آقای هاشمی رفسنجانی درباره زمینه های تشکیل حزب جمهوری اسلامی در خاطرات خود چنین آورده است :

اولین چیزی که در آن شرایط به ذهن همه ما رسید،  خلأ تشکیلات بود.  همه دوستان احساس کرده بودند که اگر ما تشکیلات درستی داشتیم،  دچار این آشفتگی‌ها نمی‌شدیم.

پیش‌ازاین ـ و در همان روزهای آزادیِ من از زندان ـ بحث حزب شده بود و تلاشی هم برای فراهم کردن مقدماتش کرده بودیم،  اما با مخالفت امام روبه‌رو شده بود.  امام از اول نسبت به حزب بدبینی خاصی داشتند و آن را موجب تفرقه می‌دانستند.  امام که در عراق بودند،  آقای طاهری خرم‌آبادی سفری به آنجا برای نظرخواهی از ایشان داشتند، که پاسخ امام منفی بود.

من رفتم خدمت امام و مطرح کردم که همه به این نتیجه رسیده‌ایم که نقص اساسیِ ما، نداشتن حزب است.  امام گفتند:  «بروید تشکیل بدهید.» در همان روزهای اول پیروزی، تشکیل حزب اعلام شد که محل اصلیِ ثبت نام کانون توحید بود و سپس در مساجد و مراکز دینیِ دیگر هم ثبت نام داوطلبان انجام شد.

با چنان احساس نیاز و ضرورتی،  در آن روزهایی که به شدت دچار کمبود وقت و تراکم کار و مسؤولیت بودیم،  ناگزیر بخشی از وقت خود را صرف حزب می‌کردیم.

منبع: کتاب « هاشمی رفسنجانی، دوران مبارزه» ،  زیر نظر مهندس محسن هاشمی، دفتر نشر معارف انقلاب، 1376