وَقَالُوا لَوْ کُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ مَا کُنَّا فِی أَصْحَاب السَّعِیرِ

و می گویند: اگر [سخن پیامبران را] می شنیدیم یا خود تعقّل می کردیم، در زمره اهل آتش افروخته نبودیم.

 

1 - اعتراف کافران دوزخی، به گوش نسپردن و اندیشه نکردن درباره تعالیم دین و پیامبران الهی

 

و قالوا لو کنّا نسمع أو نعقل

 

2 - گوش دل نسپردن به سخنان پیامبران و تعقّل نکردن درباره آنها، عامل دوزخی شدن کافران

 

و قالوا لو کنّا نسمع أو نعقل ما کنّا فی أصحـب السعیر

 

3 - کافران دوزخی، از شنیدن سخنان پیامبران و پیام های آسمانی امتناع می کردند.

 

و قالوا لو کنّا نسمع

برداشت یاد شده، مبتنی بر این احتمال است که مقصود از «نسمع» امتناع از شنیدن باشد; چنان که این واکنش دستور سران کفر به توده های مردم است: «و قال الذین کفروا لاتسمعوا لهـذا القرآن و ألغوا فیه لعلّکم تغلبون» (سوره فصلت (41) آیه 26).

 

4 - کافران دوزخی، مردمی لجوج و حق گریزاند.

 

و قالوا لو کنّا نسمع أو نعقل ما کنّا فی أصحـب السعیر

 

5 - لزوم شناخت دین و آشنایی با تعالیم پیامبران، از راه شنیدن صحیح و اندیشه و تعقّل

 

و قالوا لو کنّا نسمع أو نعقل

 

6 - تلقی صحیح و اندیشه درست، دو پایه اساسی برای هدایت و راهیابی به حق است.

 

و قالوا لو کنّا نسمع أو نعقل

 

7 - تعالیم اسلام و ادیان الهی، مطابق با عقل است.

 

لو کنّا نسمع أو نعقل

از این که کافران می گویند: اگر گوش شنوایی داشتیم و تعقّل می کردیم، از دوزخیان نبودیم; می توان استفاده کرد که تعالیم دین، مطابق با عقل بشر بوده و عقل راهنمای به آنها است.

 

8 - «سعیر»، از نام های دوزخ

 

ما کنّا فی أصحـب السعیر

 

9 - دوزخ، جایگاهی به غایت گرم و دارای آتشی به شدت برافروخته و شعلهور است.

 

أصحـب السعیر

«سعیر»، به معنای گرم و نیز آتش افروخته و ملتهب است. دخول «ال» کمالیه بر «سعیر»، بیانگر گرمای بی اندازه دوزخ و التهاب و برافروختگی شدید آتش آن است.

ادیان آسمانی

عقلانیت ادیان آسمانی 7

اسلام

عقلانیت اسلام 7

اقرار

اقرار به عدم تعقل 1

انبیا

اعراض از تعالیم انبیا 2، 3; اهمیت تعالیم انبیا 5

تعقل

اهمیت تعقل 5

جهنم

سعیر 8; شدت گرمای جهنم 9; شعله آتش جهنم 9; صفات جهنم 9; موجبات جهنم 2; نامهای جهنم 8

جهنمیان

حق ناپذیری جهنمیان 4; صفات جهنمیان 4; لجاجت جهنمیان 4

درک

آثار درک صحیح 6

دین

اعراض از دین 1; اهمیت دین شناسی 5

شناخت

ابزار شناخت 5; منابع شناخت 5

عقل

آثار عقل سلیم 6

کافران

آثار عدم تعقل کافران 2; اعراض کافران 1، 2، 3; اقرار اخروی کافران 1; حق ناپذیری کافران 4; عدم تعقل کافران 1; کافران در جهنم 2; لجاجت کافران 4

وحی

اعراض از تعالیم وحی 3

هدایت

زمینه هدایت 6