جلد (۱)

سوره حمد

آیه(1)

بسْمِ اللَّهِ الرَّحْمن الرَّحِیمِ 

به نام خداوند گسترده رحمت و مهربان،

۱-‎«اللّه»نام خدا در زبان عرب

بسم اللّه

۲-‎قرآن،مظهر نام خدا(الله) است.

بسم اللّه

«بسم اللّه»در آغاز قرآن را به دو گونه می‌توان لحاظ کرد:

-1‎سخنی باشد که خداوند آن را برای تعلیم به مردم بیان کرده است.در این لحاظ«بسم اللّه»دستوری به مردم است که چگونه کارهای خویش را آغاز کنند.

۲-‎اخباری باشد دربارۀ خود قرآن،در این صورت«بسم اللّه»در آغاز قرآن اشاره به آن است که خداوند،قرآن را با اسم«اللّه»تحقق بخشیده و به ظهور رسانده است؛یعنی،قرآن مظهر اسم«اللّه»است.

۳-‎قرآن،کتابی آغاز شده با نام خدا و همراه با اعلام رحمت به بندگان

بسم اللّه الرحمن الرحیم

۴-‎لزوم آغاز کردن کارها با نام خدا و گفتن«بسم اللّه...»

بسم اللّه

از آنجا که قرآن کتاب هدایت است و سخن خویش را با«بسم اللّه»آغاز کرده این نکته را به مخاطبانش القا می‌کند که کارهای خود را با«بسم اللّه»شروع کنند.

۵-‎همۀ موجودات و مخلوقات،بهره‌مند از رحمت گستردۀ الهی هستند.

بسم اللّه الرحمن

کلمۀ«رحمان»صیغۀ مبالغه است و دلالت بر شدت رحمت و گستردگی آن دارد.

۶-‎خداوند به بندگان خویش مهربان است.

بسم اللّه...الرحیم

در این که چرا دو صفت رحمانیت و رحیمیت در پی یکدیگر آمده‌اند؟ -‎در حالی که هر دو حکایت از رحمت الهی دارند-‎چند نظر ابراز شده است.آنچه از کاربرد آن دو صفت در قرآن به دست می‌آید این است که رحمانیت در رابطه با همۀ مخلوقات است و رحیمیت تنها در ارتباط با انسان و دیگر مکلفان می‌باشد.بنابراین رحیمیت خدا به رحمت ویژۀ الهی

به انسانها و سایر مکلفان اشاره دارد.

۷-‎رحمت گستردۀ خداوند و مهربانی او به بندگان،دلیل لزوم انجام کارها با نام او

بسم اللّه الرحمن الرحیم

توصیف«اللّه»به رحمان و رحیم پس از اشاره به لزوم انجام

کارها با نام خدا،گویای حکمت این دستور است؛یعنی،چون خدا رحمان و رحیم است،کارها را با نام او آغاز کنید.

۸-‎انجام کارها با نام خدا،مایۀ جلب رحمت اوست.

بسم اللّه الرحمن الرحیم

توصیه به انجام دادن کارها با نام خدا و تذکر به رحمانیت و رحیمیت او به عنوان حکمت این توصیه،گویای این است که نام خدا در کارها،موجب جلب رحمت الهی و در نتیجه به کمال رسیدن آن کارهاست.

۹-‎قرآن،جلوۀ رحمانیت و رحیمیت خداست.

بسم اللّه الرحمن الرحیم

از آنجا که غالباً گوینده در آغاز سخن به اهداف کلی برنامه خویش اشاره می‌کند،می‌توان گفت که از اهداف انتخاب دو صفت رحمانیت و رحیمیت خدا در آغاز قرآن،رساندن این حقیقت است که قرآن جلوۀ رحمت الهی برای بشر است.

۱۰-‎«رحمان»و«رحیم»از اسما و صفات خداوند

بسم اللّه الرحمن الرحیم

۱۱-‎«عبداللّه بن سنان عن أبی عبداللّه(ع) قال:سألته عن«بسم اللّه الرحمن الرحیم»فقال(ع):«الباء بهاء اللّه و السّین سناء اللّه و المیم مجد اللّه-‎و روی بعضهم ملک اللّه-‎واللّه إلٰه کل شیء (و)الرحمن لجمیع العالم و الرحیم بالمؤمنین خاصّة؛ 

عبداللّه بن سنان گوید:از امام صادق(ع) دربارۀ«بسم الله الرحمن الرحیم»پرسیدم،امام فرمود:«بای»بسم اللّه،نشانگر خوبی و حسن خداوند و«سین»اشاره به رفعت او و«میم»اشاره به مجد و عظمت اوست.و بعضی روایت کرده‌اند که:(میم) اشاره به ملک و سلطنت خداوند است و«اللّه»معبود همه چیز است (و)«رحمان»نظر به رحمت او در بارۀ همۀ عالم و«رحیم»نظر به رحمت او دربارۀ خصوص مؤمنان دارد.»

۱۲-«قال أبوالحسن‌الرّضا(ع):إنّ«بسم اللّه الرّحمٰن الرّحیم»أقرب إلی اسم اللّه الأعظم من سواد العین إلی بیاضها؛ 

بندگی خدای عز و جل را بر خود می‌نهم...». 

۱۴-‎«عن أبی سعید الخُدری قال:قال رسول الله(ص):«...قال عیسی (ع)...«الرّحمان»رحمان الدّنیا و الآخرة و«الرّحیم»رحیم الآخرة؛ 

ابوسعید خدری گوید:رسول خدا(ص) فرمود:...عیسی (ع) فرمود:...«رحمان»نظر به رحمت واسعۀ خدا در دنیا و آخرت و«رحیم»نظر به رحمت ویژۀ او در آخرت دارد».