وَلَوِ اتَّبَعَ الْحَقُّ أَهْوَاءهُمْ لَفَسَدَتِ السَّمَاوَاتُ وَالْأَرْضُ وَمَن فِیهِنَّ بَلْ أَتَیْنَاهُم بذکْرِهِمْ فَهُمْ عَن ذکْرِهِم مُّعْرِضُونَ

و اگر حقّ از هوس هایشان پیروی می کرد، آسمان ها و زمین و هر که در آنها است تباه می شدند [نه! حق از هوس های آنان پیروی نمی کند] بلکه ما آنچه را که [وسیله] تذکّر و بیداری آنان است برایشان آورده ایم، ولی آنها از [وسیله ]تذکّر خویش رویگردانند.

 

1 - تنظیم نظام تشریع و تکوین بر اساس تمایلات و هوس های کافران، مایه تباهی نظام هستی

 

و لو اتبع الحقّ أهواءهم لفسدت السمـوت و الأرض و من فیهنّ

این آیه، ادامه آیه پیشین است. در آیه قبل بیان شد که مخالفت کافران و رفاهمندان با پیامبر(ص) و قرآن، از آن جهت نبود که آن دو برای آنها ناشناخته بود; بلکه از آن رو بود که پیام های قرآن ـ که آورنده آن پیامبر(ص) می باشد ـ سراسر حق است و حق در ذائقه آنها ناخوشانید بود. بنابراین آنها در صورتی پیامبر(ص) را می پذیرفتند که سخنانی مطابق هوس های آنها می آورد. در این آیه نیز می فرماید: اما هرگز حق نمی تواند تابع هوس های آنها شود; زیرا در آن صورت ـ با توجه به نامحدود و متناقض بودن خواسته ها ـ همه چیز از هم می پاشید; نه آسمان باقی می ماند، نه زمین و نه موجودات ساکن در آنها.

 

2 - لزوم پایداری حق و حق طلبان، در برابر هوس ها و تمایلات فساد انگیز کافران

 

و لو اتبع الحقّ أهواءهم لفسدت السمـوت و الأرض و من فیهنّ

 

3 - استواری نظام تکوین، مرهون راه نداشتن آرای هوسبازان در قوانین به حق آن

 

و لو اتبع الحقّ أهواءهم لفسدت السمـوت و الأرض و من فیهنّ

 

4 - سلامت جامعه بشری و مصون ماندن آن از فساد و تباهی، در گرو اجرای قوانین الهی و ایستادگی در برابر تمایلات حق ستیزان

 

و لو اتبع الحقّ أهواءهم لفسدت السمـوت و الأرض و من فیهنّ

 

5 - بنیان دین، نهاده شده بر شالوده حق و نه تمایلات هوس آلود کافران

 

و أکثرهم للحقّ کـرهون . و لو اتبع الحقّ أهواءهم

 

6 - رفاه زدگان کافر، متوقع انعطاف پذیری دین در برابر هوس ها و منافع ناحق آنان

 

و أکثرهم للحقّ کـرهون . و لو اتبع الحقّ أهواءهم

 

7 - تمایلات و هوس های نفسانی، در ضدیت با حق

 

و لو اتبع الحقّ أهواءهم لفسدت السمـوت و الأرض

 

8 - جهان آفرینش دارای آسمان های متعدد

 

لفسدت السمـوت و الأرض

 

9 - آسمان ها نیز، همچون زمین در بردارنده موجوداتی شعورمند*

 

لفسدت السمـوت و الأرض و من فیهنّ

کلمه «من» گرچه گاهی در غیر ذوی العقول به کار می رود; ولی غالباً در عقلا و موجودات شعورمند کاربرد دارد. برداشت فوق، بر پایه کاربرد دوم آن است.

 

10 - قرآن، کتابی یادآور و بیدارگر

 

بل أتینـهم بذکرهم فهم عن ذکرهم معرضون

 

11 - حق ناپذیری کافران، تنها مایه محرومیت آنان از رهنمودهای بیدار کننده قرآن

 

بل أتینـهم بذکرهم ... معرضون

 

12 - کافران حق ستیز، فاقد بینش و درک لازم نسبت به مصالح و منافع خویش

 

بل أتینـهم بذکرهم فهم عن ذکرهم معرضون

 

13 - سرزنش کافران، به خاطر روی گردانی آنان از قرآن

 

بل أتینـهم بذکرهم فهم عن ذکرهم معرضون

آسمان

تعدد آسمان 8; موجودات با شعور آسمان ها 9

آفرینش

عوامل نابودی آفرینش 1; منشأ نظم آفرینش 3; نظم آفرینش 1

ارزشها

ضد ارزشها 7

استقامت

استقامت در برابر حق ناپذیران 4; استقامت در برابر کافران 2

امنیت

منشأ امنیت اجتماعی 4

تکلیف

آثار عمل به تکلیف 4

جامعه

آسیب شناسی اجتماعی 4

حق

جهل حق ناپدیران 12

حق طلبان

مسؤولیت حق طلبان 2

دین

توقع انعطاف پذیری دین 6; حقانیت دین 5; مبانی دین 5

سلامت

منشأ سلامت اجتماعی 4

قرآن

تذکرات قرآن 10; سرزنش معرضان از قرآن 13; ظلم ستیزی قرآن 10; محرومان از هدایتهای قرآن 11; ویژگیهای قرآن 10

کافران

آثار تمایلات کافران 1; آثار حق ناپذیری کافران 11; جهل کافران 12; فلسفه سرزنش کافران 13; مبارزه با هواپرستی کافران 2; محرومیت کافران 11

مرفهان

توقعات بیجای مرفهان کافر 6

مصالح

جهل به مصالح 12

هواپرستان

آثار رد تمایلات هواپرستان 3

هواپرستی

هواپرستی و حق 7