"تفسیر راهنما"؛ یادگار ماندگارِ مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی، در گفتگو با دو تن از اساتید و قرآن پژوهان حوزوی

به گزارش خبرگزاری «حوزه»، در اربعین رحلت آیت الله هاشمی رفسنجانی قرار داریم؛ در این مدت چه از ناحیه مسئولان نظام و چهره‌های سیاسی و چه نخبگان جامعه، درباره حدود 6 دهه فعالیت سیاسی و اجتماعی و مسئولیت‌های گوناگون این یار دیرین امام و رهبری سخن گفته شده، اما در عین حال شاید کمتر کسی حتی اهالی رسانه به خدمات علمی و به ویژه فعالیت‌های قرآنی آن عالم فقید توجه داشته باشد.

«تفسیر راهنما» از جمله تفاسیر موضوعی قرآن کریم است که حاصل یادداشت‌ها و فیش برداری‌های مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی است که نگارش آن در دوران زندان‌های رژیم منحوس پهلوی آغاز شده و بعدها به همت و مشارکت محققان مرکز فرهنگ و معارف قرآن کریم وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم به صورت یک مجموعه مدون و ارزشمند درآمده است.

در همین رابطه و برای آشنایی با این خدمت ماندگار رییس فقید مجمع تشخیص مصلحت نظام با دو تن از اساتید حوزه و قرآن پژوهان مطرح گفتگویی انجام داده‌ایم که ماحصل آن در ادامه می‌آید؛

*تفسیری ارزشمند با روشی نوین و نگاه کاربردی

حجت الاسلام و المسلمین محمد صادق یوسفی مقدم، رئیس مرکز فرهنگ و معارف قرآن کریم در همین باره اظهار داشت: تفسیر راهنما یکی از تفاسیر ارزشمندی است که با روشی نوین در تفسیرنگاری قرآن کریم تدوین شده است که امروزه به خصوص برای محققان و قرآن پژوهان جوان بسیار می‌تواند کاربردی و اثربخش باشد.

وی با اشاره به این که در این تفسیر 22 جلدی، هزاران فیش و برداشت کوتاه از قرآن کریم وجود دارد، گفت: این تفسیر در واقع محصولی است از مجموعه دست نوشته‌های آیت الله هاشمی رفسنجانی که در اختیار مرکز فرهنگ و معارف قرآن گذاشته شد و توسط محققان و اعضای هیئت علمی این مرکز با اصلاحاتی در نهایت به تفسیر راهنما تبدیل گشت.

*روش علمی بکار رفته در تفسیر راهنما

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی همچنین افزود: در این تفسیر سعی شده که موضوع و مفهومی که از آیات شریف قرآن استفاده می‌شود، به صورت مستقل آورده شود، به همین خاطر هم به تناسب هر آیه، چندین برداشت در ذیل آن قرار گرفته و در مواردی نیز توضیحاتی در تبیین نحوه استفاده برداشت از آیه آورده شده است.

وی اضافه کرد: در پایان هر آیه، فهرستی از عنوان‌های موجود در آیات و نیز برداشت‌ها به صورت عناوین اصلی و فرعی طبقه‌بندی شده و در خاتمه هر جلد نیز مجموعه نمایه‌های آن به شکل الفبایی موضوعی رده‌بندی شده است تا مراجعه کننده بتواند به راحتی موضوعات اصلی و فرعی مورد نیاز خود را بیابد.

یوسفی مقدم ادامه داد: در واقع این مجموعه تفسیر را باید آغاز یک حرکت ارزشمند علمی در مسیر تلاش‌ها و زحمات آیت الله رفسنجانی در دوران زندان و تبعید دانست که بعدها با اشراف ایشان مجموعه دست نوشته‌ها و فیش‌ها در اختیار مرکز فرهنگ و معارف قرآن قرار گرفت و با کوشش پژوهشگران این مرکز به اثری ماندگار و پرارزش برای جامعه علمی کشور تبدیل شد.

*33 جلد فرهنگ قرآن؛ یادگار ماندگار یک مفسر قرآن

وی بیان داشت: همچنین از دلِ این تفسیر راهنما، کلان پروژه‌ای تحت عنوان فرهنگ قرآن تولد یافت که الان 33 جلد است و این هم توسط محققان، اساتید و پژوهشگران تلاشگرِ مرکز فرهنگ و معارف قرآن با ابتنای بر تفسیر راهنما و سایر تفاسیر قرآنی مدون گشته است و حقیقتاً این را هم باید از آثار مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی و محققان این مرکز دانست.

این استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم همچنین با اشاره به این که هم تفسیر راهنما و هم مجموعه فرهنگ قرآن به زبان اردو ترجمه شده است، گفت: در حال حاضر فرهنگ قرآن به زبان عربی نیز در حال ترجمه می‌باشد ضمن آن که تاکنون به زبان انگلیسی نیز یک جلد آن اتمام یافته است.

