«حق انتخاب مردم» اولویت آیت‌ا... هاشمی بود
چرا پس از درگذشت آیت الله، مردم و بخش‌های مختلف دچار ناامیدی و بی‌انگیزگی شدند؟
آرمان ملی - مطهره شفیعی: محسن هاشمی پسر ارشد آیت‌ا... از دی ۹۵ بیش از گذشته عهده‌دار مسئولیت شد، این در حالی بود که جای خالی سخنان التیام‌بخش پدر برایش سخت بود. محسن هاشمی در مراحل مهم و حساس کشور همراه پدر بوده و به‌خوبی آموخته تا از این تجارب در مسیر آرامش و رفع اختلافات بهره ببرد. تلاش برای آگاهی‌سازی جامعه، انگیزه‌بخشی به اقشار مختلف برای گام برداشتن در مسیر پیشرفت، عدم‌اعتنا به هجمه بدخواهان و هزاران رفتار دیگر در محسن هاشمی است که از پدر آموخته. او می‌گوید آیت‌ا... مردم و خواست آنها را بسیار مهم می‌دانستند و از میزان آگاهی مردم خشنود بودند. محسن هاشمی در سالگرد رحلت آیت‌ا... هاشمی با «آرمان ملی» به گفت‌وگو پرداخت که در ادامه می‌خوانید.
بارها شنیده‌ایم که آیت الله در طول عمر بابرکت‌شان تصریح کرده‌اند که نگرانی برای مردم ندارند. موضوع چیست؟
قبلاً هم گفته بودم که آیت الله هاشمی به عقلانیت‌محوری معتقد بود و ایشان در آخرین سال حیات خودشان با اطمینان از آگاهی و هوشیاری جامعه تاکید داشتند که دیگر نگرانی برای سرنوشت جامعه ندارند؛ چون مردم به آگاهی رسیده‌اند و می‌توانند راحت این دنیا را ترک کنند. این اطمینان برای ایشان حاصل شده بود که مردم به‌خوبی می‌توانند تشخیص دهند و مسیر درست را انتخاب کنند. آیت الله تاکید می‌کردند مردم باید در اولویت باشند و ما نمی‌توانیم رضایت و اراده و رأی مردم را در برابر هیچ‌موضوعی حتی مهمترین شعاری‌مان فدا کنیم. ایشان معتقد بود می‌شود با وارد شدن کمترین فشار به معیشت مردم و با پرهیز از افراط‌وتفریط همه اهداف انقلاب و نظام را محقق کرد.
چرا پس از درگذشت آیت الله، مردم و بخش‌های مختلف دچار ناامیدی و بی‌انگیزگی شدند؟ به عنوان نمونه در انتخابات مجلس شرکت نکردند یا سیاسیون به‌ویژه اصلاح‌طلبان مانند گذشته تمایلی به فعالیت مؤثر ندارند. مقصر این بی‌اهمیتی و سپردن امور به افراد نامناسب چه شخص یا جریانی است و چطور می‌شود فضا را امیدوار و بانشاط کرد؟
نمی‌توان همه این مسائل را به رحلت آیت الله هاشمی‌رفسنجانی مرتبط کرد. در فاصله ۶ ماه پس از رحلت ایشان انتخابات ریاست‌جمهوری و شورای شهر وروستا، با مشارکت بی‌سابقه مردم در تاریخ ایران برگزار شد و ۴۱ میلیون نفر در انتخابات شرکت کردند. مشارکت مردم در انتخابات شوراها در تهران تقریباً سه برابر دوره‌های گذشته بود و این فضایی که بود که با رحلت آیت الله هاشمی رفسنجانی و مظلومیتی که نسبت به ایشان احساس می‌شد و گشایش اقتصادی که به‌دلیل اجرای برجام در کشور پدید آمده بود، رقم خورد اما در سال‌های بعد با عهدشکنی دولت ترامپ و تشدید تحریم‌ها و مشکلات اقتصادی، فضای کشور دچار بحران شد و شاهد ناآرامی‌های دی‌ماه ۱۳۹۶ و ۱۳۹۸ بودیم. با کاهش ارزش پول ملی به یک هفتم در سال ۱۳۹۶، تورم شدیدی در جامعه ایجاد شد و این موضوع در کنار ردصلاحیت‌های حجیم موجب کاهش مشارکت عمومی در انتخابات شد، چرا که بخشی از مردم احساس نمی‌کردند رأی دادن آنها، تفاوتی در تصمیمات کلان کشور به‌وجود آورد. الان با شکست ترامپ و فراهم شدن زمینه بازگشت آمریکا به برجام و رفع تحریم‌ها شرایط متفاوت است و افکار عمومی درک کرده‌اند که حاکمیت تندروها در دوطرف چه عواقبی برای اقتصاد و معیشت آنها به همراه می‌آورد. پس می‌توان امید به آینده و مشارکت در جامعه را در سطحی بالاتر از انتخابات مجلس ایجاد کرد.
