تفسیر آیات قرآن کریم – سوره هود – آیه ۴۳ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

قَالَ سَآوِی إِلَی جَبَلٍ یَعْصِمُنِی مِنَ الْمَاء قَالَ لاَ عَاصِمَ الْیَوْمَ مِنْ أَمْرِ اللّهِ إِلاَّ مَن رَّحِمَ وَحَالَ بَیْنَهُمَا الْمَوْجُ فَکَانَ مِنَ الْمُغْرَقِینَ

گفت: «به زودی به کوهی که مرا از این آب نگاه دارد ، مأوی می گیرم [نوح ]گفت: «امروز هیچ نگهدارنده ای در برابر فرمان خدا نیست ، مگر کسی که رحم کرده است [واوهمان خداوند است]» و موج میان آن دو حایل شد. پس [او] از غرق شدگان گردید.

 

1ـ پسر نوح ، دعوت او را (گرایش به توحید و ...) نپذیرفت و از سوار شدن بر کشتی امتناع کرد.

یـبنیّ ارکب معنا و لاتکن مع الکـفرین. قال سأوی إلی جبل یعصمنی من الماء

 

2ـ فرزند نوح ، مأوا گرفتن در کوه را مایه نجات از حادثه طوفان می پنداشت.

قال سأوی إلی جبل یعصمنی من الماء

«اُویّ» (مصدر آوی) به معنای رجوع کردن و منضم شدن و جای گرفتن است و «عصمة» (مصدر یعصم) به معنای منع کردن و بازداشتن است. بنابراین «سأوی ...»; یعنی ، به زودی به کوهی می روم که مرا از [خطر] این آب باز دارد.

 

3ـ سرزمینی که نوح و قومش در آن سکونت داشتند ، منطقه ای کوهستانی بود.

قال سأوی إلی جبل یعصمنی من الماء

نکره آوردن «جبل» نشانگر آن است که پسر نوح ، کوه مخصوصی را در نظر نداشت; بلکه تصمیمش بر آن بود که کوه مناسبی را برگزیند. بنابراین در اطراف وی کوههای متعددی وجود داشت و این نشانه کوهستانی بودن آن منطقه است.

 

4ـ نوح(ع) ، فرزندش را از بی ثمربودن صعود بر کوه و منحصر بودن راه نجات در بهره جستن از امداد الهی ، آگاه ساخت.

لاعاصم الیوم من أمر الله إلاّ من رحم

 

5ـ هیچ چیز و هیچ کس ، جز خداوند رحمان ، توانا بر نجات افراد از حادثه طوفان نوح نبود.

قال لاعاصم الیوم من أمر الله إلاّ من رحم

ظاهر جمله «لاعاصم ...» این است که «من رحم» استثنا از «لاعاصم» باشد. در این صورت باید گفت: مراد از «من رحم» رحم کننده ، یعنی خداوند است نه کسی که مورد رحمت قرار می گیرد; یعنی: لاعاصم ... الا الراحم و هو الله.

 

6ـ حادثه طوفان نوح ، عذابی برخاسته از فرمان خدا

لا عاصم الیوم من أمر الله

مراد از «أمر الله» همان حادثه طوفان و عذاب نازل شده بر قوم نوح است. تعبیر کردن از عذاب به «أمر الله» بیانگر آن است که آن عذاب به امر و فرمان الهی ، تحقق یافت.

 

7ـ همه موجودات ، مقهور اراده و خواست خداوندند.

لا عاصم الیوم من أمر الله

 

8ـ نجات یافتن از حوادثی چون طوفان نوح (عذابهای الهی) ، جز در سایه رحمت الهی ، امکان پذیر نیست.

لا عاصم الیوم من أمر الله إلاّ من رحم

 

9ـ نوح(ع) و همراهان او در کشتی ، بهره مندان از رحمت خدا

لا عاصم الیوم من أمر الله إلاّ من رحم

 

10ـ موجهایی کوه پیکر ، میان نوح(ع) و فرزندش حایل شد و مانع ادامه گفتوگوی آنان با یکدیگر گردید.