وی افزود: البته بازنگاری فرهنگ قرآن نیز با تلاش بسیار زیادی در حال انجام است و تلاش‌های خوبی در این باره صورت گرفته که امیدواریم ظرف دو سه سال آینده، پروژه بازنگاری فرهنگ قرآن نیز به اتمام برسد؛ در هر صورت آنچه مسلم است و قابل ذکر این که هیچ محققی نیست که در انجام فعالیت‌های پژوهشی و علمی قرآنی، بی نیاز از مراجعه به تفسیر راهنما و فرهنگ قرآن باشد و این مساله اهمیت کار ماندگار مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی را می‌رساند که بانی یک امر خیر در عرصه علمی و پژوهش شدند.

*محصول تلاش قرآنی هاشمی رفسنجانی در زندان دوران ستمشاهی

حجت الاسلام و المسلمین محمد علی رضایی اصفهانی، عضو هیئت علمی جامعه المصطفی العالمیه نیز با بیان این که برای روشن شدن اهمیت و جایگاه تفسیر راهنما باید آن را در دسته تفاسیر «سجنیه» قرار داد که توسط عالمان و محققان در زندان نگاشته شده‌اند، ابراز داشت: در حقیقت تفسیر راهنما مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی در دسته‌ای از تفاسیر قرار می‌گیرد که تفاسیری چون تفسیر سید قطب، تفسیر درس‌هایی از قرآن مرحوم آیت الله طالقانی و نیز تفسیر تفهیم القرآن جناب مودودی در پاکستان هستند

وی افزود: مرحوم آقای هاشمی رفسنجانی این‌ها را در زندان نوشته و به صورت کتابچه و دست نوشته‌هایی آماده می‌کردند و وقتی خانواده‌شان به ملاقات می‌آمد آن‌ها را تحویل می‌داد تا در بیرون نگهداری شود و از بین نرود؛ البته بعد تفسیر ایشان توسط محققان مرکز فرهنگ قرآن بازنویسی و تکمیل شد و به رویت ایشان هم رسید و با تأیید در قالب 22 جلد به همت دفتر تبلیغات اسلامی منتشر شد.

*تفسیری نوگرا از قرآن از شخصیت بزرگ انقلاب

عضو انجمن قرآن پژوهان حوزه علمیه قم همچنین با اشاره به این که تفسیر راهنما جزو تفاسیر نوگرا به شمار می‌رود، گفت: نوگرا بودن به این معناست که به صورت سنتی مثل تفسیر مجمع البیان نوشته نشده بلکه مرحوم آیت الله هاشمی، پیام‌های آیات و اشارات آن‌ها را استخراج کرده‌اند که این مطلب برای این که جرقه‌هایی در ذهن قرآن پژوهان ایجاد کند بسیار مفید است.

وی اضافه کرد: در حقیقت ایشان یک سیستمی پیاده کرد که مرحوم آیت الله معرفت بعدها تحت عنوان بطن یابی از قرآن از این شیوه یاد می‌کرد، یعنی پیام‌های کلی را از آیات درآورند تا برای هر نسل و هر عصری مفید و کاربردی باشد.

*راهنمای تفسیری برای همه محققان و اساتید قرآنی

حجت الاسلام و المسلمین رضایی اصفهانی با اشاره به این که این کتار در واقع تفسیری است که خود راهنمای تفسیر می‌باشد، بیان داشت: این مجموعه گرچه عنوانش تفسیر راهنماست اما در حقیقت این کتاب ارزشمند؛ راهنمای تفسیر است که نکات را اشاره می‌کند تا محقق و قرآن پژوه آن‌ها را دنبال کرده و این تحقیق و تتبع خود سرمنشأ تحقیقات بعدی شود.

وی گفت: ارزشمند بودن اقدام مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی از این جا ناشی می‌شود که ایشان هم قبل و هم بعد از انقلاب یک فرد در صحنه و مبارز انقلابی بود و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نیز در مهم‌ترین مناصب و مسئولیت‌ها همچون ریاست مجلس و ریاست جمهوری و ریاست خبرگان رهبری و نیز مجمع تشخیص مصلحت نظام قرار داشت و این در حالی است که معمولاً افرادی که در مناصب اجرایی و مسئولیت هستند نمی‌توانند یا کمتر می‌توانند به کارهای علمی بپردازند و ایشان از معدود افرادی بود که اشتغالات دوران انقلاب و زمان جنگ تحمیلی و مسئولیت‌های سیاسی و اجرایی مانع نشد که کارهای علمی خود را رها کند.

وی ابراز امیدواری کرد: این حرکت علمی و قرآنی از آن مرحوم مورد قبول و پذیرش درگاه الهی واقع شود و ثواب آن به ارواح طیبه امام و شهدا و به خصوص این یار دیرین امام و رهبری برسد.