إِنَّ رَبَّکُمُ اللّهُ الَّذی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ فِی ستَّةِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَی عَلَی الْعَرْش یُدَبِّرُ الأَمْرَ مَا مِن شَفِیعٍ إِلاَّ مِن بَعْد إِذْنِهِ ذَلِکُمُ اللّهُ رَبُّکُمْ فَاعْبُدُوهُ أَفَلاَ تَذَکَّرُونَ

بی گمان پروردگار شما اللّه است، آنکه آسمانها و زمین را در شش روز آفرید آنگاه بر تخت (فرمانروایی) قرار گرفت، کار (هستی) را تدبیر می کند، شفاعتگری نباشد مگر بعد از اذن او، اینست اللّه پروردگار شما پس او را پرستش کنید، آیا با این وصف هشیار نمی شوید؟

 

1 ـ خدا، پروردگار و مربی انسانهاست.

 

إن ربکم اللّه

 

2 ـ شرک پیشگان عصر بعثت، منکر ربوبیت خدا بودند.

 

قال الکفرون إن هذا لسحر مبین. إن ربکم اللّه

به کارگیری حرف تأکید (إن) و اسمیه بودن جمله «إن ربکم اللّه» بیانگر برداشت فوق است.

 

3 ـ بعثت پیامبر اکرم (ص) و نزول قرآن، از مقتضیات ربوبیت خدا بر انسانها و در راستای تربیت و رشد آنان است.

 

أکان للناس عجباً أن أوحینا إلی رجل منهم ... إن ربکم اللّه

 

4 ـ خدا، آفریدگار آسمانها و زمین است.

 

الذی خلق السموت و الأرض

 

5 ـ جهان آفرینش، دارای آسمانهای متعدد

 

الذی خلق السموت

 

6 ـ آفرینش آسمانها و زمین در مدتی برابر شش روز

 

الذی خلق السموت و الأرض فی ستة ایّام

 

7 ـ آفرینش آسمانها و زمین، در شش مرحله

 

الذی خلق السموت و الأرض فی ستة ایّام

کلمه «یوم» به معنای مقداری از زمان به کار می رود ـ کوتاه باشد یا بلند ـ بنابراین می توان گفت: «ستة ایّام» به معنای شش دوره و مرحله است.

 

8 ـ خدا، فرمانروای آسمانها و زمین است.

 

الذی خلق السموت ... ثم استوی علی العرش

 

9 ـ «عرش» مرکز تدبیر و فرمانروایی جهان آفرینش

 

الذی خلق السموت ... ثم استوی علی العرش

 

10 ـ سراسر گیتی در سیطره و اقتدار بی چون و چرای خداوند است.

 

الذی خلق السموت ... ثم استوی علی العرش

«استواء» (مصدر استوی) به معنای استیلاست و «عرش» ; یعنی، تحت فرمانروایی. «استیلای خداوند بر تخت حکومت» کنایه از سیطره کامل و اقتدار مطلق او بر سراسر هستی است.

 

11 ـ تدبیر امور آسمانها و زمین در دست خداوند است.

 

الذی خلق السموت و الأرض ... یدبر الأمر

 

12 ـ نظام هستی، نیازمند تدبیرِ پیوسته و مستمر خداوند است.

 

یدبر الأمر

به کارگیری فعل مضارع (یدبر) ـ که مفید تجدد و استمرار است ـ بیانگر این حقیقت است که: جهان هستی هر لحظه نیازمند به خداوند بوده و با عنایت مستمر و بیوقفه او سر پا مانده است.

 

13 ـ جهان آفرینش، جهانی قانونمند و در حرکت به سوی هدفی معین

 

الذی خلق السموت و الأرض ... یدبر الأمر

«تدبیر» به معنای عاقبت اندیشی و «امر» به معنای کار است. «تدبیر امر» ; یعنی، در عاقبت و مآل کار چیزی اندیشیدن. لازمه این کار، عاقبت و هدف داشتن عالم و قانونمند بودن آن است.

 

14 ـ وجود وسایط و عوامل (شفیعان) برای خدا در تدبیر امور نظام هستی

 

یدبر الأمر ما من شفیع إلا من بعد إذنه

 

15 ـ هر گونه دخل و تصرف در امور نظام هستی از سوی وسایط و عوامل (شفیعان) در گرو اذن خداوند است.

 

یدبر الأمر ما من شفیع إلا من بعد إذنه

 

16 ـ خدای خالق، مدبر و فرمانروای جهان، پروردگار حقیقی و مربی انسانهاست.

 

الذی خلق السموت و الأرض ... ثم استوی علی العرش یدبر الأمر ... ذلکم اللّه ربکم

 

17 ـ ضرورت اختیار بندگی و پرستش خداوند یکتا

 

ذلکم اللّه ربکم فاعبدوه

 

18 ـ پرستش خدا، مقتضای پذیرش ربوبیت او بر انسان و جهان است.

 

ذلکم اللّه ربکم فاعبدوه

 

19 ـ تنها خداوند خالقِ مدبر، پروردگار انسانها و شایسته پرستش است.

