تفسیر آیات قرآن کریم – سوره نسا – آیه ۴۰ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

إِنَّ اللّهَ لاَ یَظْلِمُ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ وَإِن تَکُ حَسَنَةً یُضَاعِفْهَا وَیُؤْتِ مِن لَّدُنْهُ أَجْرًا عَظِیمًا

بی شک خدا به وزن ذرّه ای ستم نمی کند و اگر آن ذرّه کار نیکی باشد آن را مضاعف می سازد و از نزد خود اجری بزرگ می دهد.

 

1 خداوند، حتی اندکی ستم به کسی روا نمی دارد.

انّ اللّه لا یظلم مثقال ذرّة

«مثقال» به معنای «وزن» است و «ذرّة» به معنای مورچه کوچک و یا غبار معلق در هوا.

 

2 ظلم و ستم به دیگران، به هر اندازه که باشد، نارواست.

انّ اللّه لا یظلم مثقال ذرّة

 

3 آگاهی کامل خداوند به ناچیزترین اعمال، تضمین کننده عدالت در مجازاتها و پاداشهای الهی

کان اللّه بهم علیماً. انّ اللّه لا یظلم مثقال ذرّة

ظاهراً جمله «ان اللّه ... »، نتیجه ای است مترتب بر آگاهی خداوند. یعنی چون خداوند آگاه به تمامی جهات است، ظلم نمی کند. زیرا از ریشه های ظلم، جهل است.

 

4 کیفر بخیلان و ریاکاران (عذاب، محرومیت از محبت خداوند، همراهی با شیطان)، بازتاب عمل خود آنان است، نه ستمی از جانب خداوند.

انّ اللّه لا یحبّ ... الذین یبخلون ... و الذین ینفقون اموالهم رئاء النّاس ... و من یکن الشیطان له قریناً ... انّ اللّه لا یظلم مثقال ذرّة

جمله «انّ اللّه ... » می تواند پاسخی باشد برای این سؤال که چرا خداوند مردم را به عذاب و ... مبتلا می کند. خداوند می فرماید این عذابها ناشی از ستم او نیست، بلکه دستاورد خود بخیلان است.

 

5 مجازاتهای الهی، عادلانه و به دور از هر گونه ظلم

انّ اللّه لا یظلم مثقال ذرّة و ان تک حسنة یضاعفها

جمله «و ان تک حسنة» عطف بر جمله ای مقدر است ; یعنی «ان تک سیئةً فلا یجزی الا مثلها و ان تک حسنة ... ».

 

6 خداوند، اعمال نیک را هر چند اندک باشد به چندین برابر پاداش می دهد.

و ان تک حسنة یضاعفها

ضمیر «هی» در «تَکُ» به «مثقال» برمی گردد و چون خبر «تک»، یعنی «حسنةً»، مؤنث است، فعل آن به صورت مؤنّث آورده شده است.

 

7 نادیده گرفتن اعمال نیک دیگران هر چند اندک باشد سزاوار نیست.

و ان تک حسنة یضاعفها

 

8 خداوند با لطف و تفضل خویش، هر عمل نیکی را پاداشی عظیم عطا خواهد کرد.

و ان تک حسنة یضاعفها و یؤت من لدنه اجراً عظیماً

لطف و تفضل از کلمه «من لدنه» استفاده شده است.

 

9 اعمال نیک آدمی در پی دارنده پاداشی الهی در دنیا و آخرت*

و ان تک حسنة یضاعفها و یؤت من لدنه اجراً عظیماً

بدان احتمال که مراد از «یضاعفها» پاداش دنیوی و «یؤت من لدنه ... » ناظر به پاداش اخروی باشد.

 

10 ایمان و انفاق، حسنه ای است که، هر چند اندک باشد، پاداش عظیم الهی را در پی خواهد داشت.

ماذا علیهم لو امنوا باللّه و الیوم الاخر و انفقوا ... و ان تک حسنة یضاعفها و یؤت من لدنه اجراً عظیماً

از مصادیق مورد نظر برای حسنه، به دلیل آیه قبل، ایمان و انفاق است.

 

11 وعده پاداش، از روشهای قرآن برای برانگیختن مردم به نیکوکاری

و ان تک حسنة یضاعفها و یؤت من لدنه اجراً عظیماً

 

12 توجه به آگاهی خداوند بر کوچکترین انفاق، و پاداش عظیم خداوند به انفاقگران، درمان بخل و ترک احسان

و انفقوا ... و کان اللّه بهم علیماً. انّ اللّه لا یظلم مثقال ذرّة و ان تک حسنة یضاعفها و یؤت من لدنه اجراً عظیماً

 

13 پاداش عظیم خداوند، جبران کننده خسارتهای انفاق کنندگان

و ماذا علیهم لو ... انفقوا ... و ان تک حسنة یضاعفها و یؤت من لدنه اجراً عظیماً

جمله «یضاعفها و یؤت من لدنه اجراً عظیماً» می تواند پاسخی باشد به این توهم که انفاق، موجب خسارت مالی است.

احسان:

تشویق به احسان 12

انفاق:

پاداش انفاق 10، 12، 13 ; خسارت انفاق 13

انگیزش:

عوامل انگیزش 11

ایمان:

پاداش ایمان 10

بخل:

روش درمان بخل 12

بخیل:

عذاب بخیل 4 ; کیفر بخیل 4

پاداش:

مضاعف 6 ; تضمین پاداش 3 ; عدالت در پاداش 3 ; مراتب پاداش 8، 10 ،12، 13 ; وعده پاداش 11

تربیت:

روش تربیت 11

حسنه:

موارد حسنه 10

خدا:

پاداش خدا 9، 10، 12، 13 ; خدا و ظلم 1، 4، 5 ; عدالت خدا 5 ; عطایای خدا 8 ; علم خدا 3، 12 ; فضل خدا 8 ; کیفر خدا 5 ; لطف خدا 8

ذکر:

آثار ذکر 12

ریاکار:

عذاب ریاکار 4 ; کیفر ریاکار 4 ; محرومیت ریاکار 4

شیطان:

دوستی با شیطان 4

ظلم:

ناپسندی ظلم 2

عمل:

آثار عمل 4 ; پاداش اخروی عمل 9 ; پاداش دنیوی عمل 9 ; پاداش عمل 3 ; پاداش عمل صالح 6، 7، 8، 9 ; عمل ناپسند 2 ; کیفر عمل 3

کیفر:

عدالت در کیفر 3، 5

نظام قضایی: 5

نیکی:

تشویق به نیکی 11