لَقَدْ حَقَّ الْقَوْلُ عَلَی أَکْثَرِهِمْ فَهُمْ لَا یُؤْمِنُونَ

به یقین قول عذاب بر بیشتر آنان محقّق گشته است، از این رو ایمان نمی آورند.

 

1 - برای بیشتر سران شرک و کفر در صدراسلام، عذاب الهی مقرر شده بود.

 

لقد حقّ القول علی أکثرهم

«حقّ» به معنای «ثبت» است و مقصود از «قول» عذاب الهی می باشد. این مطلب به قرینه دیگر آیاتی است که در آن واژه ای مشابه «قول» به کار رفته است مثل «و لکن حقّت کلمة العذاب علی الکافرین»(زمر، آیه 71). گفتنی است مقصود از اکثریت در آیه شریفه ـ به دلیل این که این آیه در نیمه نخست رسالت و در مکه نازل گشت ـ آن دسته از مشرکان و کافرانی است که در ابتدای دعوت اسلام به مخالفت با آن برخاستند (مانند سران قریش، چون ابوجهل و ابولهب); نه اکثریت توده مردم که پس از چندی مسلمان شدند.

 

2 - بیشتر سران کفر و شرک در صدراسلام، دچار روح لجاجت و حق ناپذیری و مصمم بر نپذیرفتن ایمان

 

فهم لایؤمنون

 

3 - تصمیم لجوجانه بیشتر کافران و مشرکان صدراسلام بر ایمان نیاوردن، سبب مقرر شدن عذاب الهی بر آنان بود.

 

لقد حقّ القول علی أکثرهم فهم لایؤمنون

برداشت یاد شده مبتنی بر این مطلب است که «فاء» در «فهم لایؤمنون» تعلیلیه است و جمله برای بیان علتِ مضمونِ جمله «لقد حقّ القول علی أکثرهم» می باشد; یعنی، چون دانسته شد آنان ایمان نمی آورند، عذاب بر آنان مقرر شد.

 

4 - لجاجت در برابر ایمان و حق گریزی، زمینه ساز آمدن عذاب الهی است.

 

لقد حقّ القول علی أکثرهم فهم لایؤمنون

 

5 - آن دسته از مشرکان و کافران صدراسلام ـ که عذاب الهی بر آنان مقرر گردیده بود ـ برای همیشه از ایمان محروم شدند.

 

لقد حقّ القول علی أکثرهم فهم لایؤمنون

برداشت یاد شده مبتنی بر این نکته است که «فاء» در جمله «فهم لایؤمنون» تفریعیه است و این جمله متفرع بر جمله قبل می باشد; یعنی، چون مقرر شد که بیشتر آنان عذاب شوند، پس توفیقی برای ایمان آوردن نخواهند داشت.

 

6 - کسانی که عذاب الهی بر آنان مقرر شده باشد، برای همیشه از ایمان محروم خواهند شد.

 

لقد حقّ القول علی أکثرهم فهم لایؤمنون

 

7 - ایمان آوردن به تعلیمات پیامبران، در گرو وجود زمینه آن در ایمان آورنده

 

لقد حقّ القول علی أکثرهم فهم لایؤمنون

 

8 - بیشتر سران شرک در صدراسلام، زمینه ایمان و تأثیرپذیری از تعالیم اسلام را نداشتند.

 

لقد حقّ القول علی أکثرهم فهم لایؤمنون

اسلام

تاریخ صدر اسلام 2

ایمان

زمینه ایمان به انبیا 6

خدا

مقدرات خدا 1

رهبران

اکثریت رهبران شرک صدراسلام 7; تقدیر عذاب رهبران شرک صدراسلام 1; تقدیر عذاب رهبران کفر صدراسلام 1; حق ناپذیری اکثریت رهبران شرک صدراسلام 2; حق ناپذیری اکثریت رهبران کفر صدراسلام 2; لجاجت اکثریت رهبران شرک صدراسلام 2; لجاجت اکثریت رهبران کفر صدراسلام 2; هدایت ناپذیری رهبران شرک صدراسلام 7

عذاب

بی ایمانی اهل عذاب 5; محرومیت اهل عذاب 5; هدایت ناپذیری اهل عذاب 4، 5

کافران

آثار لجاجت کافران صدراسلام 3; بی ایمانی کافران صدراسلام 4; زمینه تقدیر عذاب کافران صدراسلام 3; هدایت ناپذیری کافران صدراسلام 4

مشرکان

آثار لجاجت مشرکان صدراسلام 3; بی ایمانی مشرکان صدراسلام 4; زمینه تقدیر عذاب مشرکان صدراسلام 3; هدایت ناپذیری مشرکان صدراسلام 4