 

اللّه الذی خلق ... ثم استوی ... یدبر الأمر ... ذلکم اللّه ربکم فاعبدوه

 

20 ـ مشرکان، سزاوار ملامت و سرزنش هستند.

 

أفلا تذکرون

 

21 ـ شرک و بت پرستی، برخاسته از غفلت و بی توجّهی انسان نسبت به ربوبیت مطلق و بی همتای خدا بر کران تا کران هستی است.

 

الذی خلق السموت و الأرض ... ذلکم اللّه ربکم فاعبدوه أفلا تذکرون

 

22 ـ توجّه به خالقیت، حاکمیت، ربوبیت و مدبر بودن خدا، زمینه پیدایش روح بندگی و پرستش

 

اللّه الذی خلق ... ثم استوی ... یدبر الأمر ... اللّه ربکم فاعبدوه أفلا تذکرون

از حرف «فاء» در «فاعبدوه» که فاء تفریعیه است و دلالت می کند بر اینکه ما بعد فاء، برگرفته از ما قبل می باشد، برداشت فوق به دست می آید.

 

23 ـ اعراب جاهلی، مرمادنی شرک پیشه و بت پرست

 

ذلکم اللّه ربکم فاعبدوه أفلا تذکرون

 

24 ـ از امام باقر (ع) روایت شده که امیرالمؤمنین (ع) فرمود: «ان اللّه جلّ ذکره و تقدست اسمائه خلق الأرض قبل السماء ... ;(1)

 

خدای جل ذکره ... زمین را قبل از آسمانها آفرید ... ».

 

25 ـ از امام صادق (ع) سؤال شد: ... و لِمَ صار العرش مربعاً؟ قال: لأن الکلمات التی بنی علیها الاسلام أربع و هی سبحان اللّه و الحمدللّه و لا إله إلا اللّه و اللّه اکبر ;(2)

 

چرا عرش مربع شده است؟ فرمود: زیرا کلماتی که اسلام بر آنها بنا شده، چهار کلمه است: «سبحان اللّه» و «الحمد للّه» و «لا اله الا اللّه» و «اللّه اکبر».

آسمان:

تدبیر آسمان ها 11 ; تعدد آسمان 5 ; حاکم آسمان ها 8 ; خالق آسمان ها 4 ; مدت خلقت آسمان ها 6 ; مراحل خلقت آسمان ها 7

آفرینش:

ابزار تدبیر آفرینش 14 ; تداوم تدبیر آفرینش 12 ; حاکم آفرینش 10 ; قانونمندی آفرینش 13 ; مرکز تدبیر آفرینش 9 ; هدفداری آفرینش 13

اعداد:

عدد شش 6، 7

انسان:

اختیار انسان 17 ; مربی انسان ها 1، 16، 19

بت پرستان: 23

بت پرستی:

منشأ بت پرستی 21

توحید:

اهمیّت توحید عبادی 17 ; توحید ربوبی 15، 16، 19 ; توحید عبادی 19

جاهلیت:

بت پرستی در جاهلیت 23 ; شرک در جاهلیت 23

جهان بینی:

جهان بینی توحیدی 4، 16 ; جهان بینی و ایدئولوژی 10، 11

خدا:

آثار ربوبیت خدا 3، 18 ; اختصاصات خدا 10، 19 ; اذن خدا 15 ; اهمیّت ربوبیت خدا 12 ; حاکمیت خدا 8، 10 ; خالقیت خدا 4، 19 ; ربوبیت خدا 1، 11، 14، 19

ذکر:

آثار ذکر حاکمیت خدا 22 ; آثار ذکر خالقیت خدا 22 ; آثار ذکر ربوبیت خدا 22

ربوبیت خدا:

مکذبان ربوبیت خدا 2

روایت: 24، 25

زمین:

تاریخ خلقت زمین 24 ; تدبیر زمین 11 ; حاکم زمین 8 ; خالق زمین 4 ; مدت خلقت زمین 6 ; مراحل خلقت زمین 7

شرک:

منشأ شرک 21

عبادت:

زمینه عبادت 22 ; عبادت خدا 18

عبودیت:

اختیار در عبودیت 17 ; اهمیّت عبودیت 17 ; زمینه عبودیت 22

عرش:

شکل هندسی عرش 25 ; نقش عرش 9

عوامل طبیعی:

محدوده نقش عوامل طبیعی 15 ; نقش عوامل طبیعی 14

غفلت:

آثار غفلت 21 ; غفلت از توحید ربوبی 21

قرآن:

نزول قرآن 3

کارگزاران خدا: 14

محمّد(ص):

نبوت محمّد(ص) 3

مشرکان: 23

سرزنش مشرکان  20 ; کفر مشرکان صدر اسلام 2 ; مشرکان صدر اسلام و ربوبیت خدا 2

 

پی نوشت ها :

 

1. تفسیر عیاشی، ج 2، ص 120، ح 8 ; نورالثقلین، ج 2، ص 292، ح 12.

2. علل الشرایع، ص 398، ح 2، ب 138 ; نورالثقلین، ج 3، ص 370، ح 25.