آیت الله هاشمی و سردار قاسم سلیمانی در دی ماه از دنیا رفتند. درباره ارتباط با این دو شخصیت ملی روایت‌های زیادی شده است. درباره نوع روابط و تعامل آیت الله هاشمی و سردار قاسم سلیمانی توضیح دهید.
می‌دانید سردار سلیمانی اهل کرمان بودند و فرماندهی سپاه ۴۱ ثارا... را بر عهده داشتند. ارتباط آیت الله هاشمی و سردار سلیمانی از زمان دفاع مقدس بود و آیت الله هاشمی همواره به تمجید و تحسین سردار سلیمانی می‌پرداخت که فرمانده جوان و شجاعی بود. آیت الله و سردار سلیمانی جلسات زیادی با محوریت دفاع مقدس داشتند که محتوای این جلسات در خاطرات پدرم آمده است که بسیار قابل‌توجه بوده و روابط آنها قابل‌تامل است. جنگ تمام شد، اما ارتباط آنها تمام نشد و به دلیل اینکه سردار سلیمانی در حوزه مبارزه با فقر و کاهش محرومیت فعالیت داشت به‌طور طبیعی با دولت و رئیس‌جمهور که آیت‌ا...هاشمی بود، ارتباط داشت و همین موضوع سبب افزایش ارتباطات شد. از سوی دیگر آیت الله هاشمی معتقد بودند سردار سلیمانی در سازندگی مؤثر است و سال ۷۵ در سفری که به کرمان داشتند این موضوع را مطرح کردند و گفتند سردار سلیمانی در امر سازندگی مسلط‌تر از استاندار است. ملاقات‌ها و جلسات آیت الله هاشمی و سردار سلیمانی برقرار بود و از نظرات یکدیگر برای رفع مشکلات استفاده می‌کردند.
نظرتان درباره کاندیداشدن خانم‌ها برای ریاست‌جمهوری چیست؟ زنان نشان دادند توانایی مدیریتی کمتری از مردان ندارند؟
نگاه جنسیتی در سنت ایرانی-اسلامی، براساس شرایط شکل گرفته است، در صد سال قبل درس خواندن زنان در مدارس یک تابو بود و در ۵۰ سال قبل، خانواده‌های مذهبی با فعالیت اجتماعی بانوان موافق نبودند؛ چون شرایط مناسبی برای آن وجود نداشت اما الان فضا تفاوت کرده و اجتهاد براساس مقتضیات زمان و مکان، که مورد تأیید رهبر انقلاب قرار گرفته، امروز به برابری دیه زن و مرد حکم داده و تبدیل به قانون شده است. می‌توان براساس این نگاه گفت که مانع بنیادینی برای کاندیداتوری ریاست‌جمهوری زنان وجود ندارد اما احراز سایر شرایط به جنسیت ربط ندارد و اشخاص باید شایستگی لازم را داشته باشند.
مصوبه سهم ۳۰ درصدی مدیریت زنان لغو شد. آیت الله هاشمی چه‌اندازه به مدیریت زنان اعتقاد داشتند و نظر خودتان چیست؟
نگاه آیت الله هاشمی‌رفسنجانی این بود که اسلام مانعی برای ایفای نقش اجتماعی زنان ایجاد نکرده است و حضرت زهرا (س) و زینب (س) نمونه‌های موفقی از این حضور هستند اما زنان خود باید حق خود را در جامعه محقق کنند نه اینکه منتظر مردان باشند که حق آنها را بدهند. مثال ایشان وضعیت آموزش عالی بود که زنان توانستند بیش از نیمی از ظرفیت آموزش عالی کشور را بگیرند و در سایر حوزه‌ها نیز باید خودشان فعال باشند و شایستگی‌هایشان را اثبات کنند، قطعاً نگاه‌های متحجرانه نسبت به زن در برخی از اقشار ممکن است وجود داشته باشد اما این به معنای مخالفت اسلام یا انقلاب با نقش‌آفرینی زن در جامعه نیست.
