خاطرات روزانه آیت‌الله هاشمی رفسنجانی/ سال ۱۳۵۹/ کتاب «انقلاب در بحران»
تحلیل آیت الله هاشمی رفسنجانی از پیام کاخ سفید برای امام
تحلیل آیت الله هاشمی رفسنجانی از پیام کاخ سفید برای امام
تاریخ : 10/1/1359
وقوع انقلاب اسلامی و حادثه اشغال سفارت آمریکا در ایران و طولانی شدن آن، ضربه سنگینی برای حزب دموکرات آمریکا محسوب می‌شد. این مسأله با نزدیک شدن زمان انتخابات ریاست جمهوری در آن کشور، بیش از پیش نمایان و برجسته شد تا آنجا که رئیس‌جمهور آمریکا خود را تحت فشار می‌دید که از همه شیوه‌های ممکن برای خاتمه دادن به این مسأله استفاده کند و وقتی تحریم و تهدید راه به جایی نبرد، طبیعی بود که راه حل دیگری مورد استفاده قرار گیرد. این راه، نوشتن نامه‌ای از طرف رئیس جمهور آمریکا برای امام و اعتراف وی به اشتباهات آمریکا در مقابله با ایران بود. در این نامه جیمی‌کارتر، با اشاره به اینکه: «حکومت من وارث یک وضع بین‌المللی خیلی حساسی است که نتیجه سیاست و اوضاع و احوال دیگری است و همه ما را به ارتکاب اشتباهاتی در گذشته وادار کرده است»، اشتباهات آمریکا در مقابله با ایران را مورد تأیید و تأکید قرار داد.
متن این نامه که آمریکایی‌ها بعد از انتشار عمومی آن ]در تاریخ 10 فروردین 1359[ که به دستور امام صورت گرفت، بلافاصله آن را انکار و تکذیب کردند و اعتراف خود به اشتباهات گذشته را منکر شدند، به این قرار است :
عالیجناب
من امکان این را داشتم که پیام بیست‌ویکم مارس شما را خطاب به مردم ایران بخوانم. من این پیام را یک سند اساسی برای آینده کشور شما تلقی می‌کنم.
در این پیام، شما موضع خود را در سیاست بین‌المللی مشخص نموده‌اید. این امر، مورد توجه ما است. من موافقم که صلح جهانی، نیازمند روابط جدید بین دولت‌ها بخصوص احترام به حاکمیت ملل و حق مردم دائر بر تعیین سرنوشت خود می‌باشد. مایلم تأکید کنم که این دو اصل که مکرراً از طرف شما و آقای بنی‌صدر، رئیس جمهوری عنوان می‌شود، از اصول مورد قبول من نیز می‌باشد و ما به دنیا تصمیم خود را دائر برعملی کردن این اصول چه در «نیکاراگوئه»، چه در «افغانستان» و یا در مقابل یک خطر احتمالی به حاکمیت «یوگسلاوی» ثابت کرده‌ایم.
مایلم تأکید کنم که حکومت من، وارث یک وضع بین‌المللی خیلی حساسی است که نتیجه سیاست و اوضاع و احوال دیگری است و همه ما را به ارتکاب اشتباهاتی در گذشته وادار کرده است. مزیت بزرگ دمکراسی آمریکایی این است که همیشه توانسته است، اشتباهات خود را شناسائی نموده و آن را محکوم کند. ما موافقت خود را به کمیسیون تحقیق در کنگره آمریکا، برای روشن کردن حقیقت اعمال وخیم مداخله آمریکا مثلاً در مورد شیلی، اعلام نموده‌ایم و این کمیسیون تحقیق تصمیمات مهمی در مورد محکوم کردن این مداخله و تدابیر بسیار مهمی در قبال مسئولیت‌های ناشی از این اعمال اتخاذ کرده است. ما آقای بنی‌صدر رئیس جمهوری را مطلع ساخته‌ایم که آماده‌ایم این کمیسیون تحقیق را در آمریکا به نحوی برنامه‌ریزی کنیم تا بتواند حل این بحران بین ملتین ما را امکان پذیر سازد.
همچنین ما آقای بنی‌صدر رئیس جمهوری را از آمادگی کامل خود برای اهتمام جدی در راه تأمین رضایت لازم مردم ایران برای حل مسالمت‌آمیز اختلافات موجود بین دو حکومت مطلع ساخته‌ایم.
