تبریز حرکت کردیم. در مسیر آقای [یحیی] محمدزاده، استاندار جدید [آذربایجان‌شرقی]، گزارش وضع آذربایجان شرقی را داد و از کم شدن نفوذ مردمی آقای [محسن مجتهد] شبستری، [امام جمعه تبریز] نیز گفت. ساعت چهار و نیم بعد از ظهر به فرودگاه تبریز رسیدیم. آقای شبستری و بعضی از مدیران استان به استقبال و بدرقه آمده بودند. مصاحبه کوتاهی انجام دادم و بلافاصله به سوی تهران پروازکردیم.

ساعت پنج بعد از ظهر به خانه رسیدم. جمعی از بستگان جمع بودند. آش‌رشته‌ای با آنها در حیاط منزل صرف شد. مسابقه فوتبال ایران ـ قطر را دیدم؛ سه بر صفر پیروز شدیم و در رأس گروه یک در مسابقات جهانی قرارگرفتیم. از کامپیوتر، گزارش‌های دو روز گذشته را خواندم. هنوز مسأله قرارداد شرکت توتال فرانسه [در منطقه پارس جنوبی]، مورد توجه است.