تفسیر آیات قرآن کریم – سوره نور – آیه63 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
لَا تَجْعَلُوا دُعَاء الرَّسُولِ بَیْنَکُمْ کَدُعَاء بَعْضِکُم بَعْضًا قَدْ یَعْلَمُ اللَّهُ الَّذینَ یَتَسَلَّلُونَ مِنکُمْ لِوَاذًا فَلْیَحْذَرِ الَّذینَ یُخَالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ أَن تُصِیبَهُمْ فِتْنَةٌ أَوْ یُصِیبَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ
فراخوانی این پیامبر را میان خود مانند فراخوانی بعضی از شما از بعضی دیگر قرار ندهید; خدا کسانی از شما را که [احیانا] با پنهان شدن پشت دیگران آهسته [از نزد او] بیرون می روند می شناسد. پس باید آنان که از امر او سرپیچی می کنند برحذر باشند از این که بلایی به ایشان برسد یا عذابی درد آور آنها را بگیرد.
1 - فراخوانی پیامبر(ص) را، نباید همسنگ با فراخوانی دیگران دانست.
لاتجعلوا دعاء الرسول بینکم کدعاء بعضکم بعضًا
برداشت فوق، مبتنی بر این است که اضافه «دعا» به «الرسول» اضافه مصدر به فاعلش باشد; یعنی، دعوت پیامبر(ص) شما را... .
2 - اجابت دعوت پیامبر(ص)، امری لازم و فراخوانی او، برتر از هر فراخوانی دیگر
لاتجعلوا دعاء الرسول بینکم کدعاء بعضکم بعضًا
3 - پاسخ به فراخوانی پیامبر(ص) برای حضور در کنار او، جهت حل و فصل مسائل اجتماعی و مشاوره و کنکاش در آنها، امری لازم و برتر از هر کاری
و إذا کانوا معه علی أمر جامع لم یذهبوا حتّی یستئذنوه ... لاتجعلوا دعاء الرسول بینکم کدعاء بعضکم بعضًا
مقصود از فراخوانی پیامبر(ص) ـ با توجه به آیه پیش که درباره فراخوانی آن حضرت برای امر جامع و عمومی بود ـ می تواند فراخوانی برای حل و فصل امور اجتماعی و مشاوره پیرامون آنها باشد.
4 - مسلمانان صدراسلام به نگه داری حرمت پیامبر(ص) در گفتارشان موظف و از صدا زدن آن حضرت، همچون صدا زدن دیگر مردمان، ممنوع بودند.
لاتجعلوا دعاء الرسول بینکم کدعاء بعضکم بعضًا
برداشت یاد شده، مبتنی بر این است که اضافه «دعا» به «الرسول» اضافه مصدر به مفعول باشد; یعنی، دعوت و صدا زدن شما پیامبر(ص) را... .
5 - نگه داری حرمت رهبر جامعه اسلامی و رعایت ادب در گفتار با آنان، امری لازم و بایسته
لاتجعلوا دعاء الرسول بینکم کدعاء بعضکم بعضًا
آیه شریفه، درباره پیامبراسلام(ص) است; ولی چون نام ایشان به عنوان ولّی امر مسلمین یاد شده است (و إذا کانوا معه علی أمر جامع..) می توان آن را درباره تمامی رهبران جامعه اسلامی تسری داد و شامل کسانی دانست که ولایت امری مسلمین را برعهده دارند.
6 - برخی از منافقان صدراسلام، برای شانه خالی کردن از مسؤولیت حل و فصل مسائل اجتماعی، در پناه دیگران و مخفیانه از محضر پیامبر(ص) می گریختند.
قد یعلم اللّه الذین یتسلّلون منکم لواذًا
«تسلّل» به معنای خروج پنهانی است و «لواذ» به معنای پنهان شدن در پشت سر کسی و در پناه او فرار کردن است. «لواذاً» نیز حال برای فاعل «یتسلّلون» می باشد. گفتنی است که آیه شریفه با توجه به مضمون آن ـ به ویژه جمله «فلیحذر الذین یخالفون عن أمره» - و نیز مطابق بعضی از شأن نزول ها، درباره منافقان است.
7 - هشدار خداوند، به کسانی که برای شانه خالی کردن از مسؤولیت حل و فصل مسائل اجتماعی و حضور در کنار پیامبر(ص)، پناه جویانه و پنهانی گریختند.
قد یعلم اللّه الذین یتسلّلون منکم لواذًا
8 - خداوند، به نهان و اسرار درونی انسان آگاه است.
قد یعلم اللّه الذین یتسلّلون منکم لواذًا
9 - خداوند، مردم را از پیامد ناگوار و هلاکت بار سرپیچی از فرمان های پیامبر(ص) بر حذر می دارد.
فلیحذر الذین یخالفون عن أمره أن تصیبهم فتنة أو یصیبهم عذاب ألیم
برداشت یاد شده، مبتنی بر این است که ضمیر «أمره» به پیامبر(ص) بازگردد و با توجه به آیه قبل که سخن از فراخوانی پیامبر(ص) برای امر جامع به میان آورده و نیز مسأله فراخوانی ایشان را مطرح کرده است ظاهر آیه شریفه نیز مطابق همین مبنا می باشد.
10 - مبتلا شدن به فتنه و بلا و یا عذاب دردناک الهی، پیامد سرپیچی از فرمان های رسول خدا است.
فلیحذر الذین یخالفون عن أمره أن تصیبهم فتنة أو یصیبهم عذاب ألیم
11 - سرپیچی از فرمان های پیامبر(ص)، گناه و حرام است.
فلیحذر الذین یخالفون عن أمره أن تصیبهم فتنة أو یصیبهم عذاب ألیم
12 - خداوند، مردم را از پیامد ناگوار و هلاکت بار سرپیچی از فرمان های الهی، برحذر داشت.
فلیحذر الذین یخالفون عن أمره أن تصیبهم فتنة أو یصیبهم عذاب ألیم
برداشت فوق، براساس این احتمال است که ضمیر «أمره» به خدا بازگردد و مقصود از «أمر» همان چیزی است که جمله «لاتجعلوا دعاء الرسول» بازگو کننده آن است; زیرا نهی از چیزی مستلزم امر به ضد آن (امر) است.
13 - شانه خالی کردن از بار مسؤولیت اجتماعی و حل و فصل امور مسلمین، پیامددار فتنه و بلا و یا عذاب دردناک الهی است.
و إذا کانوا معه علی أمر جامع لم یذهبوا ... فلیحذر الذین یخالفون عن أمره أن تصیبهم فتنة أو یصیبهم عذاب ألیم
14 - «عن أبی جعفر(ع) فی قوله «لاتجعلوا دعاء الرسول بینکم کدعاء بعضکم بعضاً» یقول: لاتقولوا: یا محمّد(ص) و لا یا أباالقاسم لـکن قولوا یا نبی اللّه و یا رسول اللّه ...;
از امام باقر(ع) درباره قول خدا «لاتجعلوا دعاء الرسول کدعاء بعضکم بعضاً» روایت شده است که [رسول خدا(ص)] را با اسم و کنیه نخوانید و نگویید «یا محمد»، «یا أباالقاسم» ولکن [با احترام ]بگویید: «یا نبی اللّه» و «یا رسول اللّه» ...». 1ـ تفسیر قمی، ج 2، ص110; نورالثقلین، ج 3، ص 628، ح 264.
15 - «عن أبی جعفر(ع) فی هـذه الآیة من قول اللّه(تعالی) «فلیحذر الذین یخالفون عن أمره أن تصیبهم فتنة أو یصیبهم عذاب ألیم» قال: الفتنة الکفار قال: یا أباجعفر حدثنیفیمن (فیما) نزلت؟ قال: نزلت فی رسول اللّه(ص) و جری مثلها من النبی(ص) فی الأوصیاء فی طاعتهم;
از امام باقر(ع) روایت شده است که در مورد آیه یاد شده، فرمود: مقصود از فتنه کافران است. راوی به امام(ع) گفت: به فرمایید که این آیه در باره چه کسی نازل شده است؟ فرمود: در مورد رسول خدا(ص) نازل شده و سپس در مورد اطاعت از جانشینیان آن حضرت جاری گشته است». 1ـ تفسیر فرات کوفی، ص 289، ح 10، مسلسل 392; بحارالأنوار، ج 23، ص 301، ح 58.
16 - «عن عبدالأعلی قال: سألت أباعبداللّه عن قول اللّه عزّوجلّ «فلیحذر الذین یخالفون عن أمره أن تصیبهم فتنة أو یصیبهم عذاب ألیم» قال: فتنة فی دینه أو جراحة لایأجره اللّه علیها;
عبدالاعلی می گوید: از امام صادق(ع) از معنای قول خدای ـ عزّوجل ـ «...أن تصیبهم فتنة أو یصیبهم عذاب ألیم» پرسیدم؟ حضرت فرمود: مراد فتنه در دین است یا جراحتی [در بدن] که خدا در برابر آن اجری به او نمی دهد». 1ـ کافی، ج 8، ص 223، ح 281; تفسیربرهان، ج 3، ص 154، ح 3.
احکام 11
اسلام
تاریخ صدر اسلام 6
انسان
راز انسان ها 8
بلا
موجبات بلا 10، 13
خدا
انذارهای خدا 7; علم غیب خدا 8; نواهی خدا 9، 12
روایت 14، 16
رهبران دینی
آداب گفتگو با رهبران دینی 5; اهمیت احترام رهبران دینی 5
عذاب
عذاب دردناک 10، 13; مراتب عذاب 10، 13; موجبات عذاب 10، 13
عصیان
آثار عصیان از محمد(ص) 10، 16; حرمت عصیان از محمد(ص) 11; کیفر عصیان از خدا 12; کیفر عصیان از محمد(ص) 9; گناه عصیان از محمد(ص) 11
محرمات 11
محمد(ص)
آداب گفتگو با محمد(ص) 4، 14; احترام محمد(ص) 14; انذار تارکان همکاری با محمد(ص) 7; اهمیت احترام محمد(ص) 4; اهمیت دعوت محمد(ص) 1،2; اهمیت قبول دعوت محمد(ص)3; اهمیت مشاوره با محمد(ص)3; پناهجویی تارکان همکاری با محمد(ص) 7; قبول دعوت محمد(ص) 2
مسؤولیت
کیفر فرار از مسؤولیت 13
مسلمانان
مسؤولیت مسلمانان صدراسلام 4
مشارکت اجتماعی
اهمیت مشارکت اجتماعی 3
معاشرت
آداب معاشرت 4، 5، 14
منافقان
روش برخورد منافقان صدراسلام 6; مسؤولیت گریزی منافقان صدراسلام 6
هلاکت
عوامل هلاکت 9، 12
تصاویر ضمیمه