من می‌توانم بخوبی درک کنم که تصرف سفارت ما در تهران می‌توانسته است عکس‌العمل موجهی برای جوانان ایران تلقی شود، اما زمان سپری می‌شود و من دلائل جدی برای تردید درباره انگیزه‌های واقعی آنانی که سفارت ما را تصرف کرده‌اند، در دست دارم. اشغال سفارت امروز مسائل عمده‌ای برای حکومت شما و حکومت ما ایجاد می‌کند و نهایتا عامل اختلافاتی گردیده است که مانع رفع بحران کنونی و ایجاد روابط جدید براساس برابری و احترام متقابل که شما خواهان آن بوده و ما نیز با آن موافقت داریم، می‌باشد. ما آماده پذیرش حقایق جدیدی که مولود انقلاب ایران است می‌باشیم. این امر همچنان هدف ما و آرزوی ما است، زیرا من تصور می‌کنم نهایتا ما هدف واحدی را که صلح جهانی و برقراری عدالت برای همه ملل است تعقیب می‌کنیم. از زمان عزیمت شاه سابق مخلوع از آمریکا که به دلائل انسانی و درمانی پذیرفته شده بود حکومت من تصمیم گرفت که در این مسائل مداخله نکند. ترک «پاناما» یک تصمیم شخصی شاه سابق بوده و ما نسبت به مذاکراتی که بین خود او و «سادات» برای پناه یافتن در مصر انجام یافته است کاملا بیگانه بوده‌ایم. ما با مراجعت او به آمریکا مخالفت کردیم ما بامعالجه او در بیمارستان‌های آمریکائی و بوسیله پزشکان آمریکایی مخالفت کردیم. ما کلیه اطلاعاتی که درباره وضع مزاجی شاه سابق داشتیم، در اختیار آقای بنی‌صدر رئیس جمهوری گذاردیم.
من حفظ اصل تفکیک کامل دو موضوع را اساسی می‌دانم. بحران فیمابین باید از راه اعمال اراده و قابلیت حکومت‌های ما برمبنای واقعیات و منافع آینده جدی دو ملت حل و فصل شود. می‌خواهم موکداً خاطر نشان کنم به محض اینکه مسئله فوری از طریق انتقال مسئولیت گروگان‌ها به حکومت ایران حل شود، ما آماده اتخاذ رویه معقول و دوستانه‌ای برای حل و فصل مسائل عدیده دو جانبه فیمابین می‌باشیم. ایجاد یک کمیسیون مشترک بعنوان عامل رسیدگی به مسائل دو جانبه به ما توصیه شده است ما آماده‌ایم با نظر مساعد این فکر را بپذیریم و بتوانیم چنین کمیسیونی را به عنوان وسیله‌ای که روابط آینده ما را توسعه دهد تلقی کنیم.
تمنا دارم مرا در حل بحران فیمابین براساس ضوابط منصفانه و شرافتمندانه جداً یاری نمائید و از این بابت نهایت حق شناسی را خواهم داشت. دو ملت ما نیز از شما حق شناسی خواهند نمود. اجازه می‌خواهم جسارتا اعلام دارم که به نظر من زمان و دشمنان واقعی نظامهای سیاسی مربوطه ما بزیان ما مشغولند.
با تقدیم بهترین احترامات ـ جیمی کارتر
26 مارس 1980 (6 فروردین 1359)
نامه کارتر با امضای او و به طور رسمی از طریق کاردار سفارت سوئیس که حافظ منافع آمریکا محسوب می‌شد، به وزارت امورخارجه رسیده بود و آقای صادق قطب‌زاده، وزیر امور خارجه آن را در جلسه شورای انقلاب ]در تاریخ 8 فروردین 1359[ خوانده بود.
من در مصاحبه‌ای که در همین ارتباط داشتم، با شرح چگونگی وصول نامه و قرائت آن در شورای انقلاب، به این نکته اشاره کردم که: «شاید تکذیب این خبر، دلیلش این باشد که آنها نمی‌خواستند این نامه منتشر شده و به اطلاع مردم برسد. چون با توجه به نزدیکی انتخابات در آمریکا، این مسأله می‌توانسته تأثیر بدی بر روحیه مردم این کشور داشته باشد.»
هر چند ارسال پیام مشابه دیگری از سوی رئیس‌جمهور آمریکا برای رئیس‌جمهور ایران، تأییدی برای پیام اول شد، ولیکن برخورد نامناسب آمریکایی‌ها در تکذیب نامه اول، اثرات هر دو نامه را تقریبآ از بین برد. شاید اگر آنها حداقل در این اقدام صداقت داشتند، مسائل و مشکلات بین ایران و آمریکا، در مسیر حل و فصل قرار می‌گرفت.
منبع: کتاب هاشمی رفسنجانی، کارنامه و خاطرات 1359، انقلاب در بحران، زیر نظر عباس بشیری، دفتر نشر معارف انقلاب