خاطرات رئیس سابق مرکز مطالعات برنامه‌ریزی شهری وزارت کشور از دقت آیت الله هاشمی رفسنجانی درباره عمران شهری در استان‌ها
مدیریت محلی، برای نخستین‌بار در دولت هاشمی
خاطرم هست آقای هاشمی در زمان ریاست‌جمهوری‌اش و وقتی آقای زرگر، معاون عمرانی وزارت کشور بود، هر دو یا سه هفته یک‌بار از ایشان گزارش کار می‌گرفت. می‌گفتم، شما برای چه هر دو، سه هفته یک‌بار به دیدار رئیس‌جمهوری می‌روید؟ آقای زرگر درجواب می‌گفت که ایشان من را می‌خواهند تا از حوزه عمران شهری در استان‌ها گزارش بدهیم. ایشان نقل می‌کردند: حاج آقا ذهن ریاضی قوی دارد. در ارایه گزارش‌ها، باید حواسم خیلی جمع باشد تا دچار خطا نشوم، چون در ذهنش محاسبه می‌کند و اعداد با هم نخوانند، اشکال می‌گیرد. این دوره به‌علاوه دوره ریاست‌جمهوری اصلاحات برای من دوره پرخاطره به لحاظ تجربه کاری است که همیشه از آن به‌عنوان بهترین دوره‌های پژوهش‌های شهری نام می‌بریم، چون مشی دولت در آن سال‌ها اهمیت به مسأله برنامه‌ریزی و پژوهش بود که در دولت هفتم و هشتم هم ادامه داشت، اما بعد از سال‌های ۸۴ تا ۹۲ که این حوزه به فراموشی سپرده شد، تلاش سال‌های بعد هم نتوانست این حوزه را زنده کند. یکی از وظایف جدی دولت که وزارت کشور مسئول اجرای آن است، هدایت شهرداری‌ها در راستای سیاست‌های عمومی دولت است و برای این کار باید بدانیم که چگونه شهرداری‌ها را هدایت کنیم، درحالی که این چگونگی از تحقیق و پژوهش به دست می‌آید که متأسفانه در دوره جدید هم به‌رغم اهمیت موضوع توجهی به آن نشده و نشریات تخصصی درتعطیلی کامل به سر می‌برند. اگرچه شوراهای شهر و روستا در دوره رییس دولت اصلاحات شکل گرفت، اما در دوره آقای رفسنجانی برای نخستین‌بار بحث مدیریت محلی و واگذاری وظایف دولت به مدیران محلی منتخب مردم در راستای تمرکززدایی جزو مباحث مطرح‌شده دربرنامه دوم توسعه بود و همین خط را در بودجه‌های سنواتی هم می‌بینیم. مترو تا آن زمان ازسوی وزارت کشور مدیریت می‌شد، اما در سال‌های ۶۸ به بعد، براساس همین دیدگاه به شهرداری تهران واگذار شد که استارت آن زده می‌شود. ساخت مترو به‌طور جدی در دولت هاشمی صورت گرفت، چون اهمیت ویژه‌ای به مبحث حمل‌ونقل عمومی در آن سال‌ها داده می‌شد. به دنبال سیاست‌های دولت سال‌های ۶۹- ۷۰، دو‌هزارو۳۰۰ دستگاه اتوبوس‌های ایکاروس از یک شرکت مجارستانی وارد شد که باز هم ازمهم‌ترین اقدامات دولت پنجم و ششم بود. توجه به ماشین‌آلات خاص شهری (شاسی کوتاه) باز هم درهمین دوره بود. درمقطع سال‌های ۷۰ تا ۷۶ برای نخستین‌بار بحث نظام بودجه‌ای برنامه‌ای ازسوی وزارت کشور به شهرداری‌ها ابلاغ می‌شود که شهرداری‌ها، اقداماتی دراین دوره انجام می‌دهند. بحث کامپیوتر و یکسان‌سازی برنامه‌های رایانه‌ای در شهرداری‌ها در سال‌های ۷۲-۷۳ کلید خورد تا درحوزه‌های شهرسازی، حسابداری، مالی و غیره استفاده شود. قطعا این خطی که در وزارت کشور تعقیب شده، منبعث از تفکرات و دیدگاه‌های رئیس‌جمهوری وقت بوده است. به هرحال پختگی برنامه دوم توسعه، توجه رئیس دولت وقت به این مباحث را نشان می‌دهد. از سال ۸۶ تا ۹۲ که به ناچار از وزارت کشور کوچ داده شدم، در دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام رئیس کمیته مسکن و شهرسازی بودم. در آن زمان برای گزارش، درمورد سیاست‌های خدمت آقای رفسنجانی می‌رسیدم و گزارش‌هایی که از حوزه مسکن و شهرسازی ارایه می‌کردم، همیشه می‌گفتند: «حرف‌هایی که مطرح می‌کنید، با مسائلی که درتلویزیون پخش می‌شود، خیلی متفاوت است، درحالی که سیاست‌های کلی نظام در این‌باره روشن است، چرا دولت در آن چارچوب عمل نمی‌کند و چرا سیستم تبلیغاتی نظام به درستی این موارد را منعکس نمی‌کند؟ درحالی که باید منعکس شود و برای آن راه‌حلی درنظر گرفته شود.» وقتی این گزارش‌ها را می‌شنید، متأثر می‌شد که چرا کشور درحال عقبگرد است و چرا درهمه شاخص‌ها افول می‌بینم و رشد اقتصادی کشور کاهنده است؟ و من نگرانی را به شدت درچهره ایشان می‌دیدم.
با وجود این، امیدواری به آینده همیشه ازسوی هاشمی‌رفسنجانی وجود داشت. همیشه به ما انگیزه می‌داد که بالاخره شرایط درست می‌شود و شما کار خود را ادامه دهید. یکی از بهترین دوره‌های وزارت کشور درحوزه مطالعات شهری از سال‌های ۷۰ تا ۷۶ بود، با وجود اینکه سازمان شهرداری‌ها هم هنوز شکل نگرفته بود. درحوزه عمرانی وزارت کشور شاهد شکل‌گیری مرکز مطالعاتی ویژه برنامه‌ریزی شهری بودیم. برنامه ۵ساله دوم که همان سال‌ها نوشته می‌شد، درحوزه عمران شهری و مدیریت شهری با ۱۳ محور پیگیری اهداف ازجمله در حمل‌ونقل، پسماند، ایمنی شهرها، آموزش کارکنان شهرداری و شهروندی، بافت فرسوده که در آن زمان بافت‌های مسأله‌دار نام برده می‌شود، مقابله با سوانح و غیره تدوین شد. نخستین‌بار به مقوله پژوهش‌های شهری توجه شد و هدفگذاری کردیم و بودجه سال ۷۲، متأثر از پژوهش‌ها، نخستین‌بار ردیف ویژه‌ای برای این مقوله گذاشته شد که براین اساس پروژه مهم شهری تعریف شد. این آغاز توجه بود و مقدمه‌ای برای انتشار کتاب‌ها و برنامه‌ریزی شهری شد.