اکنون روابط ایران با کشورهایی مانند عربستان تیره و تار است که البته دشمنی این کشورها با ایران قابل‌کتمان نیست. آیت الله اعتقاد به ساختن فرصت از تهدید داشتند و بارها روابط تیره را به نفع ایران تبدیل به روابط مثبت کردند. اکنون چرا راهکارهای ایشان به فراموش سپرده شده و تهدیدها هر روز بیش از گذشته می‌شود.
فضای امروز نتیجه تندروی در دو طرف است، هم در عربستان و هم در بخشی از مدیران ایران، جریانات تندرو تنش‌زایی کرده‌اند و تسخیر سفارت عربستان، نقطه اوجی برای این جریان بود. نکته‌ای که آیت الله هاشمی‌رفسنجانی همواره بر آن تاکید داشت، مزایای نزدیکی ایران و عربستان برای جهان اسلام و هزینه‌های این نزدیکی برای رژیم صیهونیستی است که برنده اختلاف ایران و عربستان است، البته اینگونه نبوده که ما فقط در این دشمنی آسیب‌دیده باشیم؛ بلکه عربستان سعودی به مراتب هزینه‌های سنگین‌تری از این فضای خصومت و بی‌اعتمادی در منطقه متحمل شده است. عقلای دوطرف به این نتیجه رسیده‌اند که باید دوره جدیدی مبتنی بر تنش‌زدایی و کاهش خصومت را در رابطه با ایران و کشورهای جنوبی حاشیه خلیج فارس به‌خصوص عربستان سعودی ایجاد کرد؛ به‌خصوص اینکه دولت ترامپ به‌عنوان مهمترین حامی تنش و خشونت در منطقه نیز به‌زودی محو خواهد شد که مناسب است در تقارن سالگرد آیت الله هاشمی و ایام فاطمیه، یادی از سفر تاریخی ایشان به عربستان و گشودن درهای بقیع روی بانوان شیعه و بازدید از فدک داشته باشیم که می‌توانست نقطه شروع مجددی برای بهبود روابط ایران و عربستان باشد که متاسفانه با عملکرد افراطیون در دو سو، این اتفاق رخ نداد.
با توجه به انتخاب بایدن برای ریاست‌جمهوری آمریکا، تصور می‌کنید با بازگشت آمریکا به برجام مشکلات اقتصادی و معیشتی کم می‌شود و همچنین تا چه اندازه مشکلات اقتصادی را ناشی از تحریم و چقدر ناشی از عملکرد نادرست و بی‌تدبیری مسئولان می‌دانید؟
تأثیر رفع تحریم‌ها بر اقتصاد ایران، قابل‌انکار نیست. ۱۰ سال قبل درآمد نفتی ایران، بیش از 100 میلیارد دلار بود و امسال این عدد به کمتر از 10 میلیارد دلار یعنی ۱۰ درصد رسیده است بنابراین طبیعی است اگر شرایط به وضعیت سابق برگردد، به‌راحتی می‌توانیم رشد اقتصادی حدود ۵ یا ۶ درصدی را محقق کنیم اما دو نکته مهم در این میان وجود دارد. نخست اینکه ریشه همه مشکلات فقط تحریم نیست و ناکارآمدی، ناهماهنگی دستگاه‌ها، بی‌انگیزگی مسئولان و افراط‌گرایی در مواضع هم در مشکلات مؤثر هستند و می‌توان راه‌حل بسیاری از مشکلات را در داخل جست‌وجو کرد. نکته دوم هم اینکه رفع تحریم‌ها نباید به فرصت‌سوزی گذشته ختم شود، واردات و مصرف ارز باید کنترل شود و دستاوردهای شرایط تحریم و ریاضت اقتصادی که مردم در این سال‌ها تحمل کردند، نباید به آسانی از کف داده شود. باید برای حل بنیادین مشکلات اقتصادی از این سرمایه ملی استفاده شود.
برخی مدعی هستند آیت الله هاشمی طرفدار مذاکره با آمریکا بودند. در این باره چه پاسخی دارید؟
نگاه آیت الله هاشمی‌رفسنجانی، به سیاست خارجی مبتنی بر دکترین ام‌القری بود. این نگاه در برابر نظریه صادر کردن انقلاب و مبارزه با استکبار جهانی، که در اوایل انقلاب مطرح شد، قرار داشت و ایشان معتقد بود ما برای اینکه اسلام را گسترش دهیم و به اهداف انقلاب برسیم حتماً باید ایران را به‌عنوان ام‌القری جهان اسلام، به وضعیت مناسبی از توانمندی و رفاه برسانیم چرا که با ضعف و فقر ایران، انقلاب در جهان شکست می‌خورد. براساس این نگاه حل مشکلات خارجی و مذاکره یک ابزار است نه یک هدف. اگر مذاکره به تأمین منافع ملی و کاهش تهدیدها و فشارها کمک می‌کند از آن باید استفاده کرد اما اگر بخواهیم به عنوان یک هدف به مذاکره و برای ایجاد منافع سیاسی، شخصی و جناحی نگاه کنیم، طبیعتاً نتیجه‌ای نخواهد داشت. ایشان هیچ‌گاه از مساله رابطه یا مذاکره با آمریکا استفاده سیاسی و تبلیغاتی نکرده و تنها رئیس‌جمهوری بوده است که در طول مسئولیت خود به نیویورک و سازمان ملل سفر نکرده اما بیشترین تلاش را در جهت تنش‌زدایی و حل مسائل دیپلماتیک کشور صرف کرده است.
آقای احمدی‌نژاد با شما و خانواده دیداری داشته یا پیامی ارسال کرده است؟
خیر، البته ایشان ماه رمضان گذشته مرا به افطار در منزل خود دعوت کردند که نتوانستم بروم.
چه افرادی برای حلالیت‌طلبی نزد شما آمدند و چرا عده‌ای هنوز بر موضع تخریب آیت الله اصرار دارند؟
تعداد زیادی از شخصیت‌ها و مسئولان از ایشان طلب حلالیت کرده و تسلیت گفته‌اند اما به نظر می‌رسد ادامه تخریب آیت الله هاشمی‌رفسنجانی آن هم چهار سال پس از درگذشت ایشان، دیگر موضوعی شخصی نیست. جریانات افراطی و نیروهای تندرو نه‌فقط با شخص هاشمی بلکه با اندیشه هاشمی مشکل دارند و فکر می‌کنند، تفکر عقلانیت و میانه‌روی، بزرگ‌ترین مانع در برابر آنها جهت تندروی است و به همین خاطر موج تخریب، تهمت و دروغ را پایان نمی‌دهند. تاسف‌بارتر اینکه بخش قابل‌توجهی از این تخریب‌ها با پول بیت‌المال و استفاده از امکانات عمومی انجام می‌شود که تیشه زدن به ریشه انقلاب است و این افراد توجه ندارند که آیت الله هاشمی به‌عنوان نماد و هویت و شناسنامه انقلاب مطرح هستند و تخریب ایشان توسط نیروهای حاکمیتی، نشستن برشاخ و بن بریدن است.
تصور می‌کنید تا چه اندازه توانستید همانند پدر رفتار کنید و به عبارتی جای خالی ایشان را پر کنید؟
طبیعتاً الگویم در کار و خدمت، سیره و سبک رفتاری آیت الله هاشمی‌رفسنجانی است اما رسیدن به آن جایگاه از نظر درونی و تاثیرگذاری، نتیجه ده‌ها سال مجاهدت، خودسازی و تدبر بوده که شاید به زودی شاهد ظهور چنین شخصیتی در کشور نباشیم. اما اعتقاد دارم جای خالی ایشان اگرچه نه توسط یک فرد؛ بلکه با حاکمیت خردجمعی و عقلانیت و میانه‌روی بر رفتار سیاسیون و مسئولان کشور قابل‌ترمیم خواهد بود.