تفسیر آیات قرآن کریم – سوره نور – آیه 21– کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
یَا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لَا تَتَّبعُوا خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ وَمَن یَتَّبعْ خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ فَإِنَّهُ یَأْمُرُ بالْفَحْشَاء وَالْمُنکَرِ وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَرَحْمَتُهُ مَا زَکَا مِنکُم مِّنْ أَحَدٍ أَبَدًا وَلَکِنَّ اللَّهَ یُزَکِّی مَن یَشَاء وَاللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ
ای کسانی که ایمان آورده اید! از گام های شیطان پیروی نکنید، و هر که از گام های شیطان پیروی کند [به بیراهه می رود،] زیرا شیطان به کار بسیار قبیح و کار ناپسند فرمان می دهد. و اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود، هرگز اَحَدی از شما [از گناه] پاک نمی ماند; ولی خدا هر که را بخواهد پاک می دارد، و خدا شنوا و دانا است.
1 - خداوند، مؤمنان را از پیروی شیطان و گام نهادن در راه او، بر حذر می دارد.
یـأیّها الذین ءامنوا لاتتّبعوا خطوت الشیطـن
2 - شیطان، دارای راه های متعدد و وسایل گوناگون برای کشاندن انسان ها به فحشا و منکرات است.
لاتتّبعوا خطوت الشیطـن
برداشت فوق، از جمع آمدن «خطوات» استفاده می شود.
3 - ناسازگاری ایمان با پیروی از شیطان
یـأیّها الذین ءامنوا لاتتّبعوا خطوت الشیطـن
از آن جاکه خداوند مسلمانان را با وصف ایمان مورد خطاب قرار داده است، برداشت یاد شده به دست می آید.
4 - فریب انسان توسط شیطان، تدریجی و گام به گام است.
یـأیّها الذین ءامنوا لاتتّبعوا خطوت الشیطـن
«خطوة» (مفرد «خطوات») به معنای قدم برداشتن است. بنابراین شیطان در مسیر فریب انسان، تنها یک قدم برنمی دارد; بلکه به دنبال هر گامی، گام دیگری برمی دارد.
5 - شیطان، پیروانش را هرگز رها نمی کند; بلکه مدام آنان را به انواع فحشا و منکرات فرا می خواند.
و من یتّبع خطوت الشیطـن فإنّه یأمر بالفحشاء و المنکر
برداشت یاد شده از به کارگیری فعل مضارع «یأمر» استفاده شده است; زیرا فعل مضارع بیانگر استمرار است.
6 - رفتار شیطان با پیروانش، همچون رفتار فرادستان با زیر دستان، دستوری و آمرانه است.
و من یتّبع خطوت الشیطـن فإنّه یأمر بالفحشاء و المنکر
برداشت فوق به خاطر به کار رفتن ماده «أمر» می باشد که یکی از معانی آن فرمان است.
7 - نتیجه و ره آورد پیروی از شیطان، فرو افتادن در منجلاب زشتی ها و ناپسندی ها (فحشا و منکرات) است.
و من یتّبع خطوت الشیطـن فإنّه یأمر بالفحشاء و المنکر
8 - پاک زیستن و آلوده نشدن به زشتی ها و ناپسندی ها (فحشا و منکرات)، حکمت نهی الهی از پیروی کردن از شیطان است.
لاتتّبعوا خطوت الشیطـن ... فإنّه یأمر بالفحشاء و المنکر
جمله «فإنّه یأمر بالفحشاء و المنکر» تعلیل برای نهی از پیروی شیطان است (لاتتّبعوا خطوات الشیطان).
9 - مصلحت و مفسده، ملاک و حکمت امر و نهی الهی است.
لاتتّبعوا خطوت الشیطـن ... فإنّه یأمر بالفحشاء و المنکر
10 - اشاعه فحشا و بازی با حیثیت مؤمنان و بدنام کردن آنان، فرمان برداری از شیطان و گام نهادن در راه او است.
و من یتّبع خطوت الشیطـن فإنّه یأمر بالفحشاء و المنکر
نهی از پیروی شیطان ـ پس از محکومیت ماجرای «افک» و ممنوعیت اشاعه فحشا ـ می تواند هشداری باشد به رواج دهندگان فحشا که رفتارشان، رفتاری است شیطانی و در حقیقت گام نهادن در راه شیطان می باشد.
11 - ناسازگاری ایمان با پیروی از شیطان و ارتکاب فحشا و منکرات
یـأیّها الذین ءامنوا لاتتّبعوا خطوت الشیطـن ... فإنّه یأمر بالفحشاء و المنکر
برداشت فوق، به خاطر این نکته است که خداوند پیش از نهی از فحشا و منکرات، مسلمانان را با وصف ایمان مورد خطاب قرار داد.
12 - مؤمنان نیز همچون دیگر مردمان، در معرض پیروی از شیطان و گرفتار شدن به زشتی ها و ناپسندی ها (فحشا و منکرات) قرار دارند.
یـأیّها الذین ءامنوا لاتتّبعوا خطوت الشیطـن ... فإنّه یأمر بالفحشاء و المنکر
هشدار خداوند به مؤمنان از ارتکاب به فحشا و منکر و پیروی از شیطان، گویای حقیقت یاد شده است.
13 - مؤمنان، از فضل و رحمت خدا برخورداراند.
و لولا فضل اللّه علیکم و رحمته
14 - طهارت، پاکی، رشد و بالندگی اهل ایمان، جلوه ای از فضل و رحمت الهی بر آنان
و لولا فضل اللّه علیکم و رحمته ما زکی منکم من أحد أبدًا
«زکاء» در لغت به دو معنا آمده است: 1ـ نمو و رشد، 2ـ صلاح و پاکی.
15 - پیروی از شیطان و ارتکاب فحشا و منکرات، مانع از رشد و بالندگی و مایه ناپاکی و انحطاط انسان است.
لاتتّبعوا خطوت الشیطـن ... فإنّه یأمر بالفحشاء و المنکر و لولا فضل اللّه علیکم و رحمته ما زکی منکم من أحد أبدًا
16 - رشد و طهارت انسان در گرو مخالفت با شیطان و اجتناب از فحشا و منکرات است.
لاتتّبعوا خطوت الشیطـن ... فإنّه یأمر بالفحشاء و المنکر و لولا فضل اللّه علیکم و رحمته ما زکی منکم من أحد أبدًا
17 - هیچ کس بیرون از مشیت خدا و بدون برخورداری از فضل و رحمت او، قادر بر مخالفت با شیطان و اجتناب از فحشا و منکرات نیست.
لاتتّبعوا خطوت الشیطـن ... و لولا فضل اللّه علیکم و رحمته ما زکی منکم من أحد أبدًا و لـکنّ اللّه یزکّی من یشاء
18 - جامعه های آلوده به فحشا و منکرات، از فضل و رحمت خدا محروم اند.
لاتتّبعوا خطوت الشیطـن ... و لولا فضل اللّه علیکم و رحمته ما زکی منکم من أحد أبدًا و لـکنّ اللّه یزکّی من یشاء
19 - خدا، سمیع (شنوا) و علیم (دانا) است.
و اللّه سمیع علیم
20 - حضور خدا در زوایای زندگی انسان و آگاهی او بر آشکار و نهان آدمی
ما زکی منکم من أحد أبدًا و لـکنّ اللّه یزکّی من یشاء و اللّه سمیع علیم
21 - توجه و اعتقاد به شنوا و دانا بودن خداوند به تمامی گفته ها و رفتارهای نهان و آشکار آدمی، بازدارنده وی از ارتکاب فحشا و منکرات و پیروی از شیطان
یـأیّها الذین ءامنوا لاتتّبعوا خطوت الشیطـن ... فإنّه یأمر بالفحشاء و المنکر ... و اللّه سمیع علیم
جمله «و اللّه سمیع علیم» استینافیه تعلیلیه است و در مقام تعلیل برای جملات پیشین می باشد. بنابراین هشدار خداوند به شنوا و دانا بودن خویش، پس از نهی از پیروی شیطان، می تواند به منظور بازداشتن انسان از گناه و فحشا و تضمین این بازدارندگی باشد.
22 - تهدید شدن شایعه سازان و افترا زنندگان، به این که خداوند بر سخنان پنهانی و رازهای درونی آنان آگاه است.
إنّ الذین جاءو بالإفک ... و لولا إذ سمعتموه قلتم ما یکون لنا أن نتکلّم بهـذا ... واللّه سمیع علیم
برداشت یاد شده از ارتباط این آیه با آیات قبل ـ که درباره شایعه و ماجرای «افک» بود ـ به دست آمده است.
احکام
فلسفه احکام 9; مصالح احکام 9
اسماوصفات
سمیع 19; علیم 19
انحطاط
عوامل انحطاط 15
انسان
عجز انسان 17
ایمان
موانع ایمان 3، 11
پاکی
اهمیت پاکی 8; عوامل پاکی 16
پلیدی
عوامل پلیدی 15
تکامل
عوامل تکامل 16
خدا
آثار رحمت خدا 17; آثار فضل خدا 17; آثار مشیت خدا 17; تهدیدهای خدا 22; علم غیب خدا 20، 22; نشانه های رحمت خدا 14; نشانه های فضل خدا 14; نواهی خدا 1، 8
ذکر
آثار ذکر شنوایی خدا 21; آثار ذکر علم خدا 21
رحمت
محرومان از رحمت 18; مشمولان رحمت 13، 14
رشد
موانع رشد 15
شایعه سازان
تهدید شایعه سازان 22
شخصیت
آسیب شناسی شخصیت 15
شیطان
آثار پیروی از شیطان 3، 7، 11، 15; آثارمخالفت با شیطان 16; اغواگری شیطان 2; پیروی از شیطان 10; تکبر شیطان 6; تنوع دامهای شیطان 2; خطر اغواگری شیطان 12; دعوت از پیروان شیطان 5; دعوتهای شیطان 5; روش اغواگری شیطان 4; روش برخورد شیطان 6; فلسفه نهی از پیروی شیطان 8; منشأ مخالفت با شیطان 17; موانع پیروی از شیطان 21; نهی از پیروی شیطان 1
عقیده
آثار عقیده به شنوایی خدا 21; آثار عقیده به علم خدا 21
فحشا
آثار اجتماعی فحشا 18; آثار اجتناب از فحشا 16; آثار فحشا 11، 15; اشاعه فحشا 10; دعوت به فحشا 5; زمینه فحشا 2، 7; منشأ اجتناب از فحشا 17; موانع فحشا 21
فضل خدا
محرومان از فضل خدا 18; مشمولان فضل خدا 13، 14
مؤمنان
تهمت به مؤمنان 10; فضایل مؤمنان 13، 14; منشأ پاکی مؤمنان 14; منشأ تکامل مؤمنان 14; مؤمنان و پیروی شیطان 12; مؤمنان و فحشا 12; نهی به مؤمنان 1; هتک آبروی مؤمنان 10
مفتریان بر خدا
تهدید مفتریان بر خدا 22
منکرات
آثار اجتماعی منکرات 18; آثار اجتناب از منکرات 16; آثار منکرات 11; زمینه منکرات 2، 7; منشأ اجتناب از منکرات 17
تصاویر ضمیمه