قال لا عاصم الیوم من أمر الله ... و حال بینهما الموج

«ال» در «الموج» عهد ذکری و اشاره به همان امواج کوه پیکر (موج کالجبال) است.

 

11ـ امواج سهمگین طوفان ، فرزند نوح را پیش از آنکه به کوهی پناه برد ، در خود فرو برد و هلاک کرد.

و حال بینهما الموج فکان من المغرقین

 

12ـ کفرپیشگان قوم نوح ، در طوفان آب غرق شدند و به هلاکت رسیدند.

فکان من المغرقین

 

 

13ـ «صفوان بن مهران الجمّال عن الصادق جعفربن محمد ـ علیه السلام ـ قال: سار و أنا معه فی القادسیة حتی أشرف علی النجف فقال: هو الجبل الذی اعتصم به إبن جدّی نوح علیه السلام فقال: «سآوی إلی جبل یعصمنی من الماء»... فغار فی الأرض ...;(1)

صفوان بن مهران جمّال از امام صادق(ع) نقل می کند و می گوید: من با امام صادق(ع) در سرزمین قادسیه همراه بودم تا به نجف نزدیک شد; پس فرمود: نجف جای کوهی است که فرزند جدّم نوح به آن پناهنده شد و گفت: «سآوی إلی جبل یعصمنی من الماء» ... پس آن کوه در زمین فرو رفت...».

 

14ـ «قال أبوعبدالله(ع): ... غرق جمیع الدنیا إلاّ موضع البیت ...;(2)

امام صادق(ع) فرمود: ... [در طوفان نوح] همه دنیا غرق شد مگر جایگاه خانه خدا ...».

خدا:

آثار رحمت خدا 8; اهمیت امدادهای خدا 4; اختصاصات خدا 4، 5، 8; اوامر خدا 6; اهمیت نجات بخشی خدا 4; حاکمیت اراده خدا 7; حاکمیت مشیت خدا 7; رحمت خدا 5;عذابهای خدا 6; نجات از عذابهای خدا 8; نجات بخشی خدا 5، 8

رحمت:

مشمولان رحمت 9

روایت: 13، 14

عذاب:

عذاب با طوفان 6، 12

عصیان:

عصیان از نوح(ع) 1

قوم  نوح:

جغرافیای سرزمین قوم نوح 3; سرزمین کوهستانی قوم نوح 3; عذاب قوم نوح 6 ، 12; غرق قوم نوح 12; هلاکت قوم نوح 12

کعبه:

کعبه در طوفان نوح(ع) 14

موجودات:

مقهوریت موجودات 7

نجف اشرف: 13

نوح(ع):

بینش پسر نوح(ع) 2; پسر نوح(ع) هنگام طوفان 11; پناهگاه پسر نوح(ع) 13; پناهندگی پسر نوح(ع) 2، 4; دعوتهای نوح(ع) 1; رحمت بر نوح(ع) 9; رحمت بر همسفران نوح(ع) 9; عصیان پسر نوح(ع) 1;عمومیت طوفان نوح(ع) 14; غرق پسر نوح(ع) 11; قصه نوح(ع) 1، 2، 4، 10، 11، 12، 14; کوه پسر نوح(ع) 13; منشأ طوفان نوح(ع) 6; نجات از طوفان نوح(ع) 2، 5، 8; نوح(ع) و پسر نوح 4، 10;ویژگیهای طوفان نوح(ع) 10; هلاکت پسر نوح(ع) 11

 

پی نوشت ها :

1. من لایحضره الفقیه، ج 2، ص 351، ح 1، ب 218; نورالثقلین، ج 2، ص 363، ح 117.

2. تفسیرقمی ، ج 1 ، ص 328; نورالثقلین ، ج 2 ، ص 364 ، ح